Romen Dili :
1 — Traklarla Romalıların kaynaşmasından husule gelen Rumen li*sanında Traklar bir iz bırakmamıştır. Rumen lisanının esasını teşkil eden IÂtince klÂsik edebî lÂtince olmayıp vulger halk IÂtincesidir. Tabii bu esas dil, Rumen milletinin asırlardan beri munasebette bulunduğu mil*letlerin lisanlarının tesiri altında kalmıştır. Bundan dolayı Cermen, Slav, Ellen, Macar ve Turk kokunden kelimeleri de ihtiva eder.

Edebiyat:
Romen edebiyatının inkişafının ilk Âmillerinden biri Fransız edebi*yatının tesiridir. Avrupa devletlerinin ve Babıalinin fenerli siyasî mumes*silleri ile 1789 daki buyuk Fransız inkılÂbı buyuk bir rol oynamıştır. Aynı zamanda Athanese Hrisopol gibi rum şairleri vasıtasiyle Neo-Anacre-entique edebiyatının da tesiri gorulur. Bu tesirler altında inki*şaf eden şairler şunlardır: Ienachitsa Vacaresco (Yanıkıtsai Vıkıresku-1740-1798) lanco Vacaresco (Yanku Vıkıresco (Yanku Vıkıresku 1792-1863) ve Costachi Conachi (Kostaki Konaki 1777-1849), Vasile Carlova (Vasile Kırleve 1809-1831) Fransız ediplerinden (Volney) in tesiri altın*da kalmıştır.

LÂtinist Mektebi:
Bu mekted etrafına toplananlar daha cok Usan meseleleriyle meşgul olmuşlardır. bu okul Transilvanyada inkişaf etmiştir. Bunlar 1700 de Or*todoks kilisesinden ayrılarak Greko-Katolik kilisesine iltihak eden Romenlerdendir. Bu okulun muhim şahısları şunlardır: Samuil Micu,Petru Maior (Mayor) bu yazarlar Romen milletinin LÂtin ırkına mensup olduğunu ispat etmete calışmışlardır.

Tarihci ve halkcı Akımı:
Bu cereyana mensup muellifler Dacia Literara mecmuası etrafında toplananlardır. Bu akımın nazariyecisi Mihail Kogalniceanu (Mihal Kagilnicanu) dur. Bu zat bazı eserlerinde Rus tarihcilerinden N. Karam*ana nin tesiri gorunur. Bu muhim cereyanlarda en muhim yer alanlar şunlardır: Grigore Alexandrescu (Grigore Aieksandresko 1810-1885), Volney, La Martine nin tesiri altındadır, Costache Negruzzi (1808-1868), Nicolae Balceseo Nikolay Bılcesku (1819-1852), Aleco Russo (Aleku Russo 1819-1859), Nicolae Filimon (Nikolaye Filimon 1819-1865) zikre lÂyıktır.
Dimitrio Bolintineanu (Dimitriye Bolintineanu 1819-1872), bazı eser*lerinde Andre Chenier'i takîid etmiştir. "Florile Bosforului = Boğazici cicekleri,, nde V. Hugonun Les Orientales'in tesiri altında yazılmıştır.

Vasile Alecsandri (Vasile Alexsandr) 1821-1890 eserlerini halk ede*biyatı tesiri altında yazmıştır. Zamanının en buyuk şairi idi ve bir cok şairler onun tesiri altında kalmıştır. Bazı eserlerinde V. Hugo'nun te*sirinden kurtulamamıştır. 1878 de Cantecul gintei latine şiirleriyle Montpellier de panromanik konkurunda birincilik almış ve bu vesile ile mem*leketinde kutlulanmıştır. Bogdan Petriceico Hasdeu (Bogdan Petriceyku Hasden) 1838 -1907, rumenlerin Cantemin (1674 - 1723) den sonra ikinci onemli muellifidir. En muhim eseri filolojik mevzulu (Etymologicum Majr num Romania) dır. Bu eser rumenceden rumenceye buyuk kamusun ilk teşebbustur. Bu buyuk eseri hayatında bitiremediği icin rumen akade*misi başka filologlara devam ettirmek mecburiyetinde kalmıştır. Alexandru Odovesco (Aleksandru Odebesku) 1834 -1895. Pseuudo Kynagetikos ese*riyle tanınmıştır.

Junimea Akımı:
Tit Maioresco (Tit Mayoresku) 1840 -1917) nun idaresindeki Convorbiri literare (Edebî muhavereler) mecmuası etrafında toplanan muellifler bu cereyana aittir. Mayoresku, kendi zamanındaki edebiyatın "esası olmayan boş şeklini, tenkit etmiştir- Bu mecmuada belli başlı olan rumen*lerin en buyuk millî şairleri Mihai Eminesco (Mihai Eminesku) [1850-1889] eserlerinde halk edebiyatını tanıdığı gibi Schopenhauer'in tesiri altında kalmıştır. Rumen edebiyatının en buyuk şahsiyetlerindendir ve rumen şairlerinin ekserisi onun tesiri altına girmişlerdir. Bunlardan en muhimleri: Alexandru Vlahutsa (Aleksandru Vlahutas, 1859-1919), Cheorghe Cosbuc (George Kosbuk) dur. Hatıralariyle meşhur olan lon Creanga (Yon KrÂngi 1837 -1889) nın eserleriyle Boutiere gibi ecnebiler de alÂkadar olmuşlardır. Nicolas Gane (1838 -1916, lon Slavici (Yoan Slavic) (1848 -1925), Ioan Bratesco Voineşti (Yoan Britesku Voyneşti) bu ceryanın belli başlı hikayecileridir. lon Luca Caragiale (Yok Luka Karcale, 1852 -1912) rumenlerin en meşhur dramaturgudur. Bir fırtına gecesi, Konu Leonida reaksiyonla karşı karşıya, Koybolan mektup komedileri, İftira dramı ve Paskalya mumu psikolojik hikÂyesi zikre lÂyiktir. Barbu Ştcfanesco Dalavrancea (Barbu Ştefınesku - Delavranca 1858 -1918) Gun hatırken, Fırtına ve sabah yıldızı tarihî piyeslerin muellifidir. Duiliu Zam-fircMco (D. Zamfiresku 1858-1922) romanlarıyla şohret bulmuştur. MeselÂ: Tanase Scatiu,,

Samanatorul Akımı:
Buyuk rumen alimi Nicola lorga (N. Yorga 1971-1941) etrafında toplanan muelliflerden ibarettir. Bu cereyanın pıştarlarından meşhur romancı Mihai Sadoveanu (M. Sadoveanu) Şahinler sulÂlesi, Jideri kardeşler beyaz menba romanlariyle meşhurdur. Bu cereyanın değerli şairleri: Stefan O. Josif (S. O. Yosef) 1875-1913, Panait Cerna (P. Cerna, 1881-1913), Octavian Goga (1881-1940) dır.

Bugunku Edebiyat:

Tradisyonalist lirik şairler: Cicinat Pavelesco (1872-1934), bu şair epigramlariyle şohret bulmuştur. Gheorghe Toparceanu (G. Topircanu) 1890 mizah muharrirlerindendir. Bolintinaeanu, Goga, Pavelesku gibi mu*elliflerin eserlerini parodi etmiştir. Muhim eserleri: Orijinal Parodiler, Acıbademler, Tutrakan harbi hÂtıraları.

Modernist lirik şairler: Aîexandru Macedonschi (1854-1940), lon Minulescu, Lucian Blaga, Tudor Arghezi.

Hikayeciler: Gala Galaction, Jean Bart pşodonimi altında, Eugeniu Botez (1874-1933) [1], Panait Istrati (1884-1935)-

Romancılar: Liviu Rebreanu, (lon, Asılmışlar Romanı, ihtilÂl, Adem ve Havva, Jar, CulAndra), Cezar Petresco (Calea Victoriei, La Paradis General, Kral Dromichctin Definesi, Siyah Altın, Fantazik Senfoni), L.Tedoruanu (I.a Metleleni, I.orelei), romanlarile şohret bulmuşlardır.
C. Stere (1865-1936) İhtilÂlin arifesinde romanları ile şohret bulmuşlardır.

Dramcılar: Caton Teodorian, Mihail Sorbul, Victor Eftimiu.

Kritikler: Costantin Dobrogeanu - Gherea, psodonimi altında Solo-mon Katz (Nikitici) (1855-1920) Rusyalı bir yahudidir.
Gheorghe Bogdan - Duica (Duyka) (1866-1934) Mihail Dragomiresca, Eugen Lovinescu.

Yazıları bizi ilgilendiren Rumen yazarları:

Demetrius Cantemir: (Kantemir) 1674-1723:
Cantemir Buğdan Beyi iken 1711 de Purut harbinde Ruslara iltica etmiş 1716 da Hammer - PurgstalPın tarihinden sonra kıymetini kaybe*den ve bir cok lisana cevrilen "Istoria inerementorum atque decremen-torum aulae otomanice,, isminde "Osmanlı İmparatorluğunun buyume ve inhitat tarihi,, ni lÂtince yazmıştır.
lenachita Vacarescu (1740-1798).
"lstoria otomaneasca a prea puternicilor şi marilor imparate,, (Os*manlı Tarihi) ni neşretmiştir. Kantemir Turkleri Avrupaya, Vacarescu ise Romenlere tanıtmıştır.

İon Ghica (Gika) 1816-1897:
Sisam Valiliğinde de bulunan bu zatın hÂtıraları bizi ilgilendirir.
M. Eminescu (1850-1889).
"Scrisoarea treia,, (Ucuncu mektup) unda Hammer den naklen Şey UdebÂli'nin gorduğu ruyadan bahseder. Sultan Yıldırım Bayezıt ile bir Rumen Voyvodu (= Bey) eserin kahramanlarıdır.

N. Gane 1838-1916).
Bazı hikÂyeleri bizi ilgilendirir. MeselÂ: "Piatra Lui Osman,, (Os*man'ın taşı).

Duiliu Zamfirescu (1858-1922).
"İn razboiu» (Harbde) Romanın mevzuu 1877 Pilsvne harbinden alınmıştır.

G. Coşbuc (Koşbuk) (1866-1918.)
Bazı şiirlerini (Gazel) tarzında yazmıştır. "Cantece de vitejie» (Kah*ramanlık turkuleri) "Povestea unei coroane de oteI„ (Bir celik tacın hikÂyesi,, 1877 Gazi Osman Paşa harbinden - Rumenlerin de bu harbe iştiraki dolayısile - ilham alınarak yazılmıştır.

Prof. N. İorga (1871-1939).
"Die Ceschichte des osmanischen Reiehes,, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi eserinin yazanıdır.

N. Batzaria 1874.
Aslen Makedonyalı olup Osmanlı devleti nazırlarındandır.
"Spovedanii de Cadane,,, (Kadın İtirafları), "'Turcoaicele., (Turk ka*dınları), "İn inchisorile turceşti,, (Turk zindanlarında), "Sarmana Leila,, (Zavallı LeylÂ) eserlerile biz Turkleri rumen efkÂrına kucuk gosterme gayesini takip etmiştir.

Bu eserlerin Rumen edebiyatı icinde hic bir edebî kıymeti yoktur.
İngilterede Lord Byron, Fransada V. Hugo'nun eserlerinde olduğu gibi butun Balkan edebiyatı Turkler aleyhine neşriyatla doludur.
__________________