Kul hakkı; adam oldurmek, alışverişteki hile, aldatma, işcinin ucretini vermemek ya da geciktirmek şeklinde olabilir. Bu tur kul hakkından tovbe edip kurtulabilmek icin insan, omru musÂit oldukca, kotuluk ettiği kadar iyilik etmelidir. Hak sÂhibi ile helÂlleşmelidir. Bu mumkun olmazsa onun adına iyilik ve infakta bulunmalıdır.CenÂb-ı Hak buyuruyor:

“Ey iman edenler! Karşılıklı rızaya dayanan ticaret hali mustesna, mallarınızı, bÂtıl (haksız ve haram yollar) ile aranızda (alıp vererek) yemeyin…” (NisÂ, 29)

Resûlullah (s.a.v.) buyurdular:

“Haramla beslenen hicbir beden cennete giremez. Cehennem ona daha lÂyıktır.” (Muslim, ZekÂt, 65; DÂrimî, Rikak, 9; İbn Hanbel, II, 328)

Kul hakkı, can, mal, nÂmûs ve izzet-i nefs ile alÂkalı konularda olur. Can ile alÂkalı kul hakkı adam oldurmektir. Kul hakkı, alış-verişteki hile, aldatma, işcinin ucretini vermemek ya da geciktirmek şeklinde de olabilir. Bu tur kul hakkından tevbe edip kurtulabilmek icin insan, omru musÂid oldukca, kotuluk ettiği kadar iyilik etmelidir. Hak sÂhibi ile helÂlleşmelidir. Bu mumkun olmazsa onun adına iyilik ve infakta bulunmalıdır.HELAL LOKMA

Sehl'in muminde bulunması gereken helal titizliği ve haram duyarlılığı konusundaki şu sozu oldukca anlamlıdır:

“Dunya kan deryası olsa muminin yiyeceği helÂlinden olacaktır. Sehl bu sozuyle iki şeyi kasdetmiş olabilir:

1- Mumin, tevfik-i ilÂhi sÂyesinde korunacak ve bu sûretle dÂim helÂlle beslenecektir.

2- Mumin, dunya malından ancak zarûret kadarını alır. Zaruret hÂlinde yenen haram da helÂl olur, haram olmaktan cıkar.

AZ YE, SELAMET BUL

Sehl'in bu sozu gibi MevlÂn da keyif veren dunya lokmalarının bile insanın basîret ve ilhÂm yolunu tıkayacağını belirterek lokma konusunda şu tenbihÂtta bulunmaktadır:

“Dun gece ilhÂm bize başka turlu tecelli etti. Fakat mideye bir kac lokma girdi ve ilhÂm yolunu kapadı. Bir lokma uğruna Lokman tabiatlı ilÂhî rûh nefsÂni gıdÂlara esîr oldu. Şimdi Lokman devridir. Ey lokma sen cekil git!

Bu ıstırap dunyasında cektiklerimiz lokma yuzundendir. Lokmayı az yiyerek can Lokman'ına batan dikeni cıkarıp attın. Aslında can Lokman'ın ayağında diken değil golgesi bile yoktu. Fakat siz hırsa kapılmışsınız gerceği goremiyorsunuz.” (Ş.Can, Mesnevî Terc. I, 145)

Demek ki can Lokman'ına korumak, lokmaya dikkat etmekten geciyor. Haram şoyle dursun şuphelilerden, hatta helÂlin fazlasından bile dikkatli olmak bu işin en kestirme yolu. Değilse insanın gozunu hırs burudu mu, değil bankaları ve devleti, dunyayı hortumlasa gozu doymayacak ve's-selam. (Prof. Dr. Hasan KÂmil Yılmaz, Altınoluk Dergisi Ocak-2001)
İslam ve İhsan