Receb ayının ilk cuma gecesine Regaib gecesi, bu gecenin idrak edilmesine Regaib kandili denir.Sozlukte “kendisine rağbet edilen şey, bol ve değerli bağış” anlamındaki ragībenin coğulu olan regāib kelimesi hadis ve fıkıh literaturunde “bol sevap ve mukÂfat, faziletli amel”, ozellikle MÂlikî fıkıh kaynaklarında sunnetin mukabili olarak “mustehap, nÂfile ibadet” mÂnalarında kullanıldığı gibi (İbn Ebû Şeybe, II, 49; İbn Abdulber en-Nemerî, I, 127; HattÂb, II, 79) hicrî takvime gore yedinci ay olan recebin ilk perşembesini cumaya bağlayan geceye ad olmuştur (ayrıca bk. KANDİL).

REGAİB GECESİNİN FAZİLETİ

Regaib gecesi, Kur ’an ’da saygı gosterilmesi istenen ve hadislerde -gun belirtilmeden- oruc tutulması tavsiye edilen haram aylardan (el-Bakara 2/217; el-MÂide 5/2, 97; Ebû DÂvûd, “Śavm”, 55; İbn MÂce, “ŚıyÂm”, 43) Receb ayında bulunmakla birlikte ozellikle tasavvufî eserlerde yer alan, Hz. Peygamber ’in Regaib gecesinde ana rahmine duştuğu, Receb ayının ilk perşembe gunu oruc tutup gecesinde Regaib namazı adıyla bir namaz kılmanın sevap olduğu ve bu gecenin bircok faziletinin bulunduğu yonundeki rivayetlerin asılsız olduğu hadis Âlimlerince belirtilmiştir.

İbnu ’l-Cevzî, Regaib orucu ve namazıyla ilgili hadisin ZÂhid Ebu ’l-Hasan Nûreddin Ali b. Abdullah b. Huseyin b. Cehdam (o. 414/1024) tarafından uydurulduğunu ve hadisin başka hicbir kaynakta gecmediğini belirtir (el-MevżuÂt, II, 47). Ayrıca isr ve mi‘rac olayının Regaib gecesi meydana geldiğine dair rivayetin de aslı bulunmamaktadır (İbn Kesîr, III, 109; Bedreddin el-Aynî, IV, 39).

REGAİB KANDİLİ İLK NE ZAMAN KUTLANDI?

Regaib gecesiyle ilgili ozel ibadet ve kutlamalar IV. (X.) yuzyılda ortaya cıkmış olup bu gecenin ilk defa kandil olarak kutlanmasına Kudus ’te 448 (1056), Bağdat ’ta 480 (1087) yılında başlanmış,
GazzÂlî de butun Kudus halkının bu geceyi ihya ettiğini soylemiştir (İĥyÂ, I, 203). Ebû TÂlib el-Mekkî gibi bazı mutasavvıflar Regaib gecesinden soz etmeyip Receb ayının ilk gecesini ihya etmenin mustehap olduğunu belirtseler de (Ķūtu ’l-ķulûb, I, 121) bu geceyle ilgili rivayetlerin cok zayıf ya da uydurma olduğu hadis Âlimlerince tesbit edilmiştir.

İslÂm Âlimlerinin buyuk bir kısmı Hz. Peygamber, sahÂbe ve tÂbiîn donemlerinde Regaib kandilinin bilinmediğini, kandil geceleri kutlanmasının diğer dinlerin tesiriyle ortaya cıktığını, dolayısıyla bu gecede ozel bir ibadet yapmanın dinde yeni ibadet ihdası anlamına geleceğini, Resûl-i Ekrem tarafından genel olarak bid‘atların yasaklanmasının yanı sıra (BuhÂrî, “Śulĥ”, 5) cuma gunu ve gecesi ozel bir ibadet yapılmasının da yasaklandığını (Muslim, “ŚıyÂm”, 147, 148), bu sebeple Regaib gunu ve gecesinde muayyen ibadetler yapmanın dinen sakıncalı olduğunu belirtmiştir.

Bir kısım Âlimler ise genel anlamda fazileti Âyet ve hadislerde belirtilen Receb ayının bir gecesi olması dolayısıyla Regaib ’in de faziletli gecelerden sayılacağını, namazın en ustun ibadet olup akşamla yatsı arasında nÂfile namaz kılmanın fazileti hakkında -zayıf da olsa- hadisler, sahÂbî ve tÂbiî sozleri (Tirmizî, “ŚalÂt”, 204; İbn MÂce, “İķāmetu ’s-śalÂt”, 185; Taberî, XV, 69; XXI, 100) bulunduğunu, Musluman toplumlarda ozel zaman dilimleri olduğuna inanılan, dinî duyguların yoğun bicimde yaşandığı bu geceleri vesile ederek kaz ve nÂfile namaz kılmanın, Kur ’an okumanın, ceşitli hayırlar yaparak Allah ’a yaklaşmaya calışmanın dinen bir sakıncası olmayacağını ifade etmişlerdir.

EYYUBİ HUKUMDARI REGAİB KANDİLİNİN KUTLANMASINI YASAKLADI

Bu konuda birinci goruşu savunan MÂlikî fakihi İzzeddin İbn AbdusselÂm ile ikinci goruşu savunan hadis Âlimi İbnu ’s-SalÂh arasında bir munazara gercekleşmiş (munazaranın tam metni icin bk. Sofuoğlu, VII [1992], s. 17-45), Âlimlerin bircoğu İbn AbdusselÂm ’a hak vermiş, bunun uzerine Eyyûbî Hukumdarı el-Meliku ’l-KÂmil, Regaib namazının camilerde kılınmasını ve bu gecenin kutlanmasını yasaklamıştır.

Daha sonraki donemlerde de benzer tartışma ve olaylar meydana gelmiştir. Osmanlı devrinde Molla FenÂrî, Regaib gecesi hakkında olumlu goruş belirtmiş, ceşitli donemlerde bu konuda lehte ve aleyhte risÂleler yazılmıştır (Keşfu ’ž-žunûn, bk. bibl.; ÎżÃ‚ĥu ’l-meknûn, II, 196).

Farklı goruş ve uygulamalar gunumuzde de varlığını surdurmektedir.

Kaynak: Hamdi Tekeli, Diyanet İslam Ansiklopedisi
İslam ve İhsan