zambiya yemekleri zambia
DEVLETİN ADI: Zambia Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Lusaka
NUFUSU: 8.300.000
YUZOLCUMU: 752.614 km2
RESMİ DİLİ: İngilizce
DİNİ: Putperestlik, Hıristiyanlık, İslÂmiyet
PARA BİRİMİ: Kwacha
Guney Afrika’da yer alan bir devlet. 8° 12’ ve 18° 03’ guney enlemleri ile 22° ve 33° 42’ doğu boylamları arasında kalır. Zambia’nın komşu olduğu ulkeler, kuzeyde Zaire; doğuda Tanzanya, Malami, Mozambik; guneyde Zimbabwe, Namibia, batıda Angola’dır.

TÂrihi

Zambia’nın ilk tÂrihi hakkında pek az şey bilinmektedir. Buraya ilk gelen Avrupalılar, 1514’te Portekizliler oldu. Fakat ulkede ilk def buyuk capta keşif yapan misyoner David Livingstone’dur. 1850’de ulkeye gelen Livingstone olunceye kadar (1873) İngiltere lehine somurgeleştirme hazırlıkları yaptı.

Zambia tÂrihinde diğer onemli bir şahıs olan Cecil John Rohdes 1888’de ulkedeki mahallî şeflerle mÂdenler uzerine anlaşmalar imzÂladı. Bolgeyi keşf ve geliştirme icin İngiltere hukumetinin imtiyaz tanıdığı İngiliz Guney Afrika şirketini kurdu. İngiliz hukumeti buna ulke uzerinde tam ekonomik ve siyÂsî kontrol imkÂnı tanıdı. 1924’e kadar ulkeyi gercekten yoneten bu şirketti. 1924’te İngiliz hukûmeti kontrolu uzerine alarak, Kuzey Rodezya himÂye devletini kurdu.

1953’te Kuzey Rodezya (şimdiki Zambia), Guney Rodezya (şimdikiRodezya) ve Nyasaland (şimdiki Malami) Rodezya ve Nyasaland federasyonunu kurdular. Afrikalıların coğunluğu, yonetim beyazların elinde olduğundan, muhÂlefet ettiler. 1962’de Nyasaland federasyondan ayrıldı ve 31 Aralık 1963’te federasyon dağıldı.

1964 Ocağında Kuzey Rodezya’da ic bağımsızlık tanıyan bir anayasa uyarınca secimler yapıldı. 24 Ekim 1964’te ulke Zambia ismini alarak bağımsızlığını kazandı. Bağımsızlığını kazanmasından sonra devlet başkanı olan Kenneth Kaunda 1991’de yapılan başkanlık ve parlamento secimlerini kaybedinceye kadar bu gorevini devam ettirdi. 1991’de secimleri kazanan Frederick Chiluba devlet başkanı oldu.

Fizikî Yapı

Zambia topraklarının coğu hafif dalgalı yuksek bir yayla uzerindedir. Yaylanın deniz seviyesinden yuksekliği 915 m il 1525 m arasında değişmektedir. Guneye doğru uzanan ve Afrika’nın nehirlerinden biri olan Zambezi’nin meydana getirdiği vÂdi yaklaşık olarak 600 m yuksekliğindedir. Kuzeydoğudaki yaylayı kuzey-guney istikÂmetinde akan LuangwaNehri keser. Zaire hudûdundan doğan Kafve Nehri, guney istikÂmetinde akarak batı yaylasına uzanır. Luangwa ve Kafve nehirleri Zambezi’nin kollarıdır. Zambia’nın kuzeyinde uc gol bulunur: Tanganika, Nweru ve Bangweulu golleri. Bunlardan sÂdeceBangweulu tamÂmen Zambia hudutları icindedir. Kuzeydoğuda Muchinga Dağları 2130 m yuksekliğe ulaşır. Zaire sınırı boyunca yukseklik ortalaması 1280 m’dir.

İklim

Zambia ekvatora yakın olmakla birlikte, iklimi daha cok rakımla (yukseklikle) ilgilidir. Ulkede uc mevsim gorulur. Mayıstan ağustosa kadar ulke soğuk ve kuraktır. Kasıma kadar sıcaklık yukselir ve yağış gorulmez. Aralık-nisan arası yağışlı gecer. Guneyde yıllık yağış miktarı 584 mm, kuzeyde 1278 mm’dir. Ulkedeki ortalama yıllık yağış miktarı ise 814 mm’dir. Sıcaklıklar soğuk mevsimde 16°C il 27°C, sıcak mevsimde 27°C il 32°C arasındadır. SÂdece kasım ayında, vÂdilerde aşırı sıcaklık gorulur.

Tabiî Kaynaklar

Zambia’nın buyuk bolumunu meydana getiren yuksek yaylalar kesif ormanlarla kaplıdır. Kobalt, bakır, cinko, altın, kurşun, vanadyum, manganez ve mÂden komuru ulkenin başlıca yeraltı zenginlikleridir.

Nufus ve Sosyal Hayat

8.300.000 nufuslu Zambia’da nufus yoğunluğu 11’dir. Halkın % 43’u şehirlerde, kalanı koylerde yaşar. En buyuk nufus merkezleri başşehir Lusaka ile Kitwe ve Ndola’dır.

Zambialıların coğu Bantu kabilelerine mensuptur. Bantular M.S. 1200 yıllarında Kongo havzasından goc etmiş ve Zambia’daki bir kısım Pigmeleri (Cuce Orta Afrika Zencileri) surmuşlerdir. Bugun Zambia’da 8 buyuk etnik gruba ayrılmış 73 kabile vardır. Guneybatıda Barotseler, kuzeyde Bembalar ve doğuda Ceva onemli etnik gruplardır. Zambia’da % 1,5 civÂrındaki Avrupalıların coğu şehirlerde ikÂmet eder.

Zambialılar 30’a yakın lehce kullanır. En cok konuşulan diller arasında Bemba, Lozi, Nyanja, Tonga, Luvale ve Lunda sayılabilir.

Halkın buyuk coğunluğu putperest, % 21’i Protestan ve Muslumandır.

Zambia bağımsızlığını kazanmadan once ilkokul paralı ve yıllığı 30 dolardı. Ortaokul ise 50 dolardı. Cok kimse bu yuzden cocuklarını okula gonderemiyordu. Bağımsızlığını kazandıktan sonra okul parasız oldu. Okuma-yazma oranı % 54’tur. Lusaka’da modern bir universite mevcuttur.

SiyÂsî Hayat

Zambia Cumhûriyeti 136 uyeli bir parlamentoya sÂhiptir. 11 uyesi devlet başkanı tarafından atanır. Parlamento uyeleri beş yılda bir secilir. Devlet başkanı anayasaya gore 5 yılda bir doğrudan halk tarafından secilir. Ulke 9 eyÂlete ayrılmıştır. Uye olduğu milletlerarası kuruluşlar: Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği TeşkilÂtı ve İngiliz Milletler Topluluğudur.

Ekonomi

Zambia’da calışan nufûsun % 65’i tarımla, % 35’i sanÂyi ve ticÂretle uğraşır. Ulkenin belli başlı tarım urunleri mısır, tutun, yerfıstığı, pamuk ve şekerdir. Tekstil, lastik, boru, patlayıcı madde ve tutun sanÂyileri gelişmiş durumdadır. Onceleri yabancı sermÂyenin elinde olan mÂden işletmesi, 1969’dan îtibÂren yavaş yavaş devletleştirilmiştir. Kaucuk ve fildişi ulkenin onemli zenginlik kaynaklarındandır.

Zambia’nın belli başlı ihrac malları bakır, kurşun, cinko ve tutundur. Ulke en cok mÂmul maddeler ve makinalar ithal eder. Bakır ana ihrac malı olup, duny piyasasında bakır fiyatlarının duşmesi Zambia’ya buyuk olcude tesir etmektedir. Mesel 1980 başlarında bakır fiyatlarındaki duşuş, ekonomik sıkıntıya sebep olmuştur. İthal mallarının coğu Suudi Arabistan, Almanya ve ABD’den gelir. İhrac mallarının coğu Japonya, Fransa, İngiltere ve ABD’ye gider.

Ulaşım: Denize kendi topraklarından cıkış yolu olmaması, Zambia icin mesele teşkil etmektedir. HÂlihazırdaki demiryolu Zimbabwe’ye irtibatlıdır. Dares Salam’a giden bir petrol boru hattı doşenmiş ve Tanzanya’nın Dar es Salaam’a bağlanan demiryoluna irtibat icin demiryolu yapılmıştır. Denize doğru geniş bir karayoluna ihtiyac duyulmaktadır. Zaire’den denize cıkış sağlayan mevcut karayolunun kullanılması guc ve pahalıdır.