Rodyum, Yunanca “gul” anlamına gelen dunyanın en pahalı metallerinden biridir. Son derece yuksek yansıma oranı altından bin kat daha fazladır.
Rodyum, platin grubunda yer alan dunyanın en pahalı metallerinden biridir. Platin, paladyum, osmiyum, iridyum ve rutenyumdan oluşan altı platin grubu metal arasında yer alır. Yansıma ve parlaklık oranı cok yuksek olduğu icin ozellikle pahalı takılarda kullanılır. Havadan etkilenmediği icin metallerin uzerine kaplanarak parlaklık verir. Asitlere, korozyona ve ceşitli atmosfer koşullarına karşı son derece dayanıklı bir metaldir. Buyuk oranda otomotiv sektorunde katalitik konvertorlerde kullanılır. Egzoz gazlarının zararlı emisyonlarının etkilerini azaltır. İşlenmesi zor, nadir bulunan, ilginc ozellileri olan bu değerli metalle ilgili bircok bilgiyi derlemeye calıştık.


(İngiliz bilim adamı William Hyde Wollaston)
[h=4]Tarihcesi [/h]Rodyum, 1803 yılında İngiliz kimyager ve fizikci William Hyde Wollaston tarafından Peru ’dan temin ettiği işlenmemiş bir platin cevherindeki incelemeleri sırasında Londra ’da keşfedilmiştir.
Wollaston, platin tuzlarındaki tanımlanamayan kırmızı rengin farklı metallere işaret ettiğini ongoruyordu. Bunu araştırmak icin platin cevherini hidroklorik asit ve nitrik asit karışımı (aqua regia) asitle cozerek notralize etti. Daha sonra amonyum kloroplatinat gibi platini de amonyum klorite ekleyerek cokeltti. Bu işlemin ardından kırmızı renkli rodyum klorur ortaya cıktı. Wollaston, rodyumu keşif calışmaları sırasında platin grubu metallerinden paladyumu da keşfetmiştir.
1930 ’lu yıllarda rodyum, elektro-kaplama yontemi ile gumuş mutfak eşyalarında kaplama olarak kullanıldı. İkinci Dunya Savaşı ’ndan sonra ozellikle takı sektorunde rodyum kullanımı artmaya başladı. Son 40 yıl icinde teknolojideki gelişmelere bağlı olarak rodyum, daha ince tabaka olarak kaplama uygulamalarında kullanılıyor.
“Rodyum” kelimesi, Yunanca “rhodon” yani “gul” sozcuğunden turetilmiştir. Rodyum kÂşifi Wollaston, rodyum tuzlarının seyreltik cozeltisinin gul kırmızısı renginde olması sebebiyle bu ismi secti. İngilizcesi “rhodium” şeklindedir.


(Rodyumun en onemli ozelliği, yuksek yansıma ve parlaklık oranıdır.)
[h=3]Fiziksel ve Kimyasal Ozellikleri [/h]Rodyumun kimyasal sembolu “Rh”dir. Atom numarası 45, atom ağırlığı 103 ’tur. Yoğunluğu 12,41 grcm3 ’tur. Erime noktası 1964 derece, kaynama noktası 3695 derecedir. Platinden daha yuksek erime noktasına sahip olmasına rağmen yoğunluğu platinden daha azdır. Atom yarıcapı 134 pm, kovalent yarıcapı 142 pm ’dir. Enerji seviyesi başına elektronları “2, 8, 18, 16, 1” şeklindedir. Diğer tum elementlerden farklı olarak dış kabuğunda sadece 1 elektron vardır. “2, 3, 4, 5, 6” değerlik alabilir. Bileşiklerinde +2 ve +3 değerliklidir. +3 değerlikli tuzları kompleks iyonlar icerir. Kristal yapısı yuzey merkezli kubik kafestir.
Rodyum, periyodik tabloda 9. Grup, 5. Periyot, D-Blok ’taki platin grubu elementlerden biridir. Geciş metalleri element serisinde yer alır. Gumuş beyaz renkte katı bir metaldir. Parlaklığı ve yansıma oranı yuksek elementlerden biridir. Oldukca dayanıklı bir metaldir. Elektrik direnci ve sabit kontak direnci yuksektir. Yuksek korozyon direncine sahiptir. Buharlaşmayla levha haline getirilmiş rodyum, elektrolizle kaplandığında son derece serttir. Yuksek sıcaklıkta klordan etkilenir ve cok sayıda karmaşık bileşikler verebilen kırmızı renkli rodyum klorure donuşur.
Rodyum, “Kral Suyu” (aqua regia) adı verilen hidroklorik asit ve nitrik asit karışımı guclu asitte az miktarda cozunur. Nitrik asitte cozunmez. Pudra halindeki rodyum, sadece derişik sulfurik asitte cozunebilir. Eritilmiş peroksit, alkali siyanur ve sulfatlardan ve gaz halindeki flordan etkilenir. Normal şartlarda genellikle bir oksit oluşturmaz. Yuksek sıcaklıklarda oksit oluşturabilir.
[h=4]İzotopları [/h]Platin grubu metaller genellikle aynı cevherde bulunur. Rodyum; platin, paladyum, altın ve gumuş gibi metallerle bulunduğu kompleks cevherden ceşitli kimyasal işlemlerle elde edilebilir. Doğal platin alaşımlarında yuzde 1 ila 5 oranında bulunan ender bir metaldir. Ayrıca platin uretiminde beyaz atıl bir metal olarak yan urundur. Nikel ya da bakır uretiminin de yan urunudur. Aynı zamanda Uranyum-235 ’in nukleer fisyon atıklarının bir urunu de olabilir. Ancak nukleer atıklardan elde edilmesi zor ve pahalıdır.
Doğal rodyum, kararlı Rh-103 izotopundan oluşur. Radyoaktif oranı yuksek izotoplar icerir. Atom kutle numaraları 94 ila 117 arasında değişen 25 adet radyoaktif izotopu bulunur. Radyoaktif izotopları kararsızdır, 18 ’inin yarılanma omru 1 saatten azdır. Rh-103 ’ten daha ağır izotoplarının birincil bozunma modu beta emisyonu ile paladyum izotoplarıdır. İkincil bozunma modu ise, elektron yakalama yoluyla rutenyum izotoplarıdır.
Bazı rodyum izotopları ve yarılanma omurleri şoyledir; Rh-99 (16 gun), Rh-101 (3,3 yıl), Rh-102 (207 gun), Rh-105 (35,3 saat).


[h=3]Hangi Alanlarda Uygulamaları Vardır? [/h]Rodyumun en onemli kullanımları alaşımlar, otomotiv sektoru ve takı sektorudur. Platin ve paladyum alaşımlarında katalizor gorevi gorur, bu iki metalin sertleşmesini sağlar, korozyona karşı direnc kazandırır. Platin ve beyaz altının yuzeyinin yansımasını artırır, parlaklık verir. Otomotiv sektorunde motorlarda katalizor donuşturucu gorevi gorur. Katalitik konvertorlerde motordan cıkan karbonmonoksit ve diğer zehirli egzoz gazlarını donuşturerek zararlı emisyon oranlarını en aza indirir. Uretilen rodyumun yaklaşık yuzde 90 ’ı katalitik konvertorlerde kullanılır.
Takı sektorunde de pahalı metallerden biridir. Endustride kullanılan onemli bir katalizordur. Rodyum, karakteristik olarak x-ray ışını uretir. Bu sebeple mamografi sistemlerinde kullanılabilen bir metaldir. Nukleer işlemlerde de kullanılabilir. Ayrıca, rodyum alaşımları, kimya laboratuarlarında kullanılan yuksek sıcaklıklara dayanıklı porselen veya ceşitli metallerden yapılmış dayanıklı kroze uretiminde kullanılır. Bir tur sıcaklık sensoru olan uluslararası sıcaklık olceği termokupl (ısıl cift), yuzde 90 platin, yuzde 10 rodyum iceren alaşımdan uretilir.
Rodyum, alaşımları ve bileşiklerinin kullanıldığı bazı urunler ve alanlar şunlardır; elektrik kontakları, optik aletler, optik elyaf ve aynalar, takılar ve mucevherler, sus eşyaları, saatler, katalitik sistemler, kalemler, sert alaşımlar, kaplamalar, tıbbi cihazlar, elektronik aletler ve cihazların parcaları…


(Rodyumun Eylul 2017 itibariyle ons değeri 4 bin lira civarındadır.)
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Rodyum, en değerli metaller arasında altın ve platinden sonra dunyadaki en pahalı ucuncu metaldir. En pahalı maddeler arasında ise platinden sonra 15. sıradadır. Bir ons (28,34 gram) rodyumun kulcesi yaklaşık 4 bin lira. Gramı yaklaşık 150 liradır.
2007 yılında rodyumun değeri; altından 8 kat, gumuşten 450 kat, bakırdan 27 bin 500 kat daha fazlaydı. 2008 yılında ons fiyatı 10 bin dolara yukseldi. 2015 yılında ons fiyatı 740 dolardı.
Rodyum fiyatları talebe ve piyasa şartlarına gore değişebilmektedir. Bu sebeple bazen platinden değerli olabilmektedir. Değerli metaller sıralamasında daha alt sıralara da duşebilmektedir. En onemli kullanımı otomotiv sektoru olduğu icin arac satışlarıyla doğru orantılı olarak fiyatı değişebilmektedir.
Rodyum, yuksek erime noktası sebebiyle zor işlenir ve pahalıdır. Bu sebeple saf olarak takı ve mucevherlerde nadiren kullanılır. Takılarda genellikle beyaz altın ve platinle alaşım halinde kullanılır.
Rodyum, yansıma oranı oldukca yuksektir. Işığı cok iyi yansıtır. Bu sebeple platin ve beyaz altın gibi takılarda kullanılan metallerle birlikte kullanıldığında elde edilen alaşımın yansımasını artırır. Buna kuyumcu ve mucevher sektorunde “rodyum yansıması” adı verilir.
Neredeyse butun beyaz altın platin takılar, parlak bir yuzey kazandırmak icin rodyum kaplanır. Rodyumun parlaklığının altından neredeyse bin kat daha fazla olduğu belirtiliyor.
Saf rodyum, oda sıcaklığından ve diğer atmosferlerden etkilenmez, yansımasını ve parlaklığını koruyabilir.
Rodyum, pahalı olduğu icin zenginliği temsil eder. 1979 yılında unlu şarkıcı Paul McCartney, Guinness Rekorlar Kitabı tarafından “en cok satan şarkı yazarı” olduğu icin rodyum kaplama bir disk ile odullendirilmiştir.
Dunyanın en pahalı kalemi ve en pahalı board oyunu gibi rekorlar kitabına giren bazı metal objeler rodyum icerir.
Rodyumun en onemli doğal kaynakları Guney Afrika, Kuzey Amerika ve Ural Dağları ’nda bulunur. En buyuk rodyum ihracatcısı Guney Afrika ve Rusya ’dır.
Yerkabuğundaki rodyum oranı milyonda 0,0002 parca olarak tahmin ediliyor. Dunyadaki rodyum rezervinin 3 bin ton olduğu ongoruluyor.
Dunyada yılda yaklaşık 20-30 ton rodyum uretilmektedir.
Rodyumun saf hali toksik olarak gorulmez. Ancak bazı bileşikleri oldukca toksiktir ve kanserojen bir yapıdadır. Bu bileşiklerde kilogramda 12,6 miligram alınması halinde oldurebilir.