LİDYALILAR


Anadolu'nun batısında Gediz ve Menderes ırmakları arasında kalan bolgeye İlkcağda Lidya, bu topraklarda oturanlara Lidyalılar denilmiştir. Hint - Avrupalı bir kavim olan ve doğudan Anadolu'ya gelen Lidyalılar once Hititlerin daha sonra da Frigyalıların egemenliği altında yaşadılar. Dilleri, Hitit dili ile benzerlik gostermektedir.
Lidyalılar, Frigyalıların yıkılmasından sonra Kral Giges zamanında bağımsız bir devlet kurdular (M.O. 687).
Lidyalıların başkenti, donemin en buyuk ve zengin kentlerinden olan Salihli yakınlarındaki Sardes (Sard)’dır.
Giges, devletin sınırlarını genişletti. Doğu sınırları Kızılırmak ırmağına kadar uzandı.
Kimmerlere karşı Asurlularla işbirliği yapmışlar ve bunun sonucunda Kral Yolu Asur'a kadar uzanmıştır.
Kral Alyattes zamanında Medlerle savaş yapıldı. MO 585 yılında barış yapılarak, Kızılırmak iki devlet arasında sınır oldu.
Ayrıca Lidyalıların parayı bulan ilk uygarlık olduğuna dair yaygın bir kavram yanılgısı vardır, oysa para cok daha eski bir medeniyet olan Sumerler'de ve Mısır'da da vardır. Gercekte Heredot, Lidyalıların gumuş ve altın madeni parayı ilk defa kullandığını yazar. Başka deyişle Lidyalılar zaten var olan para sisteminin aracı olarak altın ve gumuşu tercih eden ilk uygarlıktır.
Son kralları Krezus donemi Lidya'nın en parlak zamanı oldu. Başkentleri Sard aynı zamanda donemin kultur ve sanat merkeziydi. Ancak bu durum uzun surmedi. Adalar (Ege) Denizi’ne cıkmak istemeyen Pers Kralı Kyros (Kirus), Mısır'la ittifak yapan Lidya Kralı Krezus'u yenerek Lidya Krallığına son verdi (M.O. 546).

URARTULAR

Urartular, Başkenti Tuşpa (Van) idi. Urartu Devleti en guclu doneminde (M.O. 8-7.yy), gunumuzdeki Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran, Irak'ın kucuk bir bolumu ile kuzeyde Aras Vadisi'ne egemendi.
Devletin başkenti Doğu Anadolu'da Van Golu'nun doğu kıyısında yer almaktaydı; daha gec donemlerdeki adıyla 'Tosp', Urartucadaki 'Tuşpa'ya dayanmaktadır. Van Golu denizden 1625 metre yuksekte olup Urmiye Golu'nden 336 metre daha yukarıda yer almaktadır. 3400 ve 5000 km²'yi bulan alanlarıyla her iki golde Anadolu-İran bolgesinin en buyuk golleridir. 'Deniz' olarak da değerlendirilirler. Asurlar (Aşurlar, eski Asurlar)'ın coğrafi metinlerinde Van Golu'nden 'Nairi'nin Yukarı Denizi', Urmiye Golu'ndense 'Nairi'nin Aşağı Denizi' olarak soz edilir. Bugun dahi Urumiye Golu'nun Farscası 'Deryeca'[kaynak belirtilmeli] yani 'Kucuk Deniz' anlamındadir.
Urartu yerleşim bolgesinin sınırlarını, batıda Karasu-Fırat, kuzeyde Kuzey Ermenistan dağları, doğuda İran Azerbaycanı'ndaki Savalan Dağları, guneyde ise Zagros Dağları'yla birleşen Doğu Toroslar oluşturur.
Efsanevi Ağrı Dağı bu dağlık bolgenin orta noktasındadır. İncil'deki masoretik unluleştirmeden oturu bu dağ, Urartu adının "r r t" unsuzleriyle yazılması sonucu "Ararat" adını almıştır. 5165 metrelik yuksekliği ile Buyuk Ağrı Dağı, Kafkasya'nın guneyindeki en yuksek dağdır. Kucuk Ağrı Dağı, Tendurek, Aladağ, Suphan Dağı ve Nemrut Dağı gibi genelde 3000 metreyi gecen diğer dağların coğu Van Golu yakınlarında yer almaktadır.


FRİGLER

Tarihci Herodot ile coğrafyacı Strabon’a gore Frigler, Avrupalı bir kavimdi ve Anadolu’ya gelmelerinden once “Brigler” olarak anılıyorlardı. Friglerin ilk kralı ulkenin başkenti Gordion’a adını veren Gordias’tır. Tarihci Arianos’a gore Gordias Thelmessos’lu (Fethiye) bir kadınla evlenmiş ve Midas adını verdiği bir oğlu olmuştur. Gecmiş donemlerine ait kesin bilgiler bulunmayan Friglerin en cok bilinen ve meşhur kralı Midasdır. Ancak yapılan bazı araştırmalara gore Frigyalıların butun krallarına Midas adını verdiği de soylenmektedir.
İlk once Bitinya adı verilen Karadeniz'in batı kıyılarına, daha sonra şimdiki Eskişehir, Afyon, Ankara ve Sakarya vadilerini icine alan bir bolgede yerleşen Frigler, ilerleyen zamanla daha geniş bir alana yayılmışlardır.
Asurlar ile surekli savaş halinde olan Frigler, Midas'ın tahta gecmesiyle beraber Asurlar’la barış yaparak Guneydoğu sınırlarını guvence altına aldılar. Midas ardından Batı Anadolu kentlerinden Kyme kralının kızıyla evlenerek batı ulkeleriyle dostca ilişkiler kurmaya yonelir. Ayrıca Fildişi tahtını Yunanistan’daki Delfoi Apollon Tapınağı’na armağan ederek Kıta Yunanistanı ile ilişkileri guclendirir. Gordion’da yapılan kazılarda ele gecen Yunan canak-comlekleri bu ilişkilere ait diğer orneklerdir.
Ancak bu barış donemi, MO 700 yıllarına doğru, Kafkaslar uzerinden Doğu Anadolu’ya giren Kimmerler'in, once bolgedeki Urartular’ı gucsuzleştirdikten sonra Kızılırmak’a kadar gelmeleriyle bozulur. Frig-Kimmer savaşı sonunuda Frigya tamamen tahrip olur. Kral Midas yaşanan bu hezimet uzerine yaşamına son verir (MO 676). Batıya kacan Frigler, kucuk beylikler halinde bir sure daha varlıklarını surdururlerse de Lidyalıların egemenliğine boyun eğerler.
Friglilerde inanc ise tanrıca idi en bilinen tanrıcaları ise Kibele'dir.

HİTİTLER

Hititler ile ilgili bilgilerimiz daha bu yuzyılın başlarına dayanır. Ondokuzuncu yuzyılın sonlarına kadar, Hititlerin tarih icindeki konumu bilinmiyordu. Gerci Mısır metinleri ve Tevrat bir kavimden soz ediyordu ama bu kavmin Anadolu kokenli olabileceği kimsenin aklına gelmemişti.
İc Anadolu'nun İlk Cağ tarihi ile ilgili yapılan araştırmalar , On dokuzuncu yuzyılda buraları gezen Charles Texier , William Hamilton gibi gezginlerin izlenimlerinden oteye gitmemiştir.
Daha sonra "Yozgat Tabletleri" adı verilen , Boğazkoy arşivine ait eserle bulunmuş ve unlu Cek bilgini Hronzy tarafından 1917 yılında cozulmuştur.
Bu tabletlerde Anadolu'nun bu bolgesinden Hatti Ulkesi diye sozedildiği gorulduğunden bu uygarlığı yaratanlara , Tevrat'taki isimle de uyuşturarak Hititler denmiştir.
Hititleri tanımak Anadolu uygarlığını, hatta Anadolu'nun bugununu tanımak demektir.
Anadolu toprakları uzerinde Hittiler'in mirascısı olan bizler , bu kulturu tanıdıkca, inanclarını oğrendikce, bugunku kulturumuzu daha iyi anlayabiliriz.


KAYNAKCA:Vikipedi

__________________