Hic kaportayı kaldırıp da altında neler olup bitiyor merak ettiniz mi? Kaportayı acıp baktığınızda gorduğunuz metal yığını, kablolar ve değişik parcalar size cok karmaşık gelebilir.
Sadece meraktan araba motorları nasıl calışıyor diye merak edebilirsiniz, yada yeni bir araba alırken bilmeniz gereken bazı şeyler olduğuna karar verebilirsiniz. Bu yazımızda butun bunların ne anlama geldiğini, araba motorları ardında yatan temel prensipleri acıklayacağız. Ardından biraz daha derine inip butun bu parcaların birbiri ile nasıl uyumlu calıştığını anlatacağız.
Benzinli araba motorlarının genel amacı benzini hareket enerjisine cevirmektir boylece otomobil hareket edebilsin. Şu an icin benzinden hareket enerjisi elde etmenin en basit yolu benzini motor icinde yakmaktır. Bu yuzden otomobil motorları icten yanmalı motorlar olarak adlandırılır.
Burada not etmeniz gereken iki şey vardır;
1. Bircok ceşit icten yanmalı motor ceşidi vardır. Dizel motorlar ve gaz turbinleri bu tip motorlara ornektir.
2. Bir de dıştan yanmalı motorlar vardır. Trenlerde kullanılan Buhar makinesi dıştan yanmalı motorlar icin guzel bir ornektir. Yakıt (komur, odun vb.) buhar yaratmak icin motorun dışında yakılır ve oluşan buhar motor icinde hareket oluşturur. İcten yanmalı motorlar, dıştan yanmalı motorlara gore daha etkili ve verimlilerdir. Ayrıca aynı eşdeğerdeki guce sahip olan motorlardan icten yanmalı olanı, dıştan yanmalı olanına gore daha kucuktur. Bu bize arabalarda niye dıştan yanmalı motorlar kullanılmadığını acıklıyor.
Şimdi gelin icten yanmalı motorlardaki sistemi yakından inceleyelim.
Eğer cok az miktardaki benzin gibi yuksek enerjili bir yakıtı, kapalı ve kucuk bir yere koyup kıvılcım verirseniz, yanma sonucu olan ve genişleyen gaz sayesinde inanılmaz yuksek miktarda enerji ortaya cıktığını gorursunuz. Acığa cıkan enerji ile bir patatesi 150 metre uzağa fırlatabilirsiniz. Bu durumda gorduğunuz gibi enerji, fırlatma işlemi ile harekete donuşmuş oldu. Burdan yola cıkarak eğer dakikada yuzlerce kez patlamayı duzenli olarak sağlayabilirseniz, acığa cıkan enerjiyi araba motorlarındaki gibi yararli bir şekilde kullanabilirsiniz.
Motor Zamanları
Neredeyse tum arabalar benzini harekete donuşturmek icin 4 zamanlı yanmalı motor kullanırlar. 4 zamanlı motor kavramı aynı zamanda Otto cevrimi olarak da bilinir. Nikolaus Otto bu icadı 1867 yılında icat etmiştir.
4 zaman şoyle sıralanabilir;
1. Emme Zamanı
2. Sıkıştırma Zamanı
3. Yanma Zamanı
4. Egzoz Zamanı
[IMG]http://img252.**************/img252/9268/adsz2jy4wf9.png[/IMG]
Motor icindeki silindirlerin icinde gidip gelen pistonlar vardır. Bu pistonlar krank şaftına bağlayıcı cubuklar ile bağlıdır. Krank şaftı dondukce, krank şaftına bağlayıcı cubuk ile bağlı olan pistonlar silindir icinde gidip gelme hareketi yaparlar. 4 zaman cevrim sureci icinde neler olduğu aşağıda acıklanmıştır.
1. Piston yukarıdan başlar ve aşağıya doğru iner. Bu sırada emme valfleri acılır. Piston aşağıya indikce ve silindir icinde oluşan vakum sayesinde silindir icerisine hava+benzin karışımı alınır. Bu Emme Zamanı olarak adlandırılır. Bu zamanda cok kucuk damla halindeki benzin, hava ile karışarak silindir icine emilir(alınır).
2. Sonra aşağıya doğru inen piston yukarıya doğru cıkmaya başlar ve silindir icerisinde olan benzin ve hava karışımını sıkıştırmaya başlar. Bu zamana Sıkıştırma Zamanı denir. Emme zamanında acık olan havanın silindir icine girdiği emme valfleri sıkıştırma zamanında kapalıdır. Piston yukarı doğru cıkdıkca silindir icindeki benzin hava karşımını sıkıştırır. Sıkışan bu karşımın basıncı ve sıcaklığı artar.
3. Piston en yuksek ulaşabileceği noktaya cıktığında karışım iyice sıkıştırılmış, basıncı artmış ve sıcaklığı yukselmiştir. O kadar yukselmiştir ki bir kıvılcım ile patlayacak duruma gelmiştir. Bu devrede bujiler yardımı ile kıvılcımlar oluşturulur ve silindir icindeki karşımın yanması sağlanır. Bu zamana Yanma Zamanı denir. Yuksek basınclı karışım bujilerin oluşturduğu kıvılcımlar sonrası yanar(patlar). Patlama sonucu buyuk bir enerji ortaya cıkar ve silindir icindeki hava genişler. Bu genişleme sonucu piston aşağıya itilir. Piston aşağıya doğru itilirken pistonun bağlantı cubukları ile bağlı olduğu krank şaftı doner. Bu donme sonucu oluşan hareket tekerleklere iletilir. Benzindeki enerji hareket enerjisine cevrilmiş olur.
4. Piston yeterince aşağıya itildikten sonra tekrar yukarıya cıkmaya başlar. Yukarıya cıkarken yanma(patlama) sonucu oluşan egzoz gazları yukarıya itilir. Piston yukarı cıkarken egzoz valfleri acılır. Buradan yanma sonucu oluşan gazlar dışarıya atılır ve silindir ici boşaltılmış olur. Egzozdan cıkan gazlar bu gazlardır. Bu zamana Egzoz Zamanı denir.
Piston en yukarıya cıktıktan sonra egzoz valfleri kapanır ve emme valfleri acılır. Tekrar iceriye have ve benzin karşımı alınarak bu cevrim yukarıda anlatıldığı gibi 1. Emme Zamanı ile başlayarak tekrar edilir. Unutulmamalıdır ki bu işlemler cok kısa sure icerisinde ve birbirini takip edecek hassaslıkta gercekleşmektedir.
Motor Arızaları
Araba motorlarında bu cevrim sırasında meydana gelebilecek bazı hatalar, aksaklıklar olabilir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.
- Bujilerde meydana gelebilecek arıza sonucu ateşleme sistemi bozulabilir. Ateşleme olmayınca yanma olmaz ve yakıt hareket enerjisine donuşturulemez.
- Silindirler ile silindir icerisinde gidip gelen piston arasında cok az bir mesafe vardır. Bu mesafe milimetrelerle olculur. Neredeyse birbirine surtme mesafesindedir. Ama surtmezler. Bu mesafenin az olması sızdırmayı onler ve silindir icerisinde sıkıştırılan karışımın yuksek basınclara sıkıştırılmasını sağlar. Piston ile silindir arasındaki bu mesafe zamanla benzin icerisinde bulunan yanmayan ve istenmeyen parcacıklarla dolabilir. Bu silindir ve piston yuzeyleri arasındaki surtunmeyi arttırır. Bu istenmeyen bir durumdur ve zamanla deformasyona yol acar. Veya gerekli yağ değişiklikleri yapılmadığında silindir ve piston yuzeyleri arasındaki surtunmeyi artar. Bu tur sorunları engellmek icin aracınıza aldığınız benzinin kalitesini kontrol edin ve gerekli zamanlarda yağ değişikliği yaptığınızdan emin olun. Motor yağı değişimi her 5000 km de bir tavsiye edilir.
Bilmeniz Gerekenler
Motor gucu benzin ceşidi, motor ayarları gibi bircok değişik parametreye bağlı olmakla birlikte silindir hacmi ile de doğru orantılıdır. Motorlardaki silindir hacmi nekadar buyuk olursa silindir icine okadar cok benzin hava karışımı alınabilir. Bunun sonucu oluşan yanmada elde edilen enerji de kucuk silindir hacimli motorlardakine gore fazla olacaktır. Arabaların arkasında yazan 2.0 L veya 3.0 L gibi yazılar silindir hacmini litre cinsinden ifade etmektedir.
__________________