İnanclarınız ve goruşleriniz nereden geliyor? Coğu insan gibiyseniz, yılların deneyimine ve elinizdeki bilgilerin nesnel analizine dayanarak kanaatlerinizin rasyonel, mantıklı ve tarafsız olduğunu hissedersiniz. Gercekte, hepimiz doğrulama yanlılığı olarak bilinen zor bir soruna karşı duyarlıyız. İnanclarımız genellikle onları destekleyen bilgilere dikkat etmeye dayanırken, aynı zamanda onlara meydan okuyan bilgileri de gormezden gelme eğilimindedir.
Ayrıca bu iceriğe bakmak isteyebilirsiniz: “Farkında Olmadan Duşuncelerimizi Yonlendirerek Tuhaf Durumlara Sokan 9 Psikolojik Etki”
Doğrulama yanlılığı nedir? Doğrulama yanlılığı, onceden var olan inanclarınızı veya onyargılarınızı doğrulayan bilgileri tercih etmeyi iceren bir tur bilişsel onyargıdır. Orneğin, bir kişinin solakların sağ elini kullananlardan daha yaratıcı olduğuna inandığını hayal edin. Bu kişi, hem solak hem de yaratıcı biriyle karşılaştığında, zaten inandıklarını destekleyen bu delile daha fazla onem verir. Bu kişi, fikrini desteklemeyen ornekleri goz ardı ederken, bu inancı daha da destekleyen kanıtlar arar.
Doğrulama yanlılıkları bilgiyi nasıl topladığımızı etkiler. Ancak aynı zamanda bilgiyi nasıl yorumladığımızı ve hatırladığımızı da etkiler. Orneğin, belirli bir konuyu destekleyen veya karşı cıkan kişiler, yalnızca onu desteklemek icin bilgi aramakla kalmayacak, aynı zamanda bilgileri mevcut fikirlerini destekleyecek şekilde yorumlayacaklardır. Ayrıntıları da bu tutumlarını pekiştirecek şekilde hatırlayacaklardır.
Eylemde doğrulama yanlılığı Kediler mi yoksa kopekler mi daha iyi tartışmasını duşunun. Diyelim ki Ayşe, kedilerin kopeklerden daha iyi olduğunu duşunuyor. Bu nedenle kedilerin daha iyi olduğunu anlatan haberler ve videolar arar. Herhangi bir yerde kedilerle ilgili bilgiler gorduğunde, bunları mevcut inanclarını destekleyecek şekilde yorumlar.
Diğer yandan Ahmet ’in, kopeklerin kedilerden daha iyi olduğunu duşunduğunu varsayalım. Bu durumda Ahmet inanclarını destekleyecek kaynaklar arar. Kopeklerle ilgili bilgiler gorduğunde bunları mevcut bakış acısını destekleyecek şekilde yorumlar.
Bu iki kişinin yorumları inanclarına dayanmaktadır. Aynı hikayeyi okusalar bile, onyargıları ayrıntıları algılama bicimlerini şekillendirme eğilimindedir. Bu da kişinin inanclarını daha da doğru kılar.
Doğrulama yanlılığı turleri Doğrulama yanlılığı birkac alt kategoriye ayrılmaktadır. İşte en yaygın olanlardan bazıları.
Onyargılı araştırma Onyargılı araştırma, bir karar vermek veya bir goruşu benimsemek ve ardından onu destekleyen bilgileri aramakla ilgilidir. Bu bilincsizce gercekleşir. Bu durumda kişi, sadece inancını destekleyen bilgileri dikkate alır.
Onyargılı yorum Onyargılı yorum, insanların verileri nasıl işlediği ve değerlendirdiği ile ilgilidir. Tipik olarak, onyargılarla celişen kanıtlar rahatsızlığa neden olduğu icin goz ardı edilmektedir. Bilgiyi yorumlamadaki bu eşitsizlik, insanların fikirlerini değiştirmekte neden bu kadar başarısız olduklarını kanıtlamaktadır.
Onyargılı geri cağırma Onyargılı geri cağırma hafıza ile ilgilidir. Gecmiş deneyimler ve olaylar, mevcut duşunce ve davranışları etkiler. Ancak insanlar bircok şeyi secici yollarla hatırlarlar ve coğu zaman bu secicilik, mevcut inancların hatıralar tarafından şekillendirilmesinin aksine, mevcut inancları desteklemeye hizmet eder. Başka bir deyişle, bugunu pekiştirecek şekilde gecmişi hatırlıyoruz. Ayrıca bazı teoriler, onyargılarımızı doğrulayan bilgilerin hafızalarımızda kalma olasılığının daha yuksek olduğunu ve bunlarla celişen bilgilerin unutulma veya bastırılma olasılığının daha yuksek olduğunu one suruyor.
Doğrulama yanlılığının etkisi 1960 ’larda bilişsel psikolog Peter Cathcart Wason, Wason ’ın kural keşfetme gorevi olarak bilinen bir dizi deney yaptı. İnsanların mevcut inanclarını doğrulayan bilgileri arama eğiliminde olduklarını gosterdi. Ne yazık ki, bu tur bir onyargı, durumlara objektif olarak bakmamızı engeller. Ayrıca verdiğimiz kararları etkiler ve zayıf veya hatalı secimlere yol acar.
Orneğin bir secim sırasında insanlar, tercih ettikleri adayları iyi bir ışık altında boyayan olumlu bilgiler aramaya eğilimlidirler. Ayrıca karşıt adayı olumsuz yonde etkileyen bilgileri de ararlar. İnsanlar objektif gercekleri aramayıp bilgiyi sadece mevcut inanclarını destekleyecek şekilde yorumlayarak ve sadece bu inancları destekleyen detayları hatırlayarak, coğu zaman onemli bilgileri kacırırlar. Bu ayrıntılar ve gercekler, hangi adayı sececeklerini etkiler.
Doğrulama yanlılığı ne işe yarar? Doğrulama yanlılığına neden olan nedir ve bu durum neden var? Sorunlara neden olsa da, aynı zamanda hayatı da kolaylaştırıyor. İşte bunun sebepleri.
Belirli bilgi turlerini arama ve kabul etme konusunda verimli Dışarıda bir bilgi ormanı var ve dijital/sosyal medya cağı, bu ormanın her gecen gun daha da buyumesini sağlıyor. Tarafsız kararlar oluşturmak icin her şeyi eşit olarak değerlendirecek zamanımız veya enerjimiz yok. Doğrulama yanlılığı bizi belirli bilgi turlerini aramaya veya kabul etmeye teşvik ederek, bilgi dağınıklığını gidermeye yardımcı olur. Objektif bakış acısını sınırlasa da, yine de verimlidir.
Benlik saygısına yardımcı olur İnsanlar kendilerini iyi hissetmekten hoşlanırlar. Yanlışlarını keşfetmek, insanların kendileri hakkında kotu hissetmelerine neden olur. Bu sebeple, insanlar mevcut fikirlerini, kararlarını ve arzularını destekleyen bilgileri ararlar. Başka bir deyişle, doğrulama yanlılığı bir ceşit guven artırıcıdır. Herkes buna yatkın olsa da, duşuk ozguvene sahip endişeli bireylerde doğruluma yanlılığının sıklıkla gorulmesi cok normal bir durumdur.
Stresi azaltır F. Scott Fitzgerald ’ın 1936 ’da yazdığı “The Crack-Up” adlı makalesinde, “Birinci sınıf bir zekanın testi, aynı anda iki karşıt fikri zihinde tutabilme ve yine de işlev yeteneğini koruyabilme becerisidir.” diye yazmıştı. Ancak coğu insan icin bir cift celişkili inancı surdurmek, bilişsel uyumsuzluğa neden olur. Bu celişkiyi en aza indirmek icin doğrulama yanlılığı devreye girer ve kişinin istediğini gormesini ve duymasını sağlayarak stresini azaltır.
Doğrulama yanlılığı ile mucadele etmek Doğrulama yanlılığının ustesinden gelmenin ilk adımı, var olduğunun farkında olmaktır. Bir yatırımcı, belirli bir yatırımla ilgili goruş ve inanclarını destekleyen bilgiler topladıktan sonra , kendi bakış acılarına meydan okuyan alternatif fikirler aramalıdır. Yatırımın artı ve eksilerinin bir listesini yapmak ve acık fikirlilikle yeniden değerlendirmek iyi bir uygulamadır.
Yatırımcılar, bir yatırımla ilgili sonuclarını doğrulayan sorular sormamalıdır. Orneğin, duşuk bir fiyat-kazanc oranına sahip olduğu icin bir hisse senedi satın almak isteyen bir yatırımcı, şirketin değerlemesini sadece mali danışmanına sorarsa, bulgularını doğrulamış olur. En iyi yaklaşım, komisyoncudan tarafsız bilgi almak olacaktır.
Buradaki yatırımcı konusu sadece bir ornektir. Yani yapılması gereken kendi fikirlerinizi doğrulamaya calışmaktan kacınmak ve farklı fikirlere acık olmaktır.
Kaynak: 1 2