Okulların acılması hem yeni başlayan hem de bir ust sınıfa gecen cocuklarımız icin heyecan verici yoğun bir donemdir. Bu mutluluğu golgelemek istemem ancak ağız ve diş sağlığı bakımından yaralanmaları ele almak icin uygun bir zaman olduğunu duşunuyorum. Cok sayıda cocuğun bir arada olduğu, toplu giriş-cıkışlarda ve teneffuslerde koşturduğu bir ortamda carpma, duşme gibi kucuk kazalarla beraber diş veya dişlerin kırılması, sallanması veya yerinden cıkması gibi yaralanmalar da maalesef daha sık goruluyor.
Bu yaralanmalar genellikle diş hekimliğinin gercek ACİL durumlarıdır. Dikkatinizi cekmek icin altını cizerek soyluyorum:
İlk bir saat icinde yaptıklarınız/yapmadıklarınız dişin akıbetini, uygulanacak tedavinin başarısını belirgin şekilde etkiler. Dolayısıyla ebeveyn ve eğitmenlerin bilgi sahibi olması veya bilgiye hızlı ulaşabilmesi onemli fark yaratır.
Cene yuz bolgesini ilgilendiren bir yaralanmada ilk yapılacak şey soluk yolunun emniyetini sağlamak olmalıdır. Ağız icerisinde yutulabilecek bir şey bırakılmamalıdır. Kanama varsa artıkları uzaklaştırılmalı gerekirse tamponlanmalıdır. Kafa travması, bilinc kaybı, kanama gibi geniş kapsamlı sonucları olan belirtiler varsa oncelik tabii ki hastayı bir acil tıp merkezine ulaştırmak olmalıdır, diş peşinden gonderilebilir.
Dişlerdeki hasarı tespit etmek icin bolge temizlenerek gorunur hale getirilmelidir. Eksik bir dişin veya dişler uzerinde eksik parcaların olup olmadığına bakılmalıdır. Hasta tukurecekse bu parcaların ağız icine duşmuş olma olasılığı nedeniyle bir kap kullanmak faydalı olabilir. Bir dişin kırılan parcaları uzerine yapıştırılarak tamir edilebilir ancak daha onemli olan, bir daimi dişin yerinden cıkmasıdır. Dişin eksik kısımları diş rengi dolgularla da tatmin edici form ve fonksiyona ulaştırılabilir, dolayısıyla zaman kaybetmektense kırık parcadan vazgecip hızla bir diş hekimine ulaşmak tercih edilmelidir. Oysa erken yaşta kaybedilen bir daimi dişin benzer duzeydeki telafisi cok daha zor, hatta imkÂnsızdır ve doğru yaklaşımla tekrar yerlerine takılabilirler!!
Dişlerde oluşmuş eksiklikleri değerlendirdikten sonra hastanın dişlerini kapatması, ısırması istenir. Bu kontrol genellikle yer değiştirmiş dişlerin varlığını tespit etmek icin faydalıdır. Yerinden oynadığını tespit ettiğiniz sut ve ya surekli dişi hemen parmak baskısı yoluyla duzeltip pecete ısırtarak hemen bir diş hekimine gidin. Darbenin hemen ardından, yara henuz sıcakken yapacağınız bu mudahale buyuk ağrı oluşturmaz, henuz yara bolgesinde pıhtı oluşmadığından dişin geri yerine hareketi kolaydır. Duzeltmeyi kendiniz yapamadıysanız diş hekimine hızla ulaşmanız cok daha onemlidir. Cunku yara bolgesinde pıhtı organize olduktan sonra dişi eski yerine getirmek zorlaşır, hatta bazen imkanszdır. İşlem daha ağrılı olacağından anestezi gerektirir.
Yerine takılacak diş hemen ve zarar gormeden bulunmalıdır. Bir yandan zamana karşı yarışırken aramaya başlamadan cevaplanması gereken onemli soru şudur: Yerinden cıkan bir sut dişi midir, yoksa daimi diş midir? Sut dişleri, altlarında bulunan daimi diş tomurcuğuna zarar verme olasılığı nedeniyle yerine takılmaz, aranmamalıdır.
Duşmuş dişin kok yuzeyinde bulunan lif ve hucrelerin sağlığı, onun icin hayati oneme sahiptir, zedelenmemeli, kurumamalıdır. Ararken uzerine basmamanız gerektiğinin, dişi bulduğunuzda bir ilk yardım mudahalesinde bulunacağınızı hatırlatmak isterim. Tum ilk yardım mudahalelerinde olduğu gibi yaralıyı nasıl kaldırdığınız ve uygun tedaviye ne kadar zamanda ulaştırdığınız akıbetinde belirleyici olur. Bizim durumumuzda mudahaleyi ilk 60 dakika icinde kok yuzeyi kurumadan yapmak onemli. Dişi bulduğunuzda, parlak mineyle kaplı, ağızdayken de gorduğumuz tac kısmından tek seferde sıkıca tutun, kirlenmişse akan su altında 10 saniye kadar kokune dokunmadan yıkayın. Hastanın ağzını mumkun olduğunca temizledikten sonra dişi yerine yerleştirin, hafif bir parmak baskısıyla duzelttikten sonra pecete ısırttırın. Yuz bolgesini ilgilendiren daha onemli bir yaralanma soz konusu ise bir acil tıp servisine, değilse bir diş hekimine olabildiğince hızlı ulaştırın.
Dişi yerine siz takamıyorsanız hekime hangi ortamda taşıdığınız onem arz ediyor. Dolayıyla; yardım alınabiliyorsa diş aranırken bir yandan taşıma ortamının hazırlanmasını sağlamak faydalı olur. Tac kısmından tutup yıkadığınız dişi uygun taşıma ortamına bırakın. Okul gibi cocukların toplu halde bulunduğu merkezlerde profesyonel taşıma ortamları ve ACİL durumda aranacak bir diş hekiminin telefon numarasını hazır bulundurmak akıllıca olur. Taşıma ortamı olarak kapaklı bir kapta sut veya serum da iş gorur. Diş hastanın kendi tukuruğu ile de nemli tutulabilir ama su icinde taşınmamalıdır. Kuruyan, kokleri uzerindeki lifleri zedelenen ve dişin tedaviye başarılı cevap verme olasılığı belirgin oranda azalır. Yerine takılacak dişin tutmamasında, hatta tum darbe gormuş dişlerin tedaviye olumlu cevap oluşturmasında belirleyici olan onemli bir başka unsur, darbe ile diş hekimi mudahalesi arasında gecen suredir: ilk saatin icinde olmaya calışmalıyız.
Ust kesici dişlerin aşırı fırlaklığı veya sportif faaliyetler gibi darbe riskini arttıran bazı durumlarda onceden tedbir almak en iyi yoldur ancak bu başka bir yazının konusudur.
Ciddi darbelerde alt cene kemiğinin eklem başını, kemiğin dişleri tutan bir kısmını veya elmacık kemiğini ilgilendiren daha ciddi kırıklar soz konusu olduğunda hastanın ağzını kapatıp mevcut durumunu koruyarak, gerekiyorsa alt ceneyi baş ve cene altından gececek bir sargıyla tespit ederek bir acil tıp merkezine ulaşmanız gerekir. Darbe sonucu oluşan yaralanmaların coğunda tedavinin akıbetini belirleyen “zaman” unsurunu tekrar vurgulayarak yumuşak doku yaralanmaları dışında bir hasar gormeseniz bile yaralıyı en kısa zamanda tum cevre dokularını kapsayan detaylı bir muayeneden gecirmenizi oneririm. Cunku catlak gorunumlu dikine kırıkları, kemik icinde kalan kok kırıklarını, dişin oz odasını da etkileyen parca kırıklarını siz goremezsiniz. Kırık oluşmadığı halde diş yanlara doğru hareket etmiş, gomulmuş veya uzamış olabilir, hic hareket etmediği halde kok ucundan giren damar-sinir paketi kopmuş olabilir.
Tespit edebilirsek tedavi edebiliriz, erken tedavi edebilirsek başarılı olabiliriz.
Tedbir olarak darbe almış cocuğunuzu iyi gozlemeniz ve sonuclarını henuz goremeyeceğiniz hasarların varlığı ihtimaline karşın uyanık olmanızı onemlidir. Dolayısıyla yine olabildiğince HEMEN bir diş hekimine –varsa cocuğunuzun duzenli takibini yapan kendi diş hekimine muayene olmanızıoneririm.
Tedavi gercekleştirildikten sonra darbe gormuş dişinizi 2 yıl sureyle belli periyotlarla kontrol altında tutmak isteriz. Cunku bu sure icindeki herhangi bir zamanda dişte olumsuz cevaplar gelişebilir ve boyle bir durumda yine erken mudahale onemli olacaktır.
Darbesiz gunler, Sağlıklı guluşler, yerli yerinde dişler dilerim

[h=2]Antalya Diş Hekimi uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]