İyi niyetli ve ihlaslı olmanın fazilet ve sevabı nedir? Allah (c.c) katında niyetlerimiz ve amellerimizin karşılığı nasıldır? İyi niyet ve ihlas ile ilgili ayet ve hadisler...İyi niyet, geyemizin saf, pak ve temiz olmasıdır. İhlas, hÂl ve hareketlerinde Allah rızÂsına yonelme. Doğru, samimi, kalbî ve karşılıksız sevgi, samimi bağlılık. Riy karışmamış, samimi ibadet anlamlarına gelmektedir.
İYİ NİYET VE İHLAS İLE İLGİLİ AYETLER İyi niyet ve İhlas İle İlgili Ayetler:
“Onlara sadece şu emredilmişti: BÂtıl dinleri bırakarak yalnız Allah ’a yonelip ona itaat etsinler, namazı kılsınlar, zekÂtı versinler. İşte doğru din budur.” (Beyyine sûresi (98), 5) Yahudi ve hıristiyanlara tıpkı İbrÂhim aleyhisselÂm gibi olmaları, Allaha hicbir şeyi ortak koşmamaları, ona kayıtsız şartsız boyun eğmeleri, mutevÂzi ve saygılı davranmaları emrolunmuştu. Kendilerinden sapık fikirleri bırakmaları, yalnızca Allah ’a ibadet edip namaz kılmaları, zekÂt vermeleri istenmişti. Zaten Allah tarafından gonderilen butun kitaplarda yazılan budur. Diğer bir ifadeyle soylemek gerekirse ilÂhî dinlerde değişmeyen uc esas vardır: Allah ’a imÂn etmek, namaz kılmak ve zekÂt vermek. Fakat onlar bu emirlere uymadılar. İşte bu sebeple muslumanların ihlÂs, samimiyet ve durust bir niyetle Allah ’ın buyruklarını yerine getirmeye calışmaları şarttır. CenÂb-ı Hakk ’ın emirlerine uymayan yahudi ve hıristiyanlara hicbir şekilde benzememeleri gerekmektedir.
“Kurbanların ne etleri, ne de kanları Allah ’a ulaşır. Allah ’a sadece sizin ihlÂs ve samimiye-tiniz ulaşır.” (Hac sûresi (22), 37) Kurbanın akıtılan kandan ve dağıtılan etten ibaret olduğu zannedilir. İnsanlar icin durum boyle olabilir. Allah TeÂl kurbanın ne etine, ne de kanına bakar. Onun icin onemli olan, hayvanın sırf Allah rızÂsı icin kesilmesidir. Kurban edilen hayvan Allah rızÂsı icin kesilmiyorsa, o kurbanın hicbir değeri yoktur. CenÂb-ı Hakk ’ın değer verdiği, karşılığında mukÂfat yazdığı şey insanın ihlÂsı, iyi niyeti ve samimiyetidir.
“De ki, gonlunuzdeki duyguları saklasanız da, acıklasanız da Allah hepsini bilir.”Âl-i İmrÂn sûresi (3), 29 Gizlilik veya acıklık insanlar icin soz konusudur. Allah TeÂl insanların gozlerden uzakta gizlice yaptığı şeyleri bildiği gibi, kalblerinden gecen duygu ve duşunceleri de bilir. Allah ’a inanan, onun gonderdiği dini benimseyen bir kimse butun davranışlarını, hatta gonlunden gecen duyguları bile kontrol etmelidir.
İYİ NİYET VE İHLAS İLE İLGİLİ HADİSLER

Yapılan işler niyetlere gore değerlenir Mu ’minlerin emîri Ebû Hafs Omer ibni HattÂb radıyallahu anh, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ’i şoyle buyururken dinledim, dedi:
“Yapılan işler niyetlere gore değerlenir. Herkes yaptığı işin karşılığını niyetine gore alır. Kimin niyeti Allah ’a ve Resûlu ’ne varmak, onlara hicret etmekse, eline gececek sevap da Allah ’a ve Resûlu ’ne hicret sevabıdır. Kim de elde edeceği bir dunyalığa veya evleneceği bir kadına kavuşmak icin yola cıkmışsa, onun hicreti de hicret ettiği şeye gore değerlenir.”
(BuhÂrî, Bed ’u ’l-vahy 1, ÎmÂn 41, NikÂh 5, MenÂkıbu ’l-ensÂr 45, İtk 6, EymÂn 23, Hiyel 1; Muslim, İmÂret 155. Ayrıca bk. Ebû DÂvûd, TalÂk 11; Tirmizî, FezÂilu ’l-cihÂd 16; NesÂî, TahÂret 60; TalÂk 24, EymÂn 19; İbni MÂce, Zuhd 26)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız?
“Yapılan işler niyetlere gore değerlenir” hadisi, insanın kazanacağı sevap ve gunahlar ile yakından ilgili ve son derece onemlidir. Ahmed İbni Hanbel, Ebû DÂvûd, Tirmizî, DÂrekutnî gibi buyuk Âlimler, bu hadisle, İslÂmiyet ’in ucte birini anlamanın mumkun olduğunu soylemişlerdir. İmÂm ŞÃ‚fiî, bu hadisin yetmiş ayrı konuyla ilgisi bulunduğunu, bu sebeple de onu din ilminin yarısı saymak gerektiğini belirtmiştir. İmÂm BuhÂrî ise, kitap yazanlara bir nasihatte bulunarak, eserlerine bu hadisle başlamalarını tavsiye etmiştir.
Şimdi niyetin ne olduğunu gorelim:
Niyet, bir işi Allah rızÂsı icin yapmayı kalbden gecirmektir.
İş ya kalble, ya dille veya diğer organlarla yapılır.
Kalbimizle yaptığımız işler, niyet ve duşuncelerimizdir.
Dilimizle yaptıklarımız konuşmalarımızdır.
Organlarımızla yaptığımız işler de fiil ve davranışlarımızdır. Sozler ve davranışlar coğu zaman niyete bağlı olduğu icin, iyi niyet bazan başlı başına bir ibadet olur.
Ameller yÂni yapılan işler niyete gore değer kazanır sozu, coğu zaman organlarımızla yaptığımız işleri kapsar. Yoldaki bir taşı, insanlara zarar vermesin duşuncesiyle ve sevap kazanmak umidiyle kaldırıp atmak bir ibadet sayılır. Birinin malını meşrû olmayan yollardan elde etmeye karar vermişken, Allah korkusuyla bu duşunceden vazgecmek de aynı şekilde sevap kazanmaya vesile olur.
Kalbden gecen duşunceler, iyi niyete dayandığı zaman Allah katında değer kazanır. Bu esnada kalbin uyanık ve şuurlu olması gerekir.
Dil bir şeye niyet ederken kalb bu duşunceye katılmazsa, niyet makbul olmaz. 7. hadîs-i şerîfte goruleceği uzere Allah TeÂl bizim şeklimize, kalıbımıza değil, kalblerimize bakar, niyetlerimize değer verir.
Abdullah İbni Omer ’in Âlim ve zÂhid oğlu Medine ’nin yedi fakihinden biri olan SÂlim, halife Omer İbni Abdulazîz ’e yazdığı mektupta şoyle demişti:
“Şunu iyi bil ki, Allah TeÂl ’nın kuluna yardımı, kulun niyeti kadardır. Kimin niyeti tam olursa, Allah ’ın ona yardımı da tam olur. Niyeti ne kadar azalırsa, Allah ’ın yardımı da o kadar azalır.”
Herkesin yaptığı işin karşılığını niyetine gore alması şu gerceği vurguluyor: Yapılan bir ibadet ve herkesin takdirini kazanan bir hizmet gorunuş bakımından kusursuz olabilir; ancak o ibadet ve guzel hizmetin samimi bir niyetle ve sadece Allah ’ın rızasını kazanmak maksadıyla yapılması şarttır. İnsanların takdir ve teveccuhunu kazanmak veya hem Allah rızasını hem de insanların takdirini kazanmak duşuncesiyle yapılan ibadet ve hizmetlerin Allah katında hicbir kıymeti yoktur. Yapılan işleri Allah katında değerli kılan bizim ihlÂs ve samimiyetimiz, yani o işleri sadece Allah rızası icin yapmış olmamızdır. Mesel insanlar beni gorsun ve takdir etsin diye namaz kılmak, zekÂt vermek şirk derecesinde buyuk bir gunahtır. Fakat gosterişi aklından gecirmeyen bir mu ’minin, başkalarını o ibadeti yapmaya teşvik etmek niyetiyle herkesin goreceği bir yerde namaz kılıp zekÂt vermesi faziletli bir davranıştır. Boyle bir mu ’min hem gorevini yapmış hem de iyi niyetinden dolayı ayrıca sevap kazanmış olur.
İyi niyete dayanmayan, sadece gosteriş icin yapılan ibadetlerin ve guzel davranışların Allah katında hicbir değeri bulunmadığını Peygamber Efendimiz ibretli bir misÂlle ortaya koymuştur. Bu hadîs-i şerîfe gore kıyamet gununde ilk defa bir şehid hakkında hukum verilecek. Allah TeÂl ona ne yaptığını sorduğunda:
— Senin uğrunda carpıştım, şehid edildim, diyecek. Fakat CenÂb-ı Hak ona:
— Yalan soyledin. Sana cesur adam desinler diye carpıştın, buyuracak ve o adam yuz ustu suruklenerek cehenneme atılacak.
Daha sonra ilim oğrenip oğreten ve Kur ’an okuyan bir kimse getirilecek. Ona da ne yaptığı sorulacak.
— İlmi oğrendim ve oğrettim. Senin rızÂnı kazanmak icin Kur ’an okudum, diyecek. Allah TeÂl ona:
— Yalan soyledin. İlmi, sana Âlim desinler diye oğrendin. Kur ’an ’ı ise, guzel okuyor desinler diye okudun. Nitekim oyle de denildi, buyuracak. O adam da yuz ustu suruklenerek cehenneme atılacak.
Hadîs-i şerîfin devamında zengin bir kimsenin huzura getirileceği, onun da malını Allah rızası icin harcadığını soyleyeceği, ona, “comert adam” desinler diye malını sarfettiği soyleneceği ve diğerleri gibi onun da cehenneme atılacağı belirtilmektedir (Muslim, İmÂre 152).
Bu niyet hadisinden şoyle bir sonuc da cıkmaktadır:
Aslında ibadet olmayan bazı işler, iyi niyetle yapıldığı takdirde ibadete donuşebilir. Mesel yemek yiyen kimse, bu gıdalardan elde edeceği kuvvetle ibadet edeceğini duşunurse, yemek yerken bile sevap kazanmış olur. Normal ticaretini yapan kimse, işini en iyi şekilde yaparak insanlara hizmet etmeyi, onları aldatmamayı duşunurse, hem para hem de sevap kazanabilir.
Hadîs-i şerîfimizde “Kimin niyeti Allah ’a ve Resûlu ’ne varmak, onlara hicret etmekse, eline gececek sevap da Allah ’a ve Resûlu ’ne hicret sevabıdır” buyuruluyor. Hicret, bir şeyi terketmek demektir. Allah TeÂl ’nın yasak ettiği şeyleri terkedip yapmamak da genel mÂnÂda hicret sayılmaktadır. Bu sebeple Peygamber Efendimiz:
“MuhÂcir, Allah ’ın yasakladığı şeyleri bırakan kimsedir” buyurur (bk. 1569 nolu hadis).
Hadiste sozu edilen hicretten maksat, kÂfirlerin elinde bulunan vatanı bırakıp İslÂm yurduna gocmek demektir. Hz. Peygamber ile ashÂbı, Mekke ’den Medine ’ye bu maksatla gocmuşlerdir. Resûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem ’in soylemek istediği şudur:
Bir adam hicret ederken dunyevî bir cıkar duşunmemiş, sadece Allah ’ın rızasını kazanmayı ve Resûlullah ’ı hoşnut etmeyi hedef almışsa, hicreti makbûl olmuştur; Allah ve Resûlu ’ne hicret etme sevabını elde etmiştir. Kim de hicret ediyor gorunse bile, aslında bir dunyalık elde etme veya bir kadınla evlenme arzusuyla yola cıkmışsa, onun hicreti makbul sayılmaz ve hicbir sevap kazanamaz. Bu gerceği Allah TeÂl şoyle belirtmiştir:
“Kim Âhiret kazancını istiyorsa, onun kazancını coğaltırız. Dunya kazancını isteyene de dunyalık veririz; ama onun Âhirette bir nasibi olmaz” [Şûr sûresi (42), 20].
Bu hadîs-i şerîfin soylenmesine şoyle bir olayın sebep olduğu anlatılır:
SahÂbîlerden biri, Ummu Kays adlı bir hanımla evlenmek ister. Fakat o gunlerde Ummu Kays Medine ’ye hicret etmeyi duşunmektedir. Kendisiyle evlenmek isteyen sahÂbîye, niyeti ciddî ise Medine ’ye hicret etmeyi ve orada evlenmeyi teklif eder. Mekke ’deki kurulu duzenini terketmeyi henuz duşunmeyen o sahÂbî Ummu Kays ’la evlenmek arzusuyla Medine ’ye hicret etmek zorunda kalır. Bu durumu bilen sahÂbîler, Ummu Kays ’ın muhÂciri anlamında “MuhÂciru Ummu Kays” diye takıldıkları o zÂtın, hicret sevabı kazanıp kazanmadığını tartışmaya başlarlar. İşte o zaman Peygamber Efendimiz, bu hadîs-i şerîfle meseleye acıklık getirerek herkesin niyetine gore sevap kazanacağını belirtir.
Hadisten Oğrendiklerimiz Yapılan işlerden sevap kazanabilmek icin o işlere iyi niyetle başlamak gerekir. Niyetin kalben yapılması onemli olduğu icin, bunu ayrıca dille soylemek şart değildir. Allah rızası gozetilmeden yapılan işlerden sevap kazanılamaz. İnsan gorunduğu gibi olmalı, dunyevî bir cıkar icin dini kullanmamalıdır. İhlÂs, niyet sağlamlığı demektir. Niyetlerine Gore Hesaba Cekileceklerdir Mu ’minlerin annesi Ummu Abdullah Âişe radıyallahu anh ’dan rivayet edildiğine gore Resûlullahsallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
—Bir ordu KÂbe ’ye saldırmak uzere yola cıkacak; bir cole geldiklerinde baştan sona butun ordu yere batacaktır.”
Hz. Âişe der ki, bunun uzerine ben, YÂ Resûlallah, onların arasında ticaret icin yola cıkanlar ve kotu niyetli olmayanlar varken nicin hepsi birden yere batacaktır? diye sordum.
Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem:
—Hepsi birden yere batacak, Âhirette yeniden diriltilip niyetlerine gore hesaba cekileceklerdir” buyurdu.
BuhÂrî, Buyû` 49; Hac 49, Muslim, Fiten 4-8. Ayrıca bk. Tirmizî, Fiten 21; NesÂî, MenÂsik 112; İbni MÂce, Fiten 30
Hadisi Nasıl Anlamalıyız?
Hadîs-i şerîfte, KÂbe ’yi yıkma niyetiyle yola cıkan bir ordunun başına gelecek felÂket haber verilmektedir. Bu cirkin olay, hamd olsun henuz meydana gelmedi; fakat Beytullah dediğimiz bu Allah Evi, bugune kadar bircok defa saldırıya uğradı. Bu olaylardan biri Emevîlerin ilk yıllarında cereyan etti:
Hz. Âişe ’nin yeğeni Abdullah İbni Zubeyr, hicretin 72. yılında Emevîlere karşı halifeliğini ilÂn ederek Harem-i şerîfe sığındı. Emevîlerin vali ve kumandanlarından HaccÂc-ı ZÂlim Mekke ’yi kuşattı ve KÂbe ’yi mancınıkla taşa tuttu. Abdullah İbni Zubeyr arkadaşlarıyla birlikte onlara karşı kahramanca savaşarak hicretin 73. yılında şehid duştu.
Bir diğer KÂbe tahribi olayı, hicretin dorduncu asrında Karmatîler tarafından yapıldı. Suûdî Arabistan ’daki Ahs ’da mustakil bir devlet kurmuş olan bu insafsız insanlar, 317 (929) yılında KÂbe ’yi tavaf eden bircok muslumanı kılıctan gecirerek Hacer-i esved ’i yerinden soktuler ve alıp memleketlerine goturduler. Yirmi yıl sonra tekrar getirip yerine koydular.
Allah TeÂl ’nın KÂbe ’ye fillerle saldıran Ebrehe ordusunu nasıl perişan ettiği Fil sûresinde anlatılmakta, ileride meydana geleceği anlaşılan bu olayda da KÂbe ’yi koruyacağı gorulmektedir. Fakat kıyamet yaklaştığı zaman bu mubarek binanın artık korunmayacağı, “Habeşlilerden ince bacaklı bir adamın KÂbe ’yi harap edeceği” guvenilir hadîs-i şerîflerde belirtilmektedir (BuhÂrî, Hac 47, 49; Muslim, Fiten 57-59).
KÂbe ’yi yıkmaya gelen ordunun batacağı yer belli değildir.
HÂtıra bir soru gelmektedir: KÂbe ’ye bir kotuluk duşunmeyen bazı sucsuz insanlar nicin yere batırılacaktır?
Bunun cevabı şudur: Oyle gunÂhlar vardır ki, onların cezası sadece yapanlara değil, o gunÂhın yapılmasına goz yuman kimselere de erişir. Şu hÂlde her koyun kendi bacağından asılır, diye duşunmemeli, hadîs-i şerîfte haber verilen cinsten bir bel ile karşılaşmamak icin kotuluklere asl goz yummamalı, meydan kotulere bırakılmamalıdır. Şayet kotulere engel olunamıyorsa, onlardan suratle uzaklaşılmalıdır.
Hadisimizin hatırlattığı onemli konulardan biri, kotulerin yanında bulunmanın sakıncalarıdır. Bu sakıncaların en onemlisi, onların fenalıklarının tıpkı bir hastalık gibi etraftakilere bulaşmasıdır.
Ayrıca iyi kimseleri kotulerle birlikte gorenler, kotulerin yaptığı fenalığın onemsiz olduğunu zannederler. Daha da beteri, fenaların başına gelecek ceza, hadiste belirtildiği gibi, onların yanında bulunanları da yakıp kavuracaktır. Şu Âyet-i kerîme zÂlimlerden uzak durma gereğine işaret etmektedir:
“Aranızdan sadece zÂlimlere erişmekle kalmayacak fitneden sakının!” [EnfÂl sûresi (8), 25].
Ne var ki, kotuleri uyarmak da bir gorevdir. AhlÂkı guzel, dinî bilgisi mukemmel olan kimseler onların yanına gitmeli ve kendilerine iyiyi, doğruyu ve guzeli anlatmalıdır.
HÂtıra gelen sorulardan biri de şudur:
İleride olacak hÂdiseleri yÂni gaybı yalnız Allah bildiği hÂlde, kıyamete yakın meydana gelecek bu olayı Hz. Peygamber acaba nereden oğrendi?
Bu sorunun cevabı bir Âyet-i kerîmede şoyle verilmektedir:
“Gorunmeyeni (gaybı) bilen Allah ’tır. O sırlarını kimseye bildirmez. Ancak bu sırları dilediği peygamberine haber verir” [Cin sûresi (72), 26-27].
Demekki bu hÂdiseyi Peygamber Efendimiz ’e Allah TeÂl bildirmiştir.
Hadisimizin bize oğrettiği hususlardan biri de mÂbed duşmanlarının hic bir zaman eksik olmayacağı, her devirde değişik tahrip silahlarıyla ve değişik gorunumlerde ortaya cıkacağıdır. Biz butun mescidlere, cÂmilere Allah ’ın evi deriz. Butun mÂbedlerin kıblegÂhı olan KÂbe ise en buyuk Beytullah ’tır. Onu yok etmeyi aklına koyanlar eksik olmadığına gore, diğer mÂbedlerin duşmanları her devirde cıkacaktır.
Hadîs-i şerîfte asıl anlatılmak istenen husus, niyetin onemidir. KÂbe ’yi yıkmaya gidenlerin arasında mÂsum kimseler bulunabilir. Bunların bir kısmı savaşa zorla goturulmuş olabilir. Bir kısmı da başka bir yere giderken onlara rastlamış olabilir. Kotuluk yapmayı duşunmediği hÂlde kotulerin arasında bulunan kimselerin dunyadaki cezası, onlarla birlikte yok olmaktır. Âhirette ise niyetlerine gore hesaba cekileceklerdir. Şayet niyetleri kotu ise cehenneme, iyi ise cennete gideceklerdir.
Hadisten Oğrendiklerimiz Ameller, niyetlere gore değer kazanır. Bir işi iyi niyetle yapanlar, onun mukÂfatını gorurler. Kotu bir işi istemeden yapanlar ise, kotu niyetli olmadıkları icin, cezaya carptırılmazlar. ZÂlimlerin ve gunahkÂrların arasında bulunmak, onların sayısını cok gosterir; taraftarlarının artmasına yol acar. ZÂlimlerden uzak durmayanlar, onların başına gelecek cezaya da ortak olurlar. Cihad ve Niyet Vardır Âişe radıyallahu anh ’dan rivayet edildiğine gore Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
“Mekke fethinden sonra artık hicret yok; fakat cihad ve niyet vardır. Allah yolunda savaşa cağırıldığınız zaman hemen katılın.”
BuhÂrî, MenÂkıbu ’l-ensÂr 45, CihÂd 1, 27, 184; Muslim, Hac 445, İmÂret 85. Ayrıca bk. Tirmizî, Siyer 32; NesÂî, Bey`at 15
Hadisi Nasıl Anlamalıyız?
İslÂmiyet ’in ilk yıllarında, Mekke ’de, muslumanlara hayat hakkı tanımak istemeyen muşrikler, onlara pek ağır işkenceler yapıyorlardı. Bu işkencelere dayanamayan bazı muslumanlar Allah ’ın emirlerini gonul huzuruyla yaşayabilmek icin kendi yurtlarını, yuvalarını terkettiler. Peygamber Efendimiz ’in buyruğu uzerine Habeşistan ’a hicret ettiler. Daha sonraki yıllarda Medine, muslumanların huzurla yaşayabileceği bir barınak hÂline gelince, Efendimiz oraya hicret edilmesini tavsiye etti. Bir muddet sonra kendisi de oraya goctu. Medine huzurlu bir İslÂm diyarı olmakla beraber, burada bir İslÂm devletinin kurulması ve yaşatılması icin oradaki muslumanların sayısı yeterli değildi. Başka yerlerde bulunan muslumanların Medine ’ye gelmesi bu bakımdan zorunlu idi.
Hicretin 8. yılı Ramazan ayında (Aralık 630) Mekke fethedilip de İslÂm guneşinin ilk doğduğu bu mubarek şehir İslÂm diyarı olunca, artık oradan Medine ’ye hicret etmenin bir mÂnası kalmadı. Zira muslumanların yıllarca korkulu ruyası olan Mekkeliler Hak dini kucaklamak zorunda kaldılar. Muslumanlara zararı dokunabilecek kimseler ortadan kalkınca Resûl-i Kibriy da Mekke ’den hicret etme işini durdurdu. Boylece bu mubarek diyarın, dunya durdukca İslÂm ulkesi olarak kalacağına da işaret etmiş oldu.
Mekke ’nin fethi hem İslÂm tarihi hem de İslÂm ’ın yaşanması bakımından onemli bir başlangıc oldu. O tarihten itibaren muslumanlar guclendiği icin Medine ’ye Hz. Peygamber ’in yanına gelerek ona destek olmaya gerek kalmadı. Hadîs-i şerîfteki “Fakat cihad ve niyet vardır” ifadesi muslumanların hicret sonrası yeni gorevlerini belirlemektedir. Bu da İslÂm ’ı ve muslumanları kalkındırmak icin bir taraftan duşmanlarına karşı mucÂdele vermek, cihad arzu ve aşkını devamlı canlı tutmak, bir taraftan da İslÂm ’a hizmet etme ve Allah rızasını kazanma niyetiyle, uzak diyarlara giderek ilim tahsil etmektir. Cihad ruhuyla yetişen musluman, “Haydin savaşa” dendiği zaman korkup kacmayacaktır. Allah ’ın rızasını elde etmek icin bir nevi gecici hicret olan savaşa koşarak gidecektir.
Butun cabalara rağmen İslÂm yurdundaki kotulere ve kotuluklere karşı başarı elde edilemiyor, dinin buyrukları yaşanamıyorsa, o takdirde hicret yine gundeme gelir. Zira Resûl-i Ekrem Efendimiz:
“Tovbe etme zamanı sona ermeden hicret etme zamanı da sona ermez. Tovbe ise guneş battığı yerden doğuncaya kadar devam eder” buyurmuştur (Ebû DÂvûd, CihÂd 2; Ahmed İbni Hanbel, Musned, IV, 99). Demek oluyor ki, hayat devam ettiği surece ihlÂs, samimiyet ve iyi niyet devam edecektir. İnsan bu ozellikleri hicbir zaman bırakmayacaktır. Gerektiğinde Allah uğrunda canla başla hizmet edecektir.
Hadisten Oğrendiklerimiz Mekke fethedildikten sonra Medine ’ye hicret etme mecburiyeti kalkmıştır. Bir ulke İslÂm diyarı olunca, orayı bırakıp başka yere gitmemelidir. Orada kalıp kotulerle ve kotuluklerle savaşılmalıdır. Bu da bir fayda sağlamıyorsa, İslÂmiyet ’in rahatca yaşanacağı bir yere hicret edilebilir. Muslumanların, cihad aşkını hep canlı tutmaları, savaşa cağırılınca koşarak gitmeleri gerekir. Yaşadığı yerden ayrılarak ilim tahsil etmek icin başka yerlere ve ulkelere giden musluman, hicret etmiş gibi sevap kazanır. Sevap Kazanmada Size Ortak Olurlar Ebû Abdullah CÂbir İbni Abdullah el-EnsÂrîradıyallahu anhum şoyle dedi:
— Bir defasında Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ile birlikte bir gazvede bulunuyorduk. Buyurdu ki:
—Hastalıkları yuzunden Medine ’de kalan oyle kimseler var ki, siz bir yolda yuruduğunuz veya bir vÂdiyi gectiğinizde, onlar da sizinle birlikte gibidir.”
Bir başka rivayete gore:
—Sevap kazanmada size ortak olurlar” buyurdu. (Muslim, İmÂre 159)
Onlar Da Bizimle Yuruyormuş Gibi Sevap Kazanırlar Enes radıyallahu anh şoyle dedi:
— Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ile Tebuk Gazvesi ’nden donduğumuz sırada şoyle buyurdu:
-“Medine ’de bizden geride kalan oyle kimseler vardır ki, bir dağ yoluna, bir vÂdiye girdiğimizde onlar da bizimle yuruyormuş gibi sevap kazanırlar. Cunku onları birtakım mÂzeretleri alıkoymuştur.” (BuhÂrî, MegÂzî 81, CihÂd 35. Ayrıca bk. Ebû DÂvûd, Cihad 19; İbni MÂce, CihÂd 6)
Hadisleri Nasıl Anlamalıyız? Resûl-i Ekrem Efendimiz ’in hicretin 9. yılında yapılan Tebuk Gazvesi ’nden donerken soylediği bu hadîs-i şerîf, niyet ve ihlÂsın onemini belirtmektedir.
Asr-ı saÂdette bir savaş cıktığı zaman, butun sahÂbîler o savaşa katılmak icin can atardı. Herkes kendi imkÂnlarıyla veya varlıklı muslumanların yardımlarıyla savaşa hazırlanırlardı. Maddî imkÂnsızlıkları yuzunden savaşa katılamayanlar, buyuk bir sevaptan mahrum kaldıklarını duşunerek uzulur, gozyaşı dokerlerdi. Bu defa da oyle olmuştu. Resûl-i Kibriy ’nın bu son gazvesine gidemeyenler hep İslÂm ordusunu duşunmuşler, savaşa katılan bahtiyarların arasında olmayı hayÂl etmişlerdi.
Her iki hadîs-i şerîfte de, hastalıkları veya başka mÂzeretleri yuzunden savaşa katılamayan bazı muslumanların, savaşa katılan mucÂhidler gibi sevap kazanacakları ifade buyurulmaktadır. Zira ellerinden gelseydi onlar da savaşa gidecekler, nice eziyetlere katlanacaklar, hatta canlarını Allah yolunda seve seve vereceklerdi.
Nis sûresinin 95. Âyetinde, butun imkÂnlarını ortaya koyarak Allah yolunda savaşan kimselerle, ozurleri bulunmadığı halde savaşa gitmeyip evlerinde oturanların bir olmadığı soylenmekte, savaşanların otekilerden ustun sayıldığı belirtilmektedir. Bu Âyet-i kerîme, hadisimize ters duşmemektedir. Zira Âyette mÂzeretsiz olarak savaşa gitmeyenlerden, burada ise mÂzereti sebebiyle savaşa gidemediği icin uzulup ağlayan mucÂhid ruhlu yiğitlerden soz edilmektedir. İki grup arasında dağlar kadar fark vardır.
Allah yolunda cihad etmek, şehÂdet şerbetini kana kana icmek arzusuyla yanıp kavrulduğu halde, maddî ve bedenî gucsuzluk yuzunden buna imkÂn bulamayanları, korkaklık, tenbellik veya rahatına duşkunluk gibi sebeplerle savaştan kacanlardan ayıran husus, niyet, samimiyet ve ihlÂstır. İnsanı Allah katında değerli kılan işte bu ozelliklerdir.
Hadislerden Oğrendiklerimiz Allah yolunda savaşan kimsenin attığı her adım, yaptığı her davranış ona sevap kazandırır. Allah katında makbul olan bir işi imkÂnsızlıkları sebebiyle yapamayanlar, onu yapmayı ihlÂs ve samimiyetle arzu ettikleri takdirde, yapmış gibi sevap kazanırlar. Niyet Ettiğin Sadaka Sevabını Kazandın Ebû Yezîd Ma`n İbni Yezîd İbni Ahnesradıyallahu anhum -Ma`n de, babası Yezîd de, dedesi Ahnes de sahÂbîdir- şoyle dedi:
Babam Yezîd sadaka vermek uzere yanına birkac dinar aldı ve onları Mescid-i Nebevî de oturan birinin yanına koydu. Ben Mescid ’e uğrayarak paraları aldım ve babama goturdum.
Babam:
- VallÂhi ben onları sen alasın diye bırakmamıştım deyince, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ’in yanına giderek durumu arzettim.
Bunun uzerine Hz. Peygamber şoyle buyurdu:
- “Yezîd! Sen niyet ettiğin sadaka sevabını kazandın. Ma`n! Aldığın para da senindir.” (BuhÂrî, ZekÂt 15. Ayrıca bk. DÂrîmî, ZekÂt 14; Ahmed İbni Hanbel, Musned, III, 470)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız?
Hadîs-i şerîfte yine niyetin onemi belirtilmektedir.
Ma`n ’ın babası Yezîd, Mescid ’de oturan bir sahÂbînin yanına, muhtaclara vermesi icin bir miktar para bırakmıştı. Fakir olan, ustelik o parayı kimin bıraktığını bilmeyen oğlu, boyle bir yardıma ihtiyacı olduğu icin parayı oradan almıştı. Babası durumu oğrenince, sadakasının boşa gittiğini duşunerek “O parayı sana vermek isteseydim, getirir verirdim. Ben onu sadaka niyetiyle Mescid ’e bıraktım. Sen almamalıydın?” diye oğluna cıkışmıştı. Bu parayı alıp harcamasının hicbir sakıncası olmadığını duşunen Ma ’n, babasıyla birlikte Resûl-i Ekrem ’in huzûruna gelerek meseleyi arzetmiş, Resûlullah Efendimiz de Ma`n ’ı haklı bulmuştu.
Hadîs-i şerîflerde uzerinde genişce durulan konulardan biri, aile fertlerine verilen sadakanın son derece makbûl olduğudur. Bu tur harcamaların değeri, onemi ve sevÂbı 291 numaralı hadisten itibaren başlayacak olan “Ailenin Gecimi” bahsinde ele alınacaktır.
Goruluyor ki, sadaka veren icin onemli olan, parasını Allah yolunda harcamaya niyet etmesidir. Yaptığı yardım, sadaka almaması gereken birinin eline gecse bile, o, niyeti sebebiyle sevap kazanmış olur. Sadaka nÂfile bir ibadet olduğu icin, bir mu ’min onu, kendilerine bakmak zorunda olduğu kimselere, mesel babasına, dedesine, oğluna, kızına, hatta torununa verebilir. Ancak zekÂtı, kendisine bu kadar yakın olanlara veremez.
Sadaka bizzat verilebileceği gibi, bir vekil aracılığıyla da verilebilir. Vekil eliyle verildiği takdirde, nÂfile ibadetlerde ozellikle aranan, iyiliği gizlice yapma esasına da uyulmuş olur.
Hadisten Oğrendiklerimiz Sadaka verirken, Allah rızası icin vermeye niyet etmek şarttır. Sadakalar insanın en yakınına verilebilir. Sadakalar bir vekil vasıtasıyla da verilebilir. AshÂb-ı kirÂmın hayatında, mescidlerin onemli yeri vardı. Sadaka vermek icin bile mescidden faydalanırlardı. Ucte Birini Dağıt! Cennetle mujdelenen on sahÂbîden biri olan Ebû İshÂk Sa`d İbni Ebû VakkÂs radıyallahu anh şoyle dedi:
Ved Haccı yılında (Mekke ’de) yakalandığım şiddetli bir hastalık dolayısıyla Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ziyÂretime geldi. Ona:
- YÂ Resûlallah! Gorduğun gibi cok rahatsızım. Ben zengin bir adamım. Bir kızımdan başka mirascım da yok. Malımın ucte ikisini sadaka olarak dağıtayım mı? diye sordum.
Hz. Peygamber:
- “Hayır”, dedi.
- Yarısını dağıtayım mı? dedim. Yine:
- “Hayır”, dedi.
- Ya ucte birine ne buyurursun, y Resûlallah? diye sordum.
- “Ucte birini dağıt! Hatta o bile cok. Mirascılarını zengin bırakman, onları muhtac bırakıp da halka avuc actırmaktan hayırlıdır. Allah rızÂsını duşunerek yaptığın harcamalara, hatta yemek yerken eşinin ağzına verdiğin lokmalara varıncaya kadar hepsinin mukÂfatını alacaksın” buyurdu.
Sa`d İbni Ebû VakkÂs sozune devamla dedi ki:
- YÂ Resûlallah! Arkadaşlarım gidipte ben kalacak mıyım? (burada olecek miyim?) diye sordum.
- “Hayır, sen burada kalmayacaksın. Allah rızÂsı icin guzel işler yaparak yukseleceksin. Allah ’tan oyle umuyorum ki, daha nice yıllar yaşayarak kimi insanlar (mu ’minler) senden fayda, kimileri de (kÂfirler) zarar gorecektir.
Allahım! AshÂbımın (Mekke ’den Medine ’ye) hicretini tamamla! Onları geri dondurup hicretlerini yarım bırakma! Acınacak durumda olan Sa`d İbni Havle ’dir” buyurdu.
Bu sozleriyle Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem, Sa`d İbni Havle ’nin Mekke ’de olmesine uzulduğunu ifade etti.
BuhÂrî, CenÂiz 36, VesÂy 2, NefekÂt 1, Merd 16, DaavÂt 43, FerÂiz 6 ; Muslim, Vasıyyet 5. Ayrıca bk. Ebû DÂvûd, FerÂiz 3; Tirmizî, VesÂy 1; NesÂî, VesÂy 3; İbni MÂce, VesÂy 5
Hadisi Nasıl Anlamalıyız?
Hadisimizde anlatılan olayın gectiği Ved Haccı, hicretin onuncu yılında yapıldı. Bundan uc ay kadar sonra da Sevgili Efendimiz Mevl ’sına kavuştu.
Hadîs-i şerîfte, bir kimsenin malının ne kadarını Allah rızÂsı icin dağıtılmak uzere vasiyet edebileceği anlatılmaktadır. Gorulduğu uzere cocukları ve yakın mirascıları bulunan bir kimse, malının ucte birinden fazlasını dağıtılmak uzere vasiyet etmeyecektir. Uzak yakın hicbir mirascısı bulunmayan kimsenin, malının ucte birinden fazlasını vasiyet edip edemeyeceği tartışmalıdır.
Hanefîler ile MÂlikîler mirascısı bulunmayan kimsenin butun malını vasiyet edebileceğini soylemişler; oteki mezhep imamları da mirascısı olmayanın mirascısı beytulmÂldir duşuncesiyle bu goruşe karşı cıkmışlardır. Şayet mirascılar, malın ucte birinden fazlasının vasiyet edilmesine itiraz etmezlerse, ucte birden fazlasını dağıtmakta hicbir sakınca yoktur.
Gorulduğu uzere Peygamber Efendimiz, varlıklı bir kimsenin malını hibe ve vasiyet ederken olculu davranmasını tavsiye etmektedir. Zengin bir kimsenin butun malını fakir fukaraya dağıtması, ilk bakışta cÂzip ve imrenilecek bir davranış gibi gorulebilir. Fakat bir aile servetinin tamamen elden cıkmasına yol acan bu aşırılık, mirasa muhtac olan bircok kimsenin zor durumda kalmasına sebep olabilir. İşte bunun icin guzel dinimiz mirascının elini tutmuş, ona en uygun davranışı tavsiye etmiş, geride kalanları duşunmeyi, onları kimseye muhtac etmemeyi oğutlemiştir.
Sa`d İbni Ebû VakkÂs ’ın malını Allah rızÂsı icin harcamak istemesi, Peygamber Efendimiz ’in de buna belli şartlarda izin vermesi, varlıklı kimselerin daha hayatta iken iyilik yapmaları gerektiğini gostermektedir. Cunku o serveti dişiyle tırnağıyla kazanan adamın olumuyle birlikte mirascılar genellikle hayır yapmamakta, ellerine gecirdikleri o hazır malı har vurup harman savurarak harcayıp tuketmektedir.
İnsan aklı başındayken ve malının uzerinde istediği tasarrufu yapmaya sahipken onu en uygun yerlere harcamalı ve Âhiretini daha dunyadayken yapmaya bakmalıdır. Bununla beraber yakın mirascılar daima gozetilmeli, onların iyiliği duşunulmeli ve kimseye muhtac olmamaları sağlanmalıdır.
Hayır ve iyilik yapmanın cok ceşitli yolları bulunduğuna işaret eden Peygamber Efendimiz, buna bir misÂl vermek istemiş, misÂli de uzerinde her zaman onemle durduğu bir konudan secmiştir: İnsanın hayat arkadaşı olan hanımıyla hoşca gecinmesi. Eşiyle iyi gecinmeye calışan kimse hem hayat arkadaşını mutlu eder, hem de kendisi mutlu olur. 294 numaralı hadiste tekrar edileceği uzere yemek yerken eşini sevindirmek icin onun ağzına verilen lokmayla bile hayır ve iyilik yapılmış olur.
Aile huzurunu sağlamak icin yapılan benzeri davranışlar, başkalarına ne kadar basit ve onemsiz gelirse gelsin, Allah rızÂsını kazanmak niyetiyle yapıldığı takdirde nafile bir ibadet sayılır ve insana sevap kazandırır. Boylece niyet ve ihlÂsın onemi bir kere daha ortaya cıkmaktadır. Aile fertlerini gecindirmek icin uğraşıp didinen kimse onemli bir gorevi yapmış, bir sorumluluktan kurtulmuş olur. Bu işi yaparken bir de Allah rızÂsını kazanmayı duşunmuşse, hem vazifesini yapmış hem de sevap kazanmış olur.
Hadîs-i şerîfin sonunda gorulduğu uzere Sa`d İbni Ebû VakkÂs Peygamber Efendimiz ’e ozel bir soru sordu: Siz ashÂb ile Medine ’ye doneceksiniz de ben burada olup kalacak mıyım? Ben bu şehirden Medine ’ye Allah rızÂsı icin hicret etmiştim; şimdi burada olup kalırsam hicret sevabını yitirmiş olur muyum? diye durumunu oğrenmek istedi.
Resûl-i Ekrem Efendimiz Sa`d ’ın olup olmeyeceğini elbette bilemezdi. O esnÂda Allah TeÂl Resûlu ’ne bu sorunun cevabını bildirdi. Nebiyy-i Muhterem Efendimiz de Sa ’d ’ın bu hastalık yuzunden olmeyeceğini, daha nice guzel hizmetler yapacağını soyleyerek bir mûcizeyi gercekleştirmiş oldu. Nitekim Hz. Sa`d bu olaydan sonra 45 yıl daha yaşadı. İslÂm ’a ve muslumanlara pek cok hizmet etti.
Şunu iyi bilmek gerekir ki, Peygamber Efendimiz ’in geleceğe donuk haber vermesi, onun gaybı bildiği anlamına gelmez. Cin sûresinin 26. Âyetinde belirtildiği uzere gorunmeyen Âlemin sırlarını sadece Allah TeÂl bilir ve bu sırlardan dilediği kadarını peygamberine bildirir.
Resûlullah Efendimiz ’in “Acınacak durumda olan Sa`d İbni Havle ’dir” buyurduğu bu zÂt, once Habeşistan ’a, sonra Medine ’ye hicret etmiş, Bedir, Uhud ve Hendek Gazveleri başta olmak uzere bircok savaşa katılmış bir sahÂbîdir. Ved haccı sırasında Mekke ’de vefÂt etmiştir. SahÂbîler, Allah rızÂsı icin terkedip gittikleri bir yere geri donup orada olmeyi doğru bulmazlar, hicret ettikleri yerde olmeyi arzu ederlerdi. Sa`d İbni Ebû VakkÂs ’ın Mekke ’de olup kalacak mıyım? diye sorması uzerine, Efendimiz onun adaşı olan ve bir muddet once Mekke ’de vefÂt eden Sa`d İbni Havle ’yi hatırladı ve kaybettiği bazı sevaplar dolayısıyla onun adına uzuldu.
Resûl-i Ekrem ’in Hz. Sa ’d ’ı ziyareti 917 numara ile tekrar gelecektir.
Hadisten Oğrendiklerimiz İyi niyetle yapılan işler insana sevap kazandırır. Allah rızÂsı gozetilerek aile fertlerine yapılan harcamalar ve hatta bu duşunceyle yapılan şakalaşmalar nÂfile ibadet sayılır. Peygamber Efendimiz hastalanan sahÂbîlerini ziyaret ederdi. Hastalık Allah TeÂl ’nın insanı deneme yollarından biridir. Bu sebeple hasta olan kimse hÂlinden şikÂyet etmemelidir. Meşrû yollarla zengin olmak, malını Allah yolunda harcamak, mirascılarını ve yakın akrabalarını kimseye muhtac olmayacak durumda bırakmak iyi bir davranıştır. Hasta iken malın ucte birinden fazlası sadaka olarak dağıtılamaz, dağıtılması da vasiyet edilemez. Hastalanmadan once ise ucte birle sınırlı kalmadan istendiği kadar harcanabilir. Olumunden sonra geride fazla malı kalmayacak kimse hic vasiyet etmemeli, herşeyini mirascılarına bırakmalıdır Allah TeÂl Peygamber Efendimiz ’e ileride olacak bazı şeyleri haber vermiş, o da bunlardan uygun gorduklerini ashÂbına bildirmiştir. Allah (c.c) Sizlerin Kalbine Bakar! Ebû Hureyre Abdurrahman İbni Sahrradıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
- “Allah TeÂl sizin bedenlerinize ve yuzlerinize değil, kalblerinize bakar.” (Muslim, Birr 33. Ayrıca bk. İbni MÂce, Zuhd 9)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? İnsanlar genellikle dış gorunuşe onem verirler. Guzel ve yakışıklı olanlarla varlıklı kimseler toplumda daha buyuk itibar gorurler. Cirkin ve fakir olanlara pek değer verilmez. Bu olculer ruh ve gonul dunyasını tanımayan sığ ve sathî kimselerin değer olculeridir.
Allah TeÂl ise insanların davranışlarını iyi ve kotu olarak değerlendirirken ne beden guzelliğine, ne de mal varlığına bakar; cunku bunlar gelip gecici değer olculeridir. Onemli olan ruh guzelliği ve gonul zenginliğidir. Daha da onemlisi bu ruh guzelliği ile gonul zenginliğinin iyi hÂl, guzel davranış ve samimi ibadetler olarak dışa yansımasıdır. İnsanlara iyilik yapma heyecanıyla, Allah ’a kulluk edebilme aşkıyla yaşamaktır. Kalıcı olan, insanın gercek değerini ortaya cıkaran işte bu meziyetleridir.
Hadîs-i şerîfin Sahîh-i Muslim ’deki bir başka rivayetinde Allah TeÂl ’nın kalble birlikte davranışlara ve ibadetlere değer verdiğini Peygamber Efendimiz şoyle belirtmektedir:
“ Allah TeÂl sizin yuzlerinize ve mallarınıza değil, kalblerinize ve amellerinize bakar” (Muslim, Birr 34).
Allah TeÂl ’nın kalbe ve davranışlara bakması demek, kalbin ve davranışların iyi olması hÂlinde, onların sahibine sevap ve mukÂfat vermesi demektir. Bir Âyet-i kerîmede Allah TeÂl ’nın maddî goruntulere değer vermediği, insanda mÂnevî guzellik aradığı şoyle ifade edilmiştir:
“Sizi yanımızda değerli kılacak olan ne mallarınız, ne de evlatlarınızdır. Ancak imÂn edip guzel ve hayırlı işler yapanların durumu başkadır. Onlara yaptıklarının kat kat fazlasıyla mukÂfat verilecektir” [Sebe ’ sûresi (34), 37].
Resûl-i Ekrem Efendimiz ’in, kendi mubÂrek goğsune, daha doğrusu kalbine işaret ederek uc defa: “Takv işte şuradadır” (Muslim, Birr 32; Tirmizî, Birr 18) buyurması, insanın gercek değerinin ihlÂslı bir kalbe sahip olmasıyla anlaşılacağını gostermektedir.
HelÂller ile haramların kesin surette belli olduğunu, şupheli gorunen davranışlardan sakınmak gerektiğini acıkladığı meşhur hadîs-i şerîfin sonunda Peygamber Efendimiz kalbin onemini şoyle belirtir:
“ Şunu iyi bilin ki, insan vucudunda kucuk bir et parcası vardır. Eğer bu et parcası iyi olursa, butun vucut iyi olur; bozulursa, butun vucut bozulur. İşte bu et parcası kalbdir” (BuhÂrî, ÎmÂn 39; Muslim, MusÂkÂt 107,108).
Bu hadis 1574 numaralı hadisin icinde tekrar gelecektir.
Hadisten Oğrendiklerimiz Allah TeÂl ibadetleri ve guzel davranışları değerlendirirken samimiyet derecesini, ihlÂs ve iyi niyeti esas alır. Kalb, Allah ’ın cok değer verdiği, devamlı surette bakıp kontrol ettiği bir merkezdir. Bu sebeple onu kotu duygulardan arındırmak, dinin tavsiye ettiği guzel hÂl ve davranışlara sahip kılmak gerekir. İbadetleri makbul ve değerli kılan kalbdir. Bu sebeple oncelikle kalbi kin ve haset gibi mÂnevî ve ictimÂî hastalıklardan arındırmalı, mukemmel hÂle getirmeye calışmalıdır. Hangisi Allah (c.c) Yolundadır? Ebû Mûs Abdullah İbni Kays el-Eş`arîradıyallahu anh şoyle dedi:
Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ’e:
- Biri cesaretini gostermek, diğeri milletini korumak, oteki kendine yiğit adam dedirtmek icin savaşan kimselerden hangisi Allah yolundadır? diye soruldu.
Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şu cevabı verdi:
- “Kim, İslÂmiyet daha yuce olsun diye savaşıyorsa, o Allah yolundadır.” (BuhÂrî, İlim 45, Cihad, 15, Tirmizî, FezÂilu ’l-cihad 16; İbni MÂce, Cihad 13)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? Hadîs-i şerîfin muhtelif rivayetlerinde gorulduğu uzere, cesaretini gostermek, milletini korumak ve kendine yiğit adam dedirtmek gibi gayelerden başka, sırf ganimet elde etmek ve ofkesini yatıştırmak icin savaşanların hÂli de Peygamber Efendimiz ’e sorulmuştur. Bu duşuncelerle savaşanlardan hicbirinin Allah yolunda cihad etmiş olamayacağını kesin bir dille acıklayan Resûl-i Ekrem Efendimiz, 1346 numara ile tekrar goruleceği uzere ancak İslÂmiyet ’i yayıp yaşatmak (i`lÂ-yi kelimetullah) icin savaşanların Allah yolunda cihad etmiş sayılacağını belirtmiştir.
Hadisin metninde gecen kelimetullah sozuyle, kelime-i tevhîd yÂni LÂ ilÂhe illallah Muhammedun Resûlullah kastedilmiştir. İslÂm ’ı en iyi ve en kısa bir şekilde ifade eden kelime-i tevhîd muslumanların parolası gibidir. Muslumanın en onemli gorevi, dilinden duşurmediği bu aziz kelimeyi ufukların otesine goturmek, başkalarının da Allah ’ı tanımak suretiyle mutlu olmasını sağlamaktır. Cihad bu demektir. O hÂlde boylesine yuce bir gaye icin savaşmak varken, nefsÂnî duygular ve basit cıkarlar icin vuruşmak elbette yanlıştır.
Allah ’ın rızÂsını kazanmak icin savaşmak on planda geldiği takdirde, zikredilen diğer hedeflerin gozetilmesi asıl maksada zarar vermez. Mesel milletini korumak icin vuruşan kimsenin asıl gayesi Allah ’ı hoşnut etmek, İslÂm yurduna duşman ayağı bastırmamak ise, kendi milletini koruma duygusu bu hedefe ters değildir.
İnsanoğlunun yaptığı her harekette niyetine bakıldığı bu hadiste bir kere daha ortaya konmaktadır. Demek oluyor ki, bir can pazarı olan savaşta olunce şehid, kalınca gÂzi sayılabilmek icin Allah ’a hizmet aşkının on planda tutulması gerekmektedir. Bunu Ebû UmÂme el-BÂhilî ’nin rivayet ettiği şu hadîs-i şerîf daha acık bir şekilde ortaya koymaktadır:
Adamın biri Resûl-i Ekrem ’e gelerek:
- Para ve şohret icin savaşan bir adam sevap kazanır mı? diye sordu.
Peygamber Efendimiz:
- “Hicbir şey kazanamaz”, buyurdu.
Adam bu soruyu Resûl-i Ekrem ’e uc defa sordu. Her defasında da aynı cevabı aldı. Sonra Hz. Peygamber sozunu şoyle tamamladı:
“Allah TeÂl sadece kendi rızÂsı icin yapılan ibadetleri kabul eder, başkasını değil” (NesÂî, Cihad 24).
Hadisten Oğrendiklerimiz İşler değerlendirilirken hangi maksatla yapıldığına bakılır. İyi niyetle yapılmışsa Allah katında makbul olur. Allah ’ın rızÂsını kazanmak icin savaşmak yerine menfaat ve nefsi tatmin icin vuruşmak doğru değildir. Dunyaya gonul bağlamak, insanı yuce hedeflere varmaktan alıkoyan basit ve onemsiz bir uğraştır. Cihad gibi en onemli bir gorev bile, ancak ihlÂs ile yapılırsa bir kıymet ifade eder. Olduren De, Olen De Cehennemdedir Ebû Bekre Nufey` İbni HÂris es-Sekafîradıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
“İki musluman birbirine kılıc cektiği zaman, olduren de, olen de cehennemdedir”.
Bunun uzerine ben:
- YÂ Resûlallah! Oldurenin durumu belli, ama olen nicin cehennemdedir? diye sordum.
Resûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem:
- “Cunku o, arkadaşını oldurmek istiyordu” buyurdu. (BuhÂrî, ÎmÂn 22, Muslim, KasÂme 33, Fiten 14, 15. Ayrıca bk. Ebû DÂvûd, Fiten 5; İbni MÂce, Fiten 11)
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? Muslumanların kardeş oldukları Allah TeÂl tarafından acıkca belirtilmiştir [HucurÂt sûresi (49), 10]. Kardeşlerin birbirine silah cekmesi olacak şey değildir. Onlar silahlarını din kardeşlerine değil, İslÂm duşmanlarına karşı cekmek zorundadır. Muslumanların birbirini oldurmeye kalkması şu Âyet-i kerîmeyle kesin bir şekilde yasaklanmıştır:
“Kim bir mu ’mini kasten oldururse, cezası, icinde ebediyyen kalacağı cehennemdir” [Nis sûresi (4), 92]. Yanlışlıkla oldurme durumunda ise, ebediyyen cehennemde kalmak soz konusu değildir. Fakat -yukarıdaki Âyetin bir oncesinde belirtildiği uzere- yanlışlıkla oldurmenin de değişik cezaları vardır.
Hadîs-i şerîfte kılıcın zikredilmesi, o devrin kavga ve savaş Âletlerinin başında kılıcın gelmesi sebebiyledir. Bugun kılıcın karşılığı tabanca ve benzeri oldurucu Âletlerdir.
Peygamber Efendimiz ’in, musluman kardeşine silah cekip oldurenin ve bu esnada olenin cehennemlik olduğunu belirtmesi uzerine Ebû Bekre, oldurenin neden cehenneme gittiğini anladığını, ama oldurulenin nicin cehennemlik olduğunu anlamadığını soyledi. Bunun uzerine Efendimiz, o kimseyi cehennemlik yapan şeyin, kardeşini oldurmeye kalkması olduğunu belirtti.
Kendisine silah cekilen bir kimse, hasmını oldurmeyi duşunmeden, sadece nefsini mudÂfaa etmek icin silahını cekse ve onu oldurmek zorunda kalsa, katil sayılmaz. Cunku o nefsini mudÂfaa etmek zorunda kalmıştır. Nefsini mudÂfaa etmek ise, dinin emridir. Nitekim 1360 nolu hadiste goreceğimiz uzere sahÂbîlerden biri ile Peygamber Efendimiz arasında şoyle bir konuşma gecer:
- YÂ Resûlallah! Adamın biri gelip malımı elimden almaya kalksa, ne yapmalıyım?
- “Malını ona verme!”
- Ya adam benimle kavga etmeye kalkarsa?
- “Sen de onunla dovuş!”
- Ya beni oldururse?
- “Şehid olursun.”
- Ben onu oldurursem?
- “O cehennemlik olur” (Muslim, ÎmÂn 225).
Bir insanın Âhiret hayatını da mahvederek ebediyyen cehennemde kalmasına yol acan şey, bir muslumanı oldurmeye niyet etmesi ve bu konuda kararlı olmasıdır. Zira olenin de, oldurenin de hedefi, karşısındakinin hayatına son vermektir. Birinin otekinden farkı, daha atılgan davranıp muhÂtabını oldurmesidir.
Haksız yere birini olduren kimse yaptığına pişman olarak samimiyetle tovbe ettiği takdirde, Allah TeÂl dilerse onu affedebilir. Boyle birinin bağışlanmayacağını soyleyen Âlimler de vardır. Fakat şirk dışındaki butun gunahları Allah TeÂl ’nın bağışlayabileceği Âyet-i kerimeyle belirlendiğine gore [Nis (4), 48, 116] Allah TeÂl dilerse bunları da bağışlar veya cezalandırır.
Hadisimizin “Kim bir mu ’mini kasten oldururse, cezası, icinde ebediyyen kalacağı cehennemdir” Âyet-i kerîmesini acıkladığı soylenebilir. Dikkat edileceği uzere Peygamber Efendimiz hem olen hem de olduren hakkında “musluman” kelimesini kullanmıştır. Demek oluyor ki, birbirini kasten oldurenler buyuk gunah işlemekle beraber muslumanlıktan cıkmazlar. Allah ’a şirk koşmayan kimsenin ebediyyen cehennemde kalmayacağı, cezasını cektikten sonra cehennemden cıkacağı bilindiğine gore, birbirini olduren muslumanların da ebediyyen cehennemde kalmayacağı anlaşılmaktadır. Demek oluyor ki, Âyet-i kerîme yapılan gunahın buyukluğunu belirtmekte, bu işe teşebbus edecek olanları ağır ceza ile tehdit etmektedir.
Bu hadîs-i şerîf munasebetiyle iki buyuk ashÂb kitlesinin birbiriyle yaptığı savaşlar hÂtıra gelmekte ve onların durumu merak edilmektedir. Bu konuda soylenecek en doğru ve kestirme cevap şudur:
Onlar ashÂb ve muctehid kimselerdi. “Mu ’minlerden iki grup birbiriyle carpışırlarsa, aralarını duzeltin” [HucurÂt sûresi (49), 9] Âyet-i kerîmesi gereğince zan ve kanaatlerine gore bir tarafı haklı buldular ve o tarafta yer aldılar. Maksatları birilerini oldurmek, karışıklık cıkarmak değil, muslumanların arasını bulmaktı. Şuphesiz bu olayların cıkmasına sebep olanlardan biri haklıydı. Haklı olmayan tarafta yer alan sahÂbîlerin niyeti haksızı savunmak değildi. Onların duşuncesine gore de tuttukları taraf haklı idi. İctihÂdında haklı olanın iki sevap, yanılan Âlimin ise bir sevap kazandığı bilinen bir gercektir.
Bu olaylarda iki gruba ayrılan ashÂbın birbirine bakışını, Hz. Ali ’nin karşı grup hakkında soylediği şu soz ne guzel ifade etmektedir:
“Bunlar bize karşı haksızlık eden kardeşlerimizdir.” Herşeye rağmen onlar yine de biribirlerine kardeş gozuyle bakıyorlardı. Onların bu bakış acısına iltifat etmeyerek taraflardan birini itham etmeye kalkmak, aradan gecen bunca yuzyıldan sonra bizi doğruya goturmez.
Hicbir zaman unutulmamalıdır ki, Allah TeÂl onları: “Siz insanların arasına cıkarılmış en hayırlı ummetsiniz” [Âl-i İmrÂn (3), 110] diye methetmiştir. “En hayırlıları” eleştirme yetkisini kendisinde bulanların onlardan da hayırlı olması, değilse susması gerekir.
Hadisten Oğrendiklerimiz Gunah işlemeye niyet edilerek kesin karar verilir, bu kararı kalb de onaylarsa, artık o gunah işlenmiş sayılır (12. hadiste bu konu ele alınacaktır). Allah ’ın verdiği canı haksız yere alma yetkisi kimseye verilmemiştir. Bu sebeple birini oldurmeye kalkmak, Allah ’a ait yetkiye mudÂhale etmek olduğundan cezası cehennemdir. İyiliklerde olduğu gibi kotuluklerde de niyete bakılır. Allahım! Ona merhamet et! Onu bağışla! Onun tovbesini kabul et!
Ebû Hureyre radıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
“Bir kimsenin cÂmide cemaatle kıldığı namaz, işyerinde ve evinde kıldığı namazdan yirmi kusur derece daha sevaptır. Şoyleki bir kişi guzelce abdest alır, sonra başka hicbir maksatla değil, sadece namaz kılmak uzere cÂmiye gelirse, cÂmiye girinceye kadar attığı her adım sebebiyle bir derece yukseltilir ve bir gunahı bağışlanır. CÂmiye girince de, namaz kılmak icin orada durduğu surece, tıpkı namaz kılıyormuş gibi sevap kazanır. Biriniz namaz kıldığı yerden ayrılmadığı, kimseye eziyet etmediği ve abdestini bozmadığı muddetce melekler:
Allahım! Ona merhamet et!
Allahım! Onu bağışla!
Allahım! Onun tovbesini kabul et! diye ona dua ederler.”
BuhÂrî, SalÂt 87, EzÂn 30, Buyû` 49; Muslim, TahÂret 12, MesÂcid 272. Ayrıca bk. Ebû DÂvûd, SalÂt 48; İbni MÂce, TahÂret 6, MesÂcid 14
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? İslÂmiyet birlik ve beraberliği vazgecilmez gormuş, bunu sağlayacak hususlardan biri olan cemaatle namaz kılmaya buyuk onem vermiştir. Bu sebeple evde ve işyerinde yalnız başına kılınan namaza nisbetle cÂmide diğer mu ’minlerle birlikte kılınan namazı cok daha ustun gormuştur. Burada zikredildiği gibi cemaatle kılınan namaza, tek başına kılınan namazdan yirmi kusur, bazı rivayetlerde yirmi beş, hatta yirmi yedi misli sevap verilmesinin sebebi de budur.
Evde ve işyerinde cemaatle kılınan namaz, cÂmide cemaatle kılınan namaz gibi değerli olmamakla beraber, tek başına kılınan namazdan elbette daha sevaptır. İşyerinde, daha yaygın ifadesiyle carşı pazarda kılınan namaz o kadar makbul gorulmemiştir. Zira işyerlerinde mal alınıp satılırken genellikle yalan soylenir, insanlar aldatılır, ceşitli haksızlıklar yapılır. Bunlara bir de muşteriyi kacırmama telÂşı, malını satma arzusu eklenince, işyerlerinde gonul huzuruyla namaz kılmak iyice zorlaşır.
Hadîs-i şerîfimizde, namaz kılmak uzere cÂmiye gidecek kimsenin once guzelce abdest alması istenmektedir. Guzelce abdest almak ifadesiyle, abdest organlarının iyice yıkanması, abdestin sunnetlerine ve ÂdÂbına uyulması kastedilmektedir. Sonra da o kimsenin bir ba