GİRİŞ
Turkiye nufus politikaları yonunden iki onemli aşama gecirmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarından 1965’e kadar pronatalist politika izlenirken bu tarihten donra antenatalist doneme gecilmiştir.
Aile planlamasında onemli bir kilometre taşı da 1983’de cıkarılan yasadır. Bu yasa ile isteğe bağlı duşukler ile gonullu cerrahi sterilizasyon yasallaşmış, ebelerin RİA uygulamalarına ve pratisyen hekimlerin menstrual regulasyon yontemi ile gegeliklerin sonlandırılmasına izin verilmiştir.
Aile planlaması hizmetleri buyuk oranda sağlık ocakları ,Ana cocuk sağlığı ve Aile planlaması merkezleri aracılığı ile Sağlık bakanlığı tarafından sunulmaktadır. Devlet hastanelerinde de Aile planlaması hizmetleri verilmekte, ayrıca bu kurumlarda cerrahi sterilzasyon yontemleri ve kuretaj yapılmaktadır. Sağlık bakanlığı dışında , SSK gibi diğer kamu kurumları da aile planlaması hizmeti vermektedir. Buna rağmen ciftlerin onemli bir bolumu hala geleneksel, guvenilirliği duşuk ve hatta sakıncalı yollarla doğum kontrol yontemleri uygulamaya calışmaktadır. Bu duruma neden olan faktorlerin arasında yontemler hakkında bilgi sahibi olunmaması onemli bir yer tutmaktadır.
Bu araştırmada amac, Evka 4 Sağlık ocağı bolgesinde 15-49 yaş arası kadınların aile planlaması yontemleri konusundaki bilgi duzeyini incelemek ve bilgi duzeyi ile yaş, eğitim durumu,ekonomik durumu, cocuk sayısı, etkin veya etkin olmayan yontem kullanımı arasındaki ilişkileri incelemektir.
Gerec Ve Yontem
Kesitsel tanımlayıcı tipte yapılan bu calışma 29-5-2001 ile 4-6-2001 tarihleri arasında Evka 4 Sağlık ocağına gelen 15-49 yaş arası kadınlar arasında Aile planlaması ve yontemleri konusundaki bilgi duzeyleri ve uygulama tercihlerinin değerlendirilmesi amacı ile gercekleştirildi. Calışma 165 kadın uzerinde yapıldı.22 kapalı uclu soru ile yuz yuze goruşme tekniği kullanılarak yapıldı. Anket formunda ,kadınlara bildiği aile planlaması yontemleri, yontemi nereden oğrendiği , uyguladığı yontemler, eğitim duzeyi , cocuk sayısı , ekonomik durumu, sağlık ocağında verilen Aile Planlaması hizmetleri konusundaki bilgileri sorulmuştur. Anketimizde 12,17,18,20,21,22. sorular bilgi soruları olarak kabul edildi ve 6 sorudan en az 4 tanesini bilenler bilgi bakımından yeterli olarak değerlendirildi. 12. soruda en az bir etkin yontemin bilinmesi doğru olarak kabul edildi. Veriler elde kodlama ve ceteleme yontemi ile değerlendirilmiştir.
BULGULAR
Tablo 1 : Yaş Gruplarına Gore Dağılımı
Yaş grupları
Sayı
%
18 yaş altı
3
1,82
19-30 yaş
75
45,45
31-40 yaş
59
35,75
41-49 yaş
28
16,98
Toplam
165
100
Grubun % 45,45ini 19-30 yaş ve %35,75 ini 31-40 yaş grubu kadınlar oluşturmaktadır.
Tablo 2 : Mesleğe gore dağılım
Meslek
Sayı
%
Eşi veya kendisi sağlık personeli
4
2,42
Ev hanımı
107
64,85
Diğer
54
32,73
Toplam
165
100
Grubun % 64,85’ini Ev hanımları ve % 32,73’unu diğer meslek grubu teşkil etmekte (sağlık sektoru ile ilgisi olmayan meslek dalları).
Tablo 3 : Eğitim durumuna gore dağılım
Eğitim durumu
Sayı
%
Okur-yazar değil
3
1,82
Okur-yazar
4
2,42
İlkokul mezunu
64
38,78
Ortaokul mezunu
34
20,60
Lise
41
24,84
Universite
19
14,51
Toplam
165
100
Grubun % 38,78’ini İlkokul mezunları oluştururken %24,84’unu lise mezunları oluşturmakta.
Tablo 4: Ekonomik duruma gore dağılım
Ekonomik durum
Sayı
%
İyi
28
16,97
Orta
131
73,40
Kotu
6
3,63
Toplam
165
100
Grubun %73.40’ını ortalama bir ekonomiye sahip olan kişiler oluştururken,%16.97’sini iyi bir ekonomiye sahip kişiler oluşturmakta.
Tablo 5 : Cocuk sayısına gore dağılım
Cocuk sayısı
sayı
%
Yok
26
15,75
1
42
25,45
2
62
37,57
3
31
18,78
4 ve uzeri
4
2,42
Toplam
165
100
Grubun %37.57’sini 2 cocuğu,%25.45’ini ise 1 cocuğu mevcut kişilerce oluşmakta
Tablo 6. İstenmeyen Gebelik Nedenlerine Gore Dağılımı
İstenmeyen gebelik nedeni
ile yapılan kuretaj
sayı
%
yaptıranlar
52
31,51
yaptırmayanlar
113
68,49
Toplam
165
100
Grubun %68.49’u istenmeyen gebelik nedeni ile kuretaj yaptırmayan kişilerce oluşturulmaktadır.
Tablo 7: Yontem bilgisine gore dağılımı
Yontem bilgisi
Sayı
%
En az 1 etkili yontem bilenler (hap,RİA,kondom,cerrahi yontemler,iğne,norplant)
153
92,72
Etkisiz yontem bilenler (takvim,geri cekme)
86
52,12
bilmeyenler
0
0
Grubun %92.72’si en az bir etkili yontemi bilmektedir.
Tablo 8: Yontem kullanım dağılımı
Yontem kullanımı
sayı
%
Hap
24
14,54
RİA
50
30,30
Kondom
23
13,94
Cerrahi yontemler
11
6,66
Depo iğne
2
1,21
Norplant
0
0
Geri cekme
35
21,21
Takvim yontemi
0
0
Diğer (vaginal duş,spermisid)
0
0
Şu an korunmayanlar
20
12,12
Toplam
165
100
Grubun %30.30’u etkili yontemlerden R.İ.A. kullanırken,%21.21’i etkisiz yontemlerden geri cekme yontemini kullanmaktadır.
Tablo 9: Bilgi kaynağına erişim dağılımı
Bilgi kaynağı
Sayı
%
Sağlık ocağı
56
33,94
Hastane,ozel hekim
45
27,27
medya
5
3,03
Diğer veya korunmayanlar
59
35,75
Toplam
165
100
Grubun %61.21’i korunma yontemleri bilgisine sağlık personelleri aracılığı ile ulaşmıştır.
Tablo 10 : Bilgi duzeyi olcutleri dağılımı
Bilgi duzeyi olcutleri
Bilen
sayı
Bilen
%
Bilmeyen
Sayı
Bilmeyen
%
En az bir etkili yontem
153
92,72
12
7,28
A.P. tanımı
121
73,33
44
26,67
Iki cocuk arası sure
22
13,33
143
86,67
Gebelik riskinin yuksek olduğu donem (adetler arası)
68
41,2
97
58,8
En etkili yontem bilgisi
57
34,5
108
65,45
Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan koruyan yontem
96
58,2
69
41,80
Grubun %13.33’u klasik kitaplara gore iki cocuk arasının iki yıl olması gerektiğini bilmekte,ancak grubun %86,67 si 3 ve uzeri yıl gerektiğini soyleyerek olumlu bir cevap vermiş oldular.
Tablo 11:Bilgi duzeyi yeterlilik dağılımı
Bilgi duzeyi
sayı
%
Yeterli
75
45,45
Yetersiz
90
54,55
Toplam
165
100
Tablo 12: bilgi duzeyi ile yaş arası ilişkiyi gosteren dağılım
yaş
Bilgi duzeyi yeterli
sayı
Bilgi duzeyi yeterli
%
Bilgi duzeyi yetersiz
sayı
Bilgi duzeyi yetersiz
%
Toplam sayı
Toplam
%
18 yaş altı
1
33,3
2
66,7
3
100
19-30
38
50,66
37
49,34
75
100
31-40
21
35,6
38
64,4
59
100
41-49
15
53,57
13
46,43
28
100
Toplam
75
45,45
90
54,55
165
100
p>0.05
Yaş ile bilgi duzeyi arasında anlamlı bir ilişki bulunamadı
Tablo 13 : oğrenim durumu ile bilgi duzeyinin ilişkisini gosteren dağılım
Oğrenim durumu
Bilgi duzeyi yeterli
sayı
Bilgi duzeyi yeterli
%
Bilgi duzeti yetersiz
sayı
Bilgi duzeyi yetersiz
%
Toplam
sayı
Toplam
%
Okuryazar olmayan
0
0
3
100
3
100
Okuryazar
0
0
4
100
4
100
Ilkokul mezunu
17
26,56
47
73,43
64
100
Ortaokul mezunu
19
55,88
15
44,12
34
100
Lise mezunu
23
56,09
18
43,9
41
100
Universite mezunu
16
84,21
3
15,79
19
100
Toplam
75
45,45
90
54,55
165
100
Kikare (Yates Doğ) = 21.76 P= 0.000
Tablo 14: Etkin yontem kullanımı ile bilgi duzeyi arası ilişkiyi gosteren dağılım
Yontem kullanımı
Yeterli sayı
Yeterli
%
Yetersiz sayı
Yetersiz
%
Toplam sayı
Toplam
%
Etkin yontem kullananlar
62
56
48
44
110
100
Etkin yontem kullanmayanlar
55
14,28
30
85,72
35
100
Korunmayanlar
15
75
5
25
20
100
Toplam
82
49,69
83
50,31
165
100
Kikare =24,63 P= 0,0000
Tablo 15: ekonomik durum ile bilgi duzeyinin ilişkisini gosteren dağılım
Ekonomik durum
Bilgi duzeyi yeterli
sayı
Bilgi duzeyi yeterli
%
Bilgi duzeyi yetersiz
sayı
Bilgi duzeyi yetersiz
%
Toplam
Sayı
Toplam
%
Iyi
20
71,42
8
28,58
28
100
Orta + kotu
55
40,14
82
59,86
137
100
Toplam
75
45,45
90
54,55
165
100
Kikare ( Yates Doğ) =7,96 P= 0,004
Tablo 16: Cocuk sayısı ile bilgi duzeyi arasındaki ilişkiyi gosteren dağılım
Cocuk sayısı
Bilgi duzeyi yeterli
sayı
Bilgi duzeyi yeterli
%
Bilgi duzeyi yetersiz
sayı
Bilgi duzeyi yetersiz
%
Toplam
sayı
Toplam
%
Yok
13
50
13
50
26
100
1
20
47,61
22
52,39
42
100
2
33
53,22
29
46,78
62
100
3
9
29,03
22
70,97
31
100
4 ve uzeri
0
0
4
100
4
100
Toplam
75
45,45
90
54,55
165
100
Cocuk sayısı ile bilgi duzeyi arasında anlamlı bir ilişki saptanmadı
Tablo 17:Kullanılan yontem ile memnuniyet arasındaki ilişki
Kullanılan yontem
Memnun
sayı
Memnun
%
Memnun olmayan
sayı
Memnun olmayan
%
Etkili yontem kullanan
103
93,63
7
6,37
Etkili yontem kullanmayan
32
91,42
3
8,57
Yontem kullanmayan
20
Grubun etkili yontem kullananların %93,63 ‘u yontemlerinden memnundur.
Grubun etkili yontem kullanmayanların %91.42 ‘si yontemlerinden memnun.
TARTIŞMA
Yaptığımız calışmada Evka 4 Sağlık ocağı bolgesinde 15-49 yaş arası kadınların % 92.72’sinin aile planlaması hakkında en az 1 etkili yontemi bildiği gorulmuştur. Bunların % 66.66 sı etkili yontem kullanmakta ve bu Turkiye ortalamasına gore yuksek bir değerdir. Calışmamızı sadece evka 4sağlık ocağına gelen kadınlarda yaptığımızdan dolayı bu oran Evka 4 genelini yansıtmıyor olabilir. Kullanılan yontemler arasında RİA % 30.30 ile en cok kullanılan yontemdir ve geri cekme % 21.2 ile ikinci sırada yer almıştır. Hic yontem kullanmayanlar % 12.2 lik bir orana sahiptir. Turkiye nufus ve sağlık araştırması sonuclarına gore geri cekme % 24,4 ile birinci sırada RIA yontemi %19.8ile ikinci sırada yer almaktadır. Bizim araştırmamızda da benzer bu acıdan olumlu bir sonuc ortaya cıkartmıştır.
Calışmamızda eğitim duzeyi ile etkili yontem kullanımı arasında doğru orantılı ilişki bulunmuştur. Ozellikle universite mezunlarının % 84.21i Aile planlaması hakkında doğru ve yeterli bilgi duzeyine sahiptir. Bilgi duzeyi yuksek olan 15-49 yaş arası kadınların etkin bir Aile planlaması yontemi kullanma oranı artmaktadır. Etkin bir Aile Planlaması yontemi kullanan 15-49 yaş arası kadınların % 44 u yeterli ve doğru bir bilgi duzeyine sahip değildir.
Bu calışmada cocuk sayısı ve yaş farkı ile bilgi duzeyi arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır
Bu calışmada en carpıcı nokta % 44 gibi yuksek bir oranda kadının Aile Planlaması hakkında yeterli bir bilgi olmamasına rağmen etkili yontem kullanmaktadır. Bu bize, bilgi duzeyi acısından genel olarak konuya hakim olmasalar da Aile Planlaması hizmetlerine katılabildiklerini ve yontemleri uygulayabildiklerini gosterir.
En az bir etkili yontem bilenlerin yuzdesi % 92.72 olmasına rağmen % 21.21 gibi bir oranla etkisiz bir yontem olan geri cekme yontemi kullanılmaktadır. Bu kesim icin etkili yontem kullanma konusunda hizmetler artmaktadır.
18 yaş altı kadınlara erişim yeterli bir orana ulaşamadığından , bu grup hakkında araştırma yapılması ve ilerde aile kuracak olan bu bireylerin bilinclendirilmesi onerilir.
SONUC VE ONERİLER
Bu calışmada en carpıcı nokta % 44 gibi yuksek bir oranda kadının Aile Planlaması hakkında yeterli bir bilgi olmamasına rağmen etkili yontem kullanmaktadır. Bu bize, bilgi duzeyi acısından genel olarak konuya hakim olmasalar da Aile Planlaması hizmetlerine katılabildiklerini ve yontemleri uygulayabildiklerini gosterir.
En az bir etkili yontem bilenlerin yuzdesi % 92.72 olmasına rağmen % 21.21 gibi bir oranla etkisiz bir yontem olan geri cekme yontemi kullanılmaktadır. Bu kesim icin etkili yontem kullanma konusunda hizmetler artmaktadır.
18 yaş altı kadınlara erişim yeterli bir orana ulaşamadığından , bu grup hakkında araştırma yapılması ve ilerde aile kuracak olan bu bireylerin bilinclendirilmesi onerilir.
Oneriler:
1-)Aile planlaması hizmetlerinin sadece evli olan kısma değil 18 yaş altı grubada verilmesi.
2-)Ebe ‘lerin saha calışmalarında bu konuya daha eğilmeleri gerektiği.
3-)Doktorların normal poliklinik sırasında başvuran hastalara vakit ayırarak kişilerin aileplanlaması yontemlerini araştırarak gerekli yonlerdirmeyi sağlaması
4-)Bilgi duzeyi yetersiz olduğu halde %44’luk bir kesim etkili bir yontem kullanmaktadır bu kişilerin kullandığı yontemler hususunda bilinclendirme calışmaları yapılmalı.
5-)Lise duzeyindeki oğrencilere okullarda seminerler duzenlenmeli.
6-)Basın yayın organları bu konuda daha fazla mesaj vermeli.
KAYNAKLAR
1-) Turkiye nufus ve sağlık araştırması 1993
2-) Turkiye nufus ve sağlık araştırması 1998
3-) T.C.sağlık bakanlığı Aile planlaması hizmetleri guncel bilgiler mayıs 1997
4-) Danforth Obs.&Gyn.
__________________