Ortulu odenek, devlet başkanının veya başbakanın gizli harcama kalemidir. Burokrasiye takılmadan harcama imkÂnı sunan ve denetlenemeyen odenektir.
Ortulu odenek, devlet yoneticilerine ve kurumlara yıllık butceden ayrılan, kullanımı esnek bir harcama kalemidir. Turkiye ’de ortulu odeneği cumhurbaşkanı ve başbakan, devlet ve hukumetin cıkarları icin gizli istihbarat ve gizli savunma harcamaları başta olmak uzere kanunda belirlenen bazı alanlarda kullanabiliyor.
Son duzenlemeye gore cumhurbaşkanının ortulu odeneği kullanmasına ilişkin usul ve esaslar cumhurbaşkanlığı kararnamesine bağlandı. Buna gore, cumhurbaşkanının ortulu odeneği nasıl ve nerede kullanacağına ilişkin kendi imzası yeterli oluyor. Dunyada ise, farklı ulkelerde farklı uygulamalar var. Orneğin Rusya ’da denetime tabi olmayan 3 farklı fon bulunurken, ABD ’deki ortulu odenek harcamaları denetleniyor ve ayrıntılı şekilde acıklanıyor. Turkiye ’de ortulu odenek tartışmaları ilk olarak Adnan Menderes doneminde başladı. unlu dolandırıcı Selcuk Parsadan ’ın Tansu Ciller ’i ortulu odenekten dolandırması da aylarca konuşuldu. Son yıllarda ise, yuksek miktardaki ortulu odenek harcamaları tartışma konusu oluyor. Detaylar makalemizde…


[h=4]Ortulu Odenek Tanımı [/h]Ortulu odenek tanımı; bir mali yıl icerisinde devlet başkanlarına, hukumetlere veya kurumlara butceden ayrılmış harcama kalemi olarak ozetlenebilir. Kullanma şartları ve yontemleri konusunda secenekleri vardır. Kullanıcısına harcama esnekliği sunar. Belirli bir projeye ve programa direkt olarak bağlı kalmayan bir harcama kalemidir. Ortulu odenek icin meclisin veya daha ust bir kurumun onayı gerekmez. Tahsis edilen kişi veya kurumun amaclarını ve hedeflerini yerine getirmek icin burokratik engellere takılmadan harcayabileceği odenektir.
[h=4]Kanundaki Ortulu Odenek Maddesi [/h]Ortulu odenek, 5018 Sayılı Kamu Mali Yonetimi ve Kontrol Kanunu ’nda yer alıyor. Kanun ’un 24. Maddesi ’ndeki ortulu odenek duzenlemesi 27 Mart 2015 tarihinde değiştirilerek maddeye Cumhurbaşkanlığı da eklendi. Son duzenlemeye gore ortulu odenek maddesi şu şekilde;
“Ortulu odenek; kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, Devletin millî guvenliği ve yuksek menfaatleri ile Devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kulturel amaclar ve olağanustu hizmetlerle ilgili Devlet ve Hukumet icapları icin kullanılmak uzere Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık butcelerine konulan odenektir. Kanunlarla verilen gorevlerin gerektirdiği istihbarat hizmetlerini yuruten diğer kamu idarelerinin butcelerine de ortulu odenek konulabilir. Ortulu odenek, bu amaclar dışında ve Cumhurbaşkanının, Başbakanın ve ailelerinin kişisel harcamaları ile siyasi partilerin idare, propaganda ve secim ihtiyaclarında kullanılamaz. İlgili yılda bu amacla tahsis edilen odenekler toplamı, genel butce başlangıc odenekleri toplamının binde beşini gecemez. Başbakanlık ve diğer ilgili idare butcelerinde yer alan ortulu odeneklerin kullanılma yeri, giderin kimin tarafından yapılacağı, hesapların tutulma ve kapatılma yontemi, gideri yapanın değişmesi halinde yeni yetkiliye hangi belgelerin aktarılacağı Başbakan tarafından belirlenir. Ortulu odeneklere ilişkin giderler Başbakan, Maliye Bakanı ve ilgili Bakan tarafından imzalanan kararname esaslarına gore gercekleştirilir ve odenir.”
27 Mart 2015 tarihli ve 6639 Sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hukmundeki Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ’un (Torba Kanun) 39. Maddesi ’nde yer alan değişiklik şoyle; “Hukumet icapları” ibaresi “Devlet ve Hukumet icapları” şeklinde değiştirildi; “Başbakanlık butcesine” ibaresi “Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık butcelerine” şeklinde değiştirildi; “Başbakanın ve ailesinin” ibaresi ise “Cumhurbaşkanının, Başbakanın ve ailelerinin” şeklinde değiştirildi.
15 Ağustos 2017 tarihinde yayınlanan 694 sayılı Kanun Hukmundeki Kararname (KHK) ile bir ek daha yapıldı. Buna gore, maddeye Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) da eklendi. Maddenin son hali şoyle; “Cumhurbaşkanlığı ile Milli İstihbarat Teşkilatı Musteşarlığı butcesindeki odenekler bakımından ikinci ve ucuncu fıkralar kapsamında yer alan hususlar Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile belirlenir ve uygulanır.”
Son duzenlemeye gore, Cumhurbaşkanı ’nın odeneği nerede ve nasıl harcayacağı sadece kendi imzasını taşıyan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile belirleniyor. Anayasa ’nın 107 ’nci maddesine gore Cumhurbaşkanı ’nın tek başına imzaladığı kararnameler idari yargının denetimi dışında bulunuyor.


[h=4]Turkiye ’de Ortulu Odenek [/h]Turkiye ’de ortulu odenek uygulaması yıllardır tartışılan bir konu. Bunun sebebi, ortulu odeneğin miktarının fazla olması, hangi amaclarla ve nerede kullanıldığının gizli olması, acıklanmaması ve denetlenmemesi. Bu sebeple spekulasyonlara acık hale geliyor. Turkiye ’de devlet ve hukumete veya cumhurbaşkanı ve başbakana verilen ortulu odenek hakkının kapsamı oldukca geniş. Kanunda kişisel ve ailevi harcamalar icin kullanılamayacağı belirtiliyor. Ancak hangi amaclarla ve nerelerde kullanıldığı denetlenemiyor ve acıklanamıyor.
Turkiye ’de ortulu odenek; gizli istihbarat ve savunma giderleri, devletin guvenliği ve cıkarları icin siyasi ve sosyal alanlarda, devlet itibarını artırıcı hizmetlerde, kultur hizmetlerinde, olağanustu durumlarda kullanılabiliyor. Ayrıca bazı stratejik kurumlar icin techizat, teknoloji ve bilimsel calışma satın almak icin de ortulu odenekten faydalanılıyor. Aynı zamanda gizli istihbarat calışmalarında ortulu odenek kullanılıyor.


[h=3]Dunyada Ortulu Odenek [/h]Ortulu odenek harcamaları her ulkenin şartlarına veya kanunlarına paralel olarak duzenlenmiş. Bazı ulkelerde ortulu odenek harcamaları cok esnekken bazılarında denetime tabi tutulmuş.
Amerika Birleşik Devletleri ’nde (ABD) başkanın kullanacağı ortulu odeneğin miktarını kongre belirliyor. Başkana ortulu odenek kullanma yetkisini de kongre veriyor. Bu odenek, savunma harcamaları dışında kullanılabiliyor. Yani hangi alanlarda kullanılamayacağına dair bir cerceve bulunuyor. ABD ’deki ortulu odenek harcamaları denetleniyor. Başkan odeneği nerede, hangi amacla kullandığını acıklamak zorunda.
Avustralya ’da da yıllık olarak tahsis edilen ortulu odenek, sadece kamu hizmetlerinde kullanılabiliyor. Başka bir kuruma da kamu hizmeti şartıyla aktarılabiliyor. Bu odenek, denetleniyor. Yılsonunda ortulu odeneğin hangi hizmetler icin hangi kurumlarda kullanıldığının belgelenmesi ve acıklanması gerekiyor.
Almanya ’da resmi butceler dışında herhangi bir gizli odenek veya benzeri bir butce bulunmuyor. Sadece başbakan veya ilgili bakanlar bazı durumlarda gizli operasyonlar icin butceden odenek alabiliyor. Ancak ilgili bakanlık yaptığı bu harcamaların butun detayını meclisin gorevlendirdiği raportore acıklamak zorunda.
Fransa ’da cumhurbaşkanlığı butcesi ve harcamaları Sayıştay denetimine tabi. Denetim sonucları yıllık olarak kamuoyuna acıklanıyor. İstihbarat birimleri icin ise “ozel fon” uygulaması bulunuyor. Bu fonun kullanımı parlamenter komisyon tarafından denetleniyor.
Rusya ’da devlet başkanı ve başbakanın odenekleri kamu denetimine kapalı. Devlet başkanının en az iki ozel fonu bulunuyor. Bu harcamalar; Devlet Başkanı Gunluk Harcama ve Temsil Giderleri Fonu, Devlet Başkanı Rezerv Fonu olarak biliniyor. Rezerv Fonu ’nun 6 milyar lira civarında olduğu belirtiliyor. Başbakanlık Rezerv Fonu ise, Rusya butcesinin yuzde 3 ’une tekabul ediyor.


[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]
Ortulu odenek harcamaları Başbakanlık butcesinde “gizli hizmet giderleri” olarak yer alıyor ve denetlenemiyor.
Anayasa Mahkemesi, cumhurbaşkanına ortulu odenek tahsis edilmesi ve odeneğin kullanımına ilişkin usul ve esasların cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile belirlenmesini ongoren değişikliklerin iptaline ilişkin ana muhalefet partisinden 121 milletvekilinin talebini reddetti.
2017 yılının ilk beş ayında yapılan ortulu odenek harcaması 1 milyar 375 milyon 386 bin lira olarak gercekleşti. 2016 yılının ilk beş ayındaki ortulu odenek harcaması 870 milyon 962 bin liraydı. Artış oranı yuzde 58 civarında…
2016 ’daki toplam ortulu odenek harcaması yaklaşık 1,6 milyar lira olarak gercekleşti. 2003 yılında bu harcama 103 milyon liraydı.
Eski başbakanlar Bulent Ecevit, Tansu Ciller, Necmettin Erbakan ve Mesut Yılmaz donemlerinde toplam 190 milyon 400 bin liralık ortulu odenek kullanıldı.
Ortulu odenekle ilgili ilk tartışma Adnan Menderes doneminde yaşandı. 1960 ihtilalı sonrası kurulan mahkemelerde ortulu odeneğin “devlet cıkarları icin değil şahsi ihtiyaclar icin” harcandığı iddia edilmişti.
Yakın tarihteki ortulu odenek tartışması ise Tansu Ciller hukumetinde yaşandı. Unlu dolandırıcı Selcuk Parsadan, donemin başbakanı Tansu Ciller ’i dolandırarak ortulu odenekten para alan ilk dolandırıcıdır. 2 Kasım 1995 tarihinde Ciller ’i arayarak o donem orgeneral olan Necdet Oztorun ’un sesini taklit eden Parsadan, Kemalistler Derneği icin 5,5 milyar lira para istedi. Ertesi gun istenen para Parsadan ’ın hesabına başbakanlığın ortulu odenek hesabından aktarıldı. Parsadan, 21 Mayıs 1996 tarihinde Balıkesir ’in Edremit ilcesine bağlı Altınoluk beldesinde yakalandı ve dolandırıcılıktan 6 yıl 3 ay hapis cezası aldı. Parsadan, 4 yıl 8 ay 28 gun cezaevinde kaldı ve 19 Şubat 2001 tarihinde tahliye edildi.
Ortulu odeneğin İttihat ve Terakki ’deki adı “tahsisat-ı mesture” idi.