Kayyum, devletin el koyduğu şirketlerin veya kurumların yonetimine atanan kişiye denir. Mahkemelerce verilen gorevleri yerine getirmekle yukumludurler.
Devletin herhangi bir şekilde el koyduğu mal, kurum, şirket ve firmaların yonetilmesi veya iflas eden şirketlerin iflas surecinin tamamlanması gibi işler icin kayyum atanır. Son gunlerde cok sık duyduğumuz kayyumluk muessesi hakkında merak edilen sorular var. Kimler kayyum olabilir, hangi durumlarda kayyum atanır, kayyumların gorev ve sorumlulukları nelerdir, maaşlarını kimler verir, bir kayyum kac şirketi yonetebilir, hukuk sistemindeki yerleri nedir gibi soruların cevaplarını bu makalede bulabilirsiniz. Ayrıca ‘kayyum mu, kayyım mı ’ tartışmasının gerekcelerini de okuyabilirsiniz.
[h=4]Kayyumum Kelime Anlamı Nedir? [/h] “Kayyum” ifadesinin tanımı ile başlayalım. Genel olarak başkasına ait bir malı yoneten, başkasının işini yapması icin devletin gorevlendirdiği kişilere ‘kayyum ’ denir. Arapca kokenli bir kelimedir. ‘Kama ’ yani durmak anlamındaki Arapca kelimenin kokunden gelir. ‘Kıyam ’ yani yerine gecmek, yurutmek anlamındaki kelimeden turetilmiştir. Bilirkişi olarak da anılan kayyumun ‘cami hademesi ’ gibi anlamı da vardır. Bazı Arap ulkelerinde hitap kelimesidir. Belli bir malı yonetmesi icin gorevlendirilen kişilere de ‘kayyum ’ denir. Kayyum, yuksek mal muduru olarak da bilinir. Guvenli yonetici anlamına gelen ‘mutevelli ’ kelimesi, kayyum tanımı icin de kullanılabilir. ‘Vesayet organı ’ ifadesi de kayyumu tanımlamak icin kullanılmıştır. Allah ’ın 99 isminden biri de olan Kayyum, ‘her şeyin yok olmamasının sebebi, baki, hÂkim olan, ezeli ’ anlamlarındadır. İngilizce karşılığı ise ‘curator ’ veya ‘trustee ’ şeklindedir.
[h=4]Kayyum mu, Kayyım mı Tartışması [/h]Bu noktada hemen bir tartışmayı gundeme getirmemiz lazım. ‘Kayyum ’ ifadesini hatalı bulan bazı dilbilimciler ve gazeteciler, aslında ‘kayyım ’ kelimesinin kullanılması gerektiğini soyluyor. ‘Kayyum ’ kelimesinin yanlış olduğunu kabul edip, artık galat-ı meşhur yani herkes boyle kullandığı icin kayyum ifadesini kullanan gazeteler ve gazeteciler var. Dilbilimciler de, gazetelerin yanlış kullanımı sonucu ‘kayyum ’ ifadesinin galat-ı meşhur olduğunu ve hatada ısrar ettiklerini vurguluyor.
Bircok dilbilimci ve gazetecinin uzerinde ittifak ettiği bir gercek var. ‘Kayyum ’ Allah ’ın bir sıfatıdır ve 99 Esma ’ul Husna ’dan biridir. ‘Kayyım ’ ise hukuki bir terimdir. Şirketlere ve kurumlara atanan kişilere hukuk literaturunde ‘kayyım ’ deniyor. Ancak Turk Dil Kurumu sozluklerinde bu iki ifade aynı başlık altında kullanılıyor. Dil Derneği de iki ifadenin anlamının aynı olduğu goruşunde. Turk Medeni Hukuku ’nda ve Turk Ticaret Hukuku ’nda da şirketlere devletin yonetici olarak atadığı kişiler ‘kayyım ’ olarak tanımlanmış. Bircok hukukcunun eserinde ‘kayyım ’ ifadesi tercih edilmiş.
Ancak bilinen bir gercek var ki bu iki kelimenin anlamları uzerinde ortak bir goruş yok. O zaman biz de galat-ı meşhur olarak kabul edilen ‘kayyum ’ kelimesi ile devam edelim.
[h=4]Kimler Kayyum Olabilir? [/h]Kayyumlar, mahkemeler tarafından atanır. Şahıs veya heyet olarak kayyum atanabilir. Bir veya birden cok şirkete bir kayyum veya kayyum heyeti atanabilir. Bir kayyumun kac şirketi yonetebileceğine mahkeme karar verir. Kendilerine verilen gorevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmakla mukelleftirler. Kayyumluk icin bir sınav, belli bir yaş veya okul şartı aranmıyor. Cok net kurallar da yok kayyum olabilmek icin. Ancak yargı komisyonunda isimleri bulunan kişiler kayyum olarak atanabiliyor. Tabi hakim, bu konuda inisiyatif kullanabiliyor. Yani resmen atama yapabilir. HÂkim, yetkililerin veya şirketin talep ettiği isimler dışında uygun gorduğu bir ismi de kayyum yapabilir. Tabi bir kayyumun yonetmesi icin bırakılan şirketi veya malı yonetebilecek asgari yetenekte ve yeterlilikte olması şartı aranır. Kayyumların herhangi bir mahkûmiyetinin veya sabıkasının bulunmaması da gerekiyor.
[h=3]Kayyumun Gorev ve Yetkileri Nelerdir? [/h]Kayyumun gorev ve yetkileri de mahkemeler tarafından belirlenir. Kayyum atanırken gorevinin ne kadar sureceği, sınırları ve sorumlukları, ne kadar maaş alacağı bildirilir. Cizilen sınırları aşamaz. Kayyumlar, vasi gibi verilen işin vesayetini almış sayılır. Gecici olarak gorev yapan kişilerdir.
Gorevleri genel hatları ile şunlardır: Kayyumlar, atandığı kurumun butun yetkilerini alır. Her turlu kararı alabilir, yeni yonetimi belirleyebilir. Suc unsuru faaliyet varsa bunları da sonlandırmakla mukelleftir.
Kayyumlar, usulsuzluk yapılan şirket veya ozel kurumlara veya şirketlerin talebi uzerine atanabiliyor. Atandığı şirketin faaliyetlerini surdurmeye devam etmesi asli gorevidir. Yonetim kurulunu toplama, şirketin sorumluluklarını devralarak mali durumunu yonetme, mal varlığını koruma, varsa usulsuzlukleri sona erdirme gibi gorevleri bulunuyor.
Kayyumların maaşları da mahkemelerin belirlediği miktar kadardır ve atandığı şirket tarafından odenir. Mesela bir holdinge atanan kayyum, holding bunyesindeki butun şirketlerin yonetimine gorevlendirildiyse her bir şirket icin ayrı maaş alabilir. Kayyumların yonetim gorevleri suresinde yapacakları butun masraflar da atandığı şirket veya kurum tarafından karşılanır.
Gorevlerini yerine getirmeyen, şirketin yonetimini surduremeyen veya yasal cerceveleri aşarak sınırların dışına cıkan kayyumlar şirket yonetimi tarafından kayyum mudurluklerine, mal mudurluklerine veya defterdarlıklara şikÂyet edilebilir. Veya ilgili mahkeme yetkinliğinde şuphe gorduğu kayyumları gorevden alabilir. Kayyum istemeyen şirketlerin de 7 gun icinde itiraz etme hakkı bulunuyor.
[h=3]Hangi Durumlarda Kayyum Atanır? [/h]Bir şirket, firma, kurum veya malın işleyişinde bir aksaklık, kanunsuzluk, usulsuzluk, belirsizlik, bozukluk varsa bu durumları duzeltmesi icin kayyum gorevlendirilir. Devlet; istediği şirkete rıza gozetmeden el koyduktan sonra kayyum atayabilir. Tabi yasalarda belirtilen bazı hususlar var.
Kayyumlar 3 şekilde atanabilir.

İstek Uzerine Kayyumluk: Şirket sahibi veya yonetiminin talebi uzerine atanır.
Temsil Kayyumu: Vesayet makamında bulunan kişi veya kişiler, kanunda belirtilen durumlarda veya bir ilgilinin isteği uzerine atanır.
Yonetim Kayyumu: Gunumuzde en cok yapılan kayyum atama ceşididir. Şirketlerin veya kurumların yonetilmesi icin atanır.

Kacakcılık, zimmete para gecirme, kara para aklama, kumar, uyuşturucu ticareti, teror faaliyetlerine destek verme, gocmen kacakcılığı, fuhuş, kalpazanlık, silah kacakcılığı, silahlı orgute uye olma, casusluk gibi yasalarda belirtilen sucları işlediği sabit olan şirketlere kayyum atanabilir. İflas erteleme isteyen şirketlerin mal varlıklarının ve hissedarlarının korunması, alacaklarının menfaati gibi durumlarda da şirket yonetiminin talebi uzerine kayyum atanır. Şirket sahibinin gaipliği, miras ve mirascıların gaipliği gibi durumlarda da kayyum ataması yapılır. Şirketi yonetmekte yetersiz kalan, yaşlılık veya hastalık gibi durumlara maruz kalan şirket yoneticisi de kayyum talep edebilir. Mal veya şirket sahibinin olmesi durumunda da kayyum atanabilirken, mirascılar arasındaki anlaşmazlıklarda da kayyum gorevlendirilebilir.
Ozetleyecek olursak; olum, gaiplik, mirascıların belirsizliği, şirketlerdeki noksanlıklar, yonetim kurulunun toplanamaması, genel kurulların yapılamaması, yeni yonetim secilememesi, belli bir iş icin toplanan yardımları harcama koşullarının tespiti, şirketlerin yasalardaki suclara işlediğine dair şupheler gibi durumlarda kayyum ataması yapılır.
Kayyum atanan şirketler iflas etmiş sayılır ve ihalelere katılamaz. Tasfiye halinde bir şirket olarak tanımlanır. Yurtdışı anlaşmalar yapamaz veya yaptığı anlaşmalar onaylanmaz. Gecmiş ve gelecek butun haklarına devlet el koyar.
Kayyum, atandığı şirketin veya ozel kurumun yasalarda belirlenen usulsuzlukleri yaptığına dair suc mahkeme tarafından sabit oluncaya kadar gorev yapar. Şirketin sucsuz olduğu ispatlanırsa veya verilen gorevler tamamlanırsa kayyumun gorevi de sona erer. Kayyum, şirketlerin mevcut durumdan daha iyi bir konuma gelmesi, iflas sureclerinin tamamlanması, mali durumunun duzelmesi, usulsuzluklerin giderilmesi gibi durumlarda da gorevini tamamlamış olur ve eski gorevine doner.