BİTKİLERİN MUCİZEVİ UREME SİSTEMLERİ
Bitkilerin ureme sistemleri diğer canlı hayvanlarınkinden oldukca farklıdır.Farklı olmalarına karşın nesillerini devam ettirebilmek icin kullandıkları yontemler akıllara durgunluk vermektedir.
Bitkilerde tıpkı diğer canlılar gibi iki cinsten oluşur.Erkek ciceklerin gorevi, dişi ciceği dollemek icin polen uretmektir.Polen dişi ciceğe vardığı vakit erkek cicekten getirdigi DNA yı dişi ciceğin eşey organlarındaki DNA ile karıştırır ve boylelikle yavru bir bitkinin macerası başlamış olur.
Oncelikle bir ciceğin anatomisini inceleyelim.

Şekilde bir ciceğin enine kesitini, gerceğiyle karşılaştırmalı olarak gormektesiniz.
En alttan başlayacak olursak ; 10 numara ile gosterilen yeşil bolge ciceğin tabanını oluşturmaktadır.Uremede bir rolu yoktur.11 numara ile gosterilen bolge bu tabanın yapraklarıdır.4 numara ile gosterilen kısım ciceğin dişi ureme organıdır (ovaryum).6 numara ile gosterilen yapılar erkek ureme organlarıdır (anter).7 numara ile gosterilen yapı ise anter'in sapıdır ve "Filament" adını alır.Son olarakta 9 numara ile gosterilen yapı ciceğin guzel renklere sahip yapraklarıdırki bu sayede bocekleri ustune ceker.
"Stylus" adı verilen yapı ise, polenin, dişi ciceğin ureme organına gittiği tup şeklinde bir yol olup en ust noktasına "Stigma" adı verilir.
Not : Bir bitkide erkek ureme organları ile dişi ureme organları aynı cicek uzerinde olabilir.
Bitkilerde erkek ureme organları ve dişi ureme organları aynı cicek uzerinde olsa bile birbirlerini dollemeleri bazı mekanizmalarla engellenmiştir.Bu mekanizmalara ileriki satırlarda değineceğiz.
Bir bitki yavrusunun macerası polen uretimiyle başlar.Polen, erkek ureme organları (anter) tarafından uretilen ve kendisine verilen yarı miktardaki DNA yı dişi ciceğe goturmekle yukumlu yapılardır.Bu yapılar cok uzaklardaki dişi ciceğe kadar ulaşabilirler.Asağıdaki şekillerde polenlerin uretildiği "Anter" lerden kesitler gorulmektedir.

Şekillerde anterlerin icinde gelişmekte olan polenler gayet net bir bicimde gorulmektedir.Bu polenler zamanı gelince anterin patlamasıyla dışarı sacılacak ve sacılmasıyla birlikte ruzgar, su ve bocek gibi iletici faktorlerle dişi ciceğe kadar ulaşacaktır.
Boceklerin ve ruzgarların bitkiler acısından hayati bir onemi vardır.Cunki bitkilerin uremelerinde rol oynayan bocekler, polenleri taşıyan birer aracı gibidirler.
Polenler, az oncede belirttiğimiz gibi erkek ureme organları tarafından kendilerine verilen yarı miktarda DNA yı taşırlar.Bu yarı miktardaki DNA dişi cicekteki yarı miktar DNA ile birleşince bir bitkide olması gereken tam DNA yı verir.Dolayısıyla meydana gelecek yavruda bir anormallik olmaz.Fakat buna karşın doğada yarı miktardan daha fazla DNA taşıyan polenlerde vardır. Bu polenler anormal bir gelişmenin urunu olarak dişi ciceği dollediklerinde meydana gelen yavruda anormal olur.
Yukarıda anter icinde gelişmekte olan polenlerin birde orijinal hallerini gorelim (anterden cıkmış hali).






Yukarıdaki şekillerde tabiatta serbest gezinen polenlerin goze hoş gelen resimleri goruluyor.Polenlerin dış yuzeyindeki dikensi yapılara dikkat edin.
Bu yapılar, ruzgar ve boceklerle dişi ciceğe ulaşan polenin, dişi cicekteki "stigma" yani dişi ureme organına giden tupun en uc noktasına sağlam bir şekilde tutunması icindir.Eğer bu dikensi yapilar olmasaydı polen ruzgarla geldiği gibi aynen savrulup başka yerlere suruklenirdi.
Bir bitkinin urettiği polenlerin sayısı yuzbinleri bulabilir.Sanıyoruz, bitkinin neden bu kadar cok sayıda polen urettiğini merak ediyorsunuzdur.Bunun nedeni ise hayli ilginc.
Uretilen polenlerden cok azı ruzgar ve boceklerle dişi ciceğe ulaştırılmaktadir.Diğer polenler ise dişi ciceğe ulaşamaz.Ruzgarların etkisine kapılarak başka yerlere yada yanlış ciceğe ulaşırlar.Bitki ise, urettiği polenlerin kendi cinsindeki dişi ciceğe ulaşma olasılığını arttırmak icin 15-20 polen değil yuzbinlerce polen uretir.
Polenlerin dişi ciceğe ulaştırılmalarında buyuk rolleri olan bocekler, erkek ciceğin alımlı renklerine aldanarak ciceğin etrafında gezinmeye başlarlar.Bu gezinme esnasında bitkinin anterine surtunurler.(Resimde polen ureten anterler sarı renkte goruluyor).Tabii anterlere surtundukce polenler boceğin her tarafına bulaşır.
Bazı bitkiler vardır ki polenlerini boceklere bulamak icin kullandıkları yontemler insanı hayrete duşurmektedir.
Bocekler nektar aramak icin ciceğin anterlerinin etrafında dolaşmaya başlayınca ciceğin yaprakları (yukarıdaki resimde 9 numaralı bolge) suratle kapanır ve boceği icine hapseder.Bocek hapsolunca kacmak icin cırpınmaya başlar.Cırpındıkca polenler uzerine daha fazla bulaşır.
Aradan bir gun gectikten sonra yapaklar acılır ve bocek ozgurluğune kavuşur.Tabii her tarafı polene bulanmış bir vaziyette.Cicek boylelikle hapsettiği boceğe polenlerini bulaştırarak dişi ciceğe ulaşmasını sağlar.
Gercekten akıllıca bir plan.
Bu akıllıca plan, doğadaki milyonlarca canlı turu icerisinden yanlızca bir bitki turune aittir.Her canlının kendine ozgu harikulade ureme, beslenme, korunma ve avlanma yontemleri vardır.


Polenler dişi ciceğe ulaşınca tup şeklini almaya başlarlar.Bu şekle girmeleri, gerek stilus (dişi ureme organına giden ince yol) icerisine rahat girmek gerekse ovaryumdaki diğer eşey hucresiyle birleşme kolaylığı acısından onem taşır.
Polen, stigma uzerine geldiğinde, stigmanın salgıladığı bazı besin maddelerini kullanarak tup şeklini almaya başlar.Aşağıdaki resimde polenin tup şekli net olarak gorulmektedir.
Polenin tup şekline değişmeye başlamasıyla dişi ureme organına olan yolculuğu baslamış olur.
Dişi ureme organına varan polen, burada dişiye ait DNA nın yarısını taşıyan diğer eşey hucresi (yumurta) ile birleşerek zigot'u meydana getirir.Bundan sonra zigottan bir embriyo ve embriyodan da yavru bir bitki husule gelir.
Butun bu olaylar dizisi tamamen programlanmış olup her bilgisi DNA da saklanmaktadır.
Bu noktada aklınıza " Polen ya yanlış bir bitkiye rast gelirse ne olur ? " şeklinde bir soru gelebilir.Bu sorunun cevabı, bitkilerin ureme mekanizmalarındaki ustun tasarımın ne kadar akıllıca planlandığını gozler onune sermektedir.
Eğer dişi ciceğin stigmasına başka bir bitkinin poleni denk gelirse bitki poleni derhal imha eder.

Polen daha stigmanın uzerine gelir gelmez uretilen bazı salgı maddeleriyle etkisiz hale getirilir.Fakat bitki daha kapsamlı bir onlem alarak, stigmanın devamı olan stilus kanalına bir sıvı salgılayarak stilusun tıkanmasını sağlar.Bu tıkanma vesilesiyle polen stilusa girse bile oluşan tıkac yuzunden ovaryuma kadar ilerleyemeyecektir.
Peki bitki kendi polenini nasıl tanımaktadır ?
Bitkinin kendi polenini tanıması yine salgılanan bazı maddeler sayesinde olur.Salgılanan bu maddeler polen uzerinde olumlu bir etki yapar.Polenin kendiside bir tur salgı icerir ve bu salgıyı stigma uzerine bırakır.Tabii salgı doğru ciceğe ait ise stigmanın polene karşı vereceği yanıt olumlu olacaktır.Yabancı bir ciceğin poleninin salgısı ise aksine, stigma uzerinde olumsuz etki yaratacak ve stigma derhal poleni etkisiz hale getirecektir.
Yazımızın ilk bolumlerinde erkek ureme organları ile dişi ureme organlarının aynı cicek uzerinde bulunmasına rağmen bitkinin kendi kendini dollemesini engelleyecek bazı mekanizmalardan bahsetmiştik.Yabancı polen icin uygulanan bu koruma mekanizmaları aynı şekilde bitkinin kendi poleni icinde uygulanır.Bir bitki ancak kendi turunden baska bir ciceğe ait polen tarafından dollenebilir.Ayrıca mevsimsel gelişme farklılıklarıda kendi kendini dolleme olayına engel teşkil eder.
Mesela bitkinin polenleri ilkbaharda gelişmelerini tamamlayabiliyorlarsa, ovaryumları ise sonbahar yada yaz aylarında gelişmelerini tamamlarlar.Eşey hucrelerinden birisi geliştiginde diğeri henuz gelişme aşamasında olacağından birbirlerini dolleme imkanı olmaz.
Saydığımız bu koruma mekanizmaları, gerek fiziksel gerekse kimyasal olarak bitkiler arası mucizevi bir anlaşma sistemini ortaya koymaktadır.Karşımızda aynı zamanda muhteşem hormonlar ureten bir kimyager durmaktadır.
Buraya kadar sizlere aktarılan tum bu bilgiler, okyanusta bir damla gibidir.Hic bir canlı yokturki ilginc bir yaşamı olmasın. Gormekmi istiyorsunuz?.
Yanlızca etrafınıza bakmanız yeterlidir.