Safran veya altın baharat adıyla anılan baharat uzun zamandır yiyecekleri renklendirmek amacıyla insanlık tarafından kullanılmaktadır. Bunun yanında bu baharatın cayı da coğu kişi tarafından bilinmektedir. Safran cayı ferahlatıcı, sağlıklı, yoğun ve kolay yapılır. Bilimsel calışmalar safran cayının, duşuk ruh hali, bilişsel sorunlar, goz sağlığı ve PMS icin kullanımını desteklemektedir. Bu yazıda safran cayı, sağlık acısından […]
Safran veya altın baharat adıyla anılan baharat uzun zamandır yiyecekleri renklendirmek amacıyla insanlık tarafından kullanılmaktadır. Bunun yanında bu baharatın cayı da coğu kişi tarafından bilinmektedir. Safran cayı ferahlatıcı, sağlıklı, yoğun ve kolay yapılır. Bilimsel calışmalar safran cayının, duşuk ruh hali, bilişsel sorunlar, goz sağlığı ve PMS icin kullanımını desteklemektedir. Bu yazıda safran cayı, sağlık acısından faydaları ve kullanım alanları hakkında bilgiler bulunmaktadır.
[h=3]Safran Cayı Nedir?[/h] Za’faran olarak da bilinen safran, Ciğdem sativus bitkisinden toplanan bir baharattır. Sarı rengi ve yuksek maliyeti ile birlikte, safran genellikle “Altın Baharat” olarak adlandırılır. Gıdalarda baharat ve 4 binden fazla renklendirici olarak kullanılmıştır. Crocus sativus cicek stigmalar olarak bilinen iplik benzeri, kırmızı renkli yapısından oluşmaktadır. Stigmalar toplanır ve kurutulur, bu da safran baharatıyla sonuclanır.
Safranın populerliği Orta Doğu’dan dunyaya yayılmıştır. Bazı insanlar safranı mutfak baharatı olarak kullanmaya devam ederken, bazı kişilerde takviyeleri tercih etmektedirler. Bunun yanında ozenle hazırlanmış safran cayın ferahlatıcı ve guclu tadının keyfini cıkarmak isteyenlerin sayısı da azımsanmayacak kadar coktur. Safran cayı, safran baharat (kurutulmuş safran stigmaları) ve kaynar su ile yapılan bir infuzyondur. Tatlarını dengelemek icin genellikle bal, Hindistan cevizi sutu veya damak tadına uygun olan ceşitli otlar da eklenir.
[h=3]Geleneksel ve Modern Kullanımlar[/h] Safran tarihsel olarak, geleneksel tıpta aşağıdakiler de dahil olmak uzere ceşitli rahatsızlıklar icin bir care olarak kullanılmıştır. Bu rahatsızlıklardan bazıları şunlardır:
• Astım
• Kramplar
• Stres
• Tıkanıklık
Benzer şekilde, safran genellikle ağrıyı azaltmak icin kullanılan ceşitli preparatlara dahil edilmiştir. Modern tıpta safran, bunlarla sınırlı olmamak uzere, cok ceşitli terapotik uygulamalar nedeniyle populerlik kazanmıştır. Bu terapotik uygulamalardan bazıları şunlardır:
• Duşuk ruh halini artırma
• Kaygı hafifletme
• Adet oncesi sendromunun (PMS) tedavisi
• İnsulin direnci
• Diyabet
• Norodejeneratif hastalıklar
• Oğrenme gucluğu
Bununla birlikte, safranın sadece birkac yuksek kaliteli, buyuk olcekli klinik denemesi yapılmıştır. Modern kullanımlarının coğu hala doğru kanıtlardan yoksundur. Safranın kimyasal bileşenleri biraz karmaşıktır ve bilim adamları bu baharatta 150’den fazla bileşik keşfetmişlerdir. Potansiyel faydaları, tadı ve kokusu icin en onemlisi, krosin, pikrokrosin ve safranaldır.
Safrandaki aktif bileşenler, nerede yetiştirildiğine ve nasıl toplandığına bağlı olarak değişebilir. Bu nedenle, gozlemlenen sağlık yararları bitkinin kalitesine ve kullanılan miktara bağlı olarak değişebilir. Ayrıca, safran tıbbi kullanım icin FDA tarafından onaylanmamıştır. Fakat kullanmadan once kişinin doktoru ile goruşmesi tavsiye edilir.
[h=3]Safran Cayı Ne İşe Yarar?[/h] Aşağıda listelenen calışmalarda farklı safran formulasyonları kullanılmıştır (ekstreler, kurutulmuş toz, safran kokusu veya safranın izole edilmiş aktif bileşenleri dahil). Sonuclarının safran cayı icin gecerli olup olmadığını kesin olarak bilinmemektedir.
Bitkisel caylar, genel olarak, aktif bileşenlerinde standart ekstraktlardan daha duşuk ve daha değişkendir. Bu nedenle, sağlık yararları muhtemelen daha zayıftır. Diğer taraftan, bitkisel cay genellikle daha uygun fiyatlıdır, yapılması kolaydır ve yan etkiler daha az olasıdır. Bunu goz onunde bulundurarak, mevcut en yuksek kanıt duzeyine dayanan safran cayının 5 potansiyel sağlık faydası vardır.
[h=3]1) Depresyon[/h] Bilim adamları, safran ozutunun zihinsel sağlığı destekleyebilmesinin bir yolunun, dopamin ve norepinefrin duzeylerini arttırmak olduğunu duşunmektedir. Beş klinik calışmanın (toplamda 150’den fazla insan dahil) meta-analizinde, safran depresyon semptomlarını iyileştirmiştir. Etkinliği standart antidepresanlarla karşılaştırılabilir gorunuyordur. Hafif ila orta doğum sonrası depresyonu olan (doğumdan sonra) 40 kadında, 6 haftalık safran takviyeleri, yaygın antidepresan Prozac’tan daha etkilidir.
Duşuk kaliteli bir calışmada 12 hafta boyunca safran ozutu verilen 61 şizofreni hastasında depresif semptomlarda benzer iyileşmeler gorulmuştur. Şizofreni hastalarının başka bir calışmasında, yuksek safran dozları iyi tolere edilmiştir. Bir calışma safrandaki aktif bileşik olan krosinin antipsikotiklerin metabolik yan etkilerini de azaltabileceğini gostermiştir. Safran, yukarıda belirtilen calışmalarda kullanmak guvenlidir ancak ozellikle cay olarak kullanıldığında ne kadar etkili olduğunu belirlemek icin daha fazla araştırmaya ihtiyac vardır.
[h=3]2) Alzheimer Hastalığı[/h] Safran ozutu, 16 hafta sonra Alzheimer hastalığı olan 46 hastayı kapsayan bir calışmada bilişsel işlevi geliştirmiş ve demansı azaltmıştır.Test tupu deneylerine gore, safran asetilkolin, asetilkolinesterazı parcalayan bir enzimi inhibe ederek bilişi geliştirebilir . Bu enzim, Alzheimer icin onaylanmış ilaclardan biri olan donepezilin bir hedefidir. 54 hastayı kapsayan 22 haftalık bir calışmada safran, daha az sindirim yan etkisine sahipken Alzheimer hastalığı icin donepezil kadar etkilidir. Bilim adamları ayrıca, safranın aktif bileşeni olan krosinin, Alzheimer hastalığının ayırt edici ozelliği olan amiloid-beta proteinlerinin birikmesini engelleyip engelleyemeyeceğini araştırmaktadırlar.
[h=3]3) Goz Sağlığı[/h] Yaşa bağlı makula dejenerasyonu (AMD) olan 100 hastanın yakın tarihli bir calışmasında safran, 3 ay sonra goz fonksiyonunu hafifce iyileştirmiştir. 58 AMD hastasının iki eski denemesi safranın benzer etkilerini ortaya cıkardı, ancak bunlardan birinde plasebo kontrolu yoktur. Safran ozutu takviyesi, bu durumdaki hayvanlarda gozlere gorme ve kan akışını iyileştirmeyi başarmıştır. Bu etkiye muhtemelen kan taşıyan damarları genişleten krosin aracılık etmektedir.
[h=3]4) PMS[/h] Safranın en eski geleneksel kullanımlarından biri, adet oncesi sendromu veya PMS’yi yatıştırmaktır. PMS semptomları arasında ruh hali değişimleri, kramplar, şişkinlik ve akne vardır. 35 kadından oluşan bir grupta, safran kokusuna 20 dakika maruz kalmak PMS semptomlarını onemli olcude azalttı ve duzensiz donemleri iyileştirmiştir. Bu etki stres hormonu kortizolun azalmasıyla meydana gelmiştir. Ek olarak, 50 kadında 6 ay boyunca gunluk safran takviyesi PMS semptomlarını azaltmıştır.
[h=3]5) Menstruel Kramplar[/h] 180 genc kadında safran, kereviz tohumu ve anason ozlu bitkisel urun (3 gun boyunca 1.500 mg / gun) adet kramplarının şiddetini ve suresini onemli olcude azaltmıştır. Klinik calışmalar bu potansiyel yararı daha fazla araştırmalıdır.
[h=3]Sınırlamalar ve Uyarılar[/h] Birkac uyarı mevcut safran calışmalarının guvenilirliğini sınırlamaktadır. Bu uyarılar şunlardır:
• Farklı calışmalar Crocus sativus bitkisinin ceşitli kısımlarını kullanır. Bunlar yaprakları, ozleri, izole krosin veya safranal, takviyeler veya jellerdir. Bitkinin farklı bolumlerinin kimyasal bileşimi değişir ve bu nedenle sağlık yararlarının tam profili, bitkinin yaygın olarak kullanılmayan bir kısmı ile sınırlı olabilir.
• Safranın sağlık yararları ile ilgili klinik calışmaların coğu İran’da yapılmıştır. Farklı genetik kokenleri olan hastalar safraya farklı yanıt verebilir. Bu nedenle, safranın farklı gecmişlere sahip insanlar icin onemli faydaları olup olmadığını doğru bir şekilde belirlemek icin kuresel geniş olcekli calışmalara ihtiyac vardır.
• Kullanılan dozların coğu, caydan elde edilen safran dozundan cok daha yuksektir.
• Safran ile yemek yapmak veya cay yaparken yuksek sıcaklıklara maruz bırakmak, aktif kimyasalları parcalayarak belirli koşullar icin etkisiz hale getirebilir. Bu nedenle, standart safran takviyeleri muhtemelen safran cayından daha etkilidir.
• Farklı şirketler tarafından uretilen safran aktif bileşiklerinde farklılık gosterebilir ve urun guvenilir bir kaynaktan satın alınmadıkca tutarlı sonuclar garanti edilemez.
[h=3]Sahte Safran Nasıl Tespit Edilir?[/h] Safranın yuksek fiyatı nedeniyle, satıcılar genellikle bu baharatın karıştırılmış versiyonlarını satmaktadır. Yuksek kaliteli cay yapmak isteniyorsa, sahte safranı nasıl tespit edeceğinin iyi bilinmesi gerekir. Sahte safran ayırt etmek icin şu bilgiler yardımcı olabilir:
• Safran yerine daha ucuz bitkiler iceren karışımları yapılması: Karıştırma, aspir (Carthamus tinctorius) veya kadife ciceği cicekleri gibi tamamen farklı bir bitkinin ikame edilmesinden, halihazırda kullanılmış olan safranın rengini geri kazanmak icin boya veya bitki pigmentleri (zerdecal gibi) eklenmesine kadar değişebilir. Crocus sativus bitkisinin stigmalar yerine kullanılan safranlarını (safran baharatını oluşturan kısım) gormek nadir değildir. Sahte safran da rendelenmiş kurutulmuş sığır eti, mısır ipliği veya Hindistan cevizi kıllarından yapılabilir. Bazıları gercek safranı sahte safranla karıştırır, bu da farkı fark etmeyi daha da zorlaştırır.
• Gorunum ve lezzetinden ayırmak: Bir konuda farkı anlatmanın pratik bir yolu, konu hakkında detaylı bilgi sahibi olmaktır Eğer bitkinin icindeki iplik şeklinde gorunen kısmı borozon şeklinde değilse safran değildir. Safran damgaları borozon şekline benzemektedir ve uc tane bulunmaktadır.
• Tat ve koku: Safranın tadı tatlı değildir. Gercek safran, dilin uzerine yerleştirildiğinde acı ve buruk bir tadı vardır. Ayrıca belirgin bir şekilde tatlı ve guclu bir aroması olmalıdır, fakat koklananın gercek safran olup olmadığını kesin olarak belirlemek zordur. Eğer hic kokusu yoksa muhtemelen sahtedir.
• Fiyat: Safranın gercek olup olmadığı fiyatından da anlaşılabilir. Eğer fiyatı cok duşukse, muhtemelen sahtedir. Orneğin, sahte safran bazen ons başına 45 $ kadar ucuza satılmaktadır. Gercek safran ons başına yaklaşık 150 $ olma eğilimindedir.
• Renk: Safranın sahte olup olmadığını belirleyen diğer bir unsurda rengidir. Gercek safran kuruduğunda, suya koyulduğu anda ve sudan cıkardığında kırmızı olmalıdır. Suyu ise sarımsı altın renkli olmalıdır. Sahte safran genellikle ceşitli pigmentlerle renklendirilir ve sudan cıkarıldıktan sonra rengini kaybeder ve muhtemelen suyu turuncu ve kırmızı renklendirir.
Bu nedenle, safran satın alırken dikkat edilmelidir ve bilinen, guvenilir kaynaklardan almaya dikkat edilmelidir.
[h=3]Safran Cayı Nasıl Yapılır?[/h] Safran cayı adım adım şu şekilde yapılır:
• Bir bardak suyu kaynatılır
• Yaklaşık 0.13 g veya 15-25 iplik safran eklenir
• Lezzet icin isteğe gore tarcın, zencefil, limon dilimleri, rooibos , kakule gibi baharatlar eklenir.
• 5-6 dakika demlenmeye bırakılır
• Suzulur
• Tatlandırmak icin limon, bal veya Hindistan cevizi sutu eklenerek seviş yapılır
Safran cayının herkes icin guvenli olmadığı goz ardı edilmemelidir. Safran, Orta doğu’da mutfak ve tıbbi baharat olarak uzun suredir kullanılmaktadır. Bununla birlikte, yuksek fiyatı ve talebinin cok olması yuzunden piyasada sahteleri turemiştir. Sağlıklı safran cayı yapmak icin en onemli adım gercek safran satın almaktır. Saygın ureticileri kontrol edin ve renk, tat, koku ve fiyata cok dikkat edilerek alınmalıdır. Araştırmalar, safranın ruh halini ve bilişini artırmaya, goz sağlığını desteklemeye ve PMS ve menstruel krampları yatıştırmaya yardımcı olabileceğini duşundurmektedir.