İslamiyet oncesi turk tarihi
tarihi turk devletleri
İslamiyetten once kurulan Turk Devletleri hangiler


İSLAMİYETTEN ONCE TURK DEVLETLERİ

TURKLERİN ANAYURDU:
Turklerin tarih sahnesine cıkışları Orta Asya'dır. Orta Asya'nın sınırları; Doğuda Kingan Dağları,
Batıda Hazar Denizi, Guneyde Himalaya Dağları, Kuzeyde Sibirya'dır.
GOCLERİN SEBEPLERİ:
1)- Nufus artışı ve toprakların yetersiz kalışı,
2)- Olumsuz iklim şartları(Kuraklık, şiddetli kışlar)
3)- Kendi aralarında ve diğer kavimlerle olan mucadeleler
4)- Salgın hastalıklar
5)- Turklerin Cihan hakimiyeti duşuncesi(Guneşin doğduğu yerden, battığı yere kadar her yeri fethetme arzusu)

GOC YONLERİ:
Kuzeye Gidenler; Sibirya'ya
Doğuya Gidenler; Cin ve Uzakdoğu ulkelerine
Guneye Gidenler; Hindistan, Afganistan ve Cin'e
Batıya Gidenler; İki yol izlememişlerdir. Bir kısmı Hazar Denizinin kuzeyinden Karadeniz'in
kuzeyine ve Avrupa'ya; Diğer kısmı ise Hazar Denizinin guneyinden İran,
Irak, Suriye, Mısır ve Anadolu'ya goc etmişlerdir.

GOCLERİN SONUCLARI:
1)- Orta Asya kultur ve Medeniyeti dunyanın değişik bolgelerine taşınmıştır.
2)- Goc etmeyip, Orta Asya'da kalan Turkler, ilk Turk Devleti olan "Asya Hun Devleti" ni
kurmuşlardır.
3)- Goc eden Turk boyları gittikleri yerlerde yeni Turk Devletleri kurarlarken, oralardaki bazı
devletleri de yıktılar.

TURK ADININ ANLAMI VE KOKENİ:
1)- Ziya Gokalp'e gore; Tore kelimesinden gelir. Buna gore Turk demek "Tureli=Nizamlı,geleneklerine
bağlı" demektir.
2)- Danimarkalı Bilgin WAMBERY'e gore Turemekten(Turuk) gelir. Buna gore Turk demek TUREMİŞ,COĞALMIŞ
demektir.
3)- Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lugatıt Turk" adlı eserinde Turk demek "OLGUNLUK CAĞI" demektir.
4)- Genel olarak Turk demek, GUCLU,KUVVETLİ manasında kabul edilir.

ASYA HUN DEVLETİ (BUYUK HUN DEVLETİ) (MO. 220-MS.300)
Kurulduğu tarih kesin olarak bilinmemektedir. Tarihte bilinen İLK TURK DEVLETİ'dir.
Bilinen ilk hukumdarı TUMAN(Teoman)'dır. Teoman'dan sonra yerine oğlu METE HAN gecmiştir.
Asya Hun devleti METE HAN zamanında en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Cinliler Turk akınlarına karşı koymak icin CİN SEDDİ'ni yaptılar.

NOT: Tarihte ilk defa butun Turkleri tek bayrak altında toplayan Turk Devleti Asya Hun devletidir.
Buyuk Hun Devleti VERASET SİSTEMİ ve CİN SİYASETİ nedeniyle Doğu ve Batı Hun Devleti diye ikiye
ayrıldı.
Batı Hunları ARAL GOLU civarına goc etmek zorunda kaldılar. Doğu Hunları ise Kuzey ve Guney
olarak ikiye ayrıldı. Ve daha sonra Cinliler tarafından ortadan kaldırıldı.

TURKLERDE VERASET SİSTEMİ NASILDI?
Turklerde devlet hukumdar ailesinin ortak malı sayılırdı. Ve ulke hukumdarın sağlığında oğulları
arasında paylaştırılırdı. Her prensin(TEKİN) hukumdar olma hakkı vardı.

NOT: Bu anlayış Turk devletlerinde sık sık taht kavgalarının cıkmasına ve Turk devletlerinin
parcalanmasına sebep olmuştur.

TURKLERE KARŞI CİN SİYASETİ(POLİTİKASI) NASILDI?
Cin bozkır gocebe hayatı yaşayan ve savaşcılıkları gelişmiş olan Turk Ordusu karşısında caresiz
kalıyordu. Hatta Turk Akınlarını durdurmak icin CİN SEDDİ'ni yaptırmıştı. Buna rağmen Turkleri
durduramamıştı. Bu durum karşısında caresiz kalan Cin şu siyaseti takip etti:
1- Cin prenslerini Hun Hakanlarıyla evlendirerek, prensesin yanında Hun sarayına cok sayıda hizmetkar
gonderdiler. Bu hizmetkarlar casusluk faaliyetinde bulunarak,Turkler hakkında bilgi topladılar.
2- Turk Beylerine hediyeler gondererek, onları kendilerine bağlamaya ve ekonomik olarak Cin'e bağımlı
yaşamaya alıştırdılar.
3- Hediyeleri ve ekonomik yardımları birden keserek, Turkleri itaat altına almaya calıştılar.
4- Turk Beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak, Turk devletinin parcalanmasını sağladılar.

ORNEK:
Bu konuda en iyi orneklerden biri, Asya Hun Devleti'nin Batı ve Doğu Hun Devleti diye ikiye ayrılması
olayıdır.
Bu donemde Hun Devletinin başına gecen HUANYEH, Cin'in ekonomik yardımları kesmesi uzerine, kurultayı
toplayarak, Cin'e bağlanmayı teklif etti. Ancak kardeşi CİCİ "Bağımsızlığımız herşeyden once gelir."
diyerek, Huanyeh'e karşı cıktı. Boylece Hunlar ikiye ayrıldı. Cin ile birleşen Huanyeh, kardeşi Batı
Hun Hakanı Cici uzerine giderek, Batı Hun Devletini ortadan kaldırdı. Batı Hun Halkı Aral golu
cevresine goc etmek zorunda kaldı.


AVRUPA(BATI) HUNLARI VE KAVİMLER GOCU

KAVİMLER GOCU(375):
Cici'ye bağlı Batı Hunları Cin'in ve Doğu Hunları'nın baskısıyla Aral Golu civarına goc etmişlerdi.
Burada 200 sene hayatlarını surduren Batı Hunlarının nufusları arttı. Toprakları yetersiz kalmaya
başladı. Ve başka Turk Boylarının katılmasıyla guclendiler. MS. 374 yılında VOLGA (İTİL) nehrini aşarak
Batı'ya (Avrupa'ya) doğru ilerlemeye başladılar. Turklerin bu ilerlemeleri karşısında onlerinde bulunan
Vizigot, Ostrogot, Vandal, Sakson, Frank, Germen gibi bir cok kavim hareketlenerek Turklerden kacmaya
başladılar.
Boylece Batı Hun Turklerinin, sebep olduğu bu olaya tarihte KAVİMLER GOCU adı verilir.(375)

KAVİMLER GOCUNUN SONUCLARI:
1)- Roma İmparatorluğu; Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu olmak uzere ikiye ayrıldı.(395). Batı Roma
İmparatorluğu 476 yılında bu Germen kavimleri tarafından yıkıldı.
2)- Avrupa'nın ETNİK yapısı değişti. (Germen kavimlerinin Avrupa'daki yerli kavimlerle karışması
sonucu yeni milletler ortaya cıktı.)
3)- Turkler Avrupa'da BATI HUN DEVLETİ'ni(AVRUPA HUN) kurdular.
4)- İngiltere, Fransa gibi Avrupa devletlerinin temeli atıldı.
5)- Avrupa'da FEODALİTE (DEREBEYLİK) rejimi ortaya cıktı.
6)- İlk cağ kapandı, Ortacağ başladı.


AVRUPA HUN (BATI HUN) DEVLETİ

Kavimler gocunu başlatan Batı Hunları tarafından kurulmuştur. İlk hukumdarları BALAMİR, en onemli
hukumdarları ATTİLA'dır.

NOT: Anadolu'ya ilk Turk akınları Avrupa Hunları tarafından yapılmıştır.

ULDIZ'IN ROMA SİYASETİ: Balamirden sonra Batı Hunlarının başına gecen Uldız, Roma İmparatorluğuna
karşı akılcı bir siyaset izlemiştir. Hunların duşmanları Germen Kavimleri ile savaştığından, Batı
Roma İmparatorluğu ile iyi gecinmiş, Doğu Roma'yı(Bizans) ise baskı altına almaya calışmıştır.
ATTİLA DONEMİ
Attila başlangıcta ULDIZ'ın siyasetini takip etmiş ve Bizans'ı baskı altına almak uzere Balkan seferleri duzenlemiştir. Bizans'ı MARGUS ve ANATOLYUS antlaşmaları ile ağır ve vergilere bağlamıştır. Bizans'ı dize getiren Atilla daha sonra Batı Roma uzerine yonelmiştir.

ATTİLLA'NIN BATI ROMA SEFERLERİ:

1)- Galya Seferi: Batı Roma Ordusuyla KATALON savaşını yaptı. Kesin sonuc alınamadı.(451)
2)- İtalya Seferi: Bir yıl sonra 452'de Attila ikinci sefere cıktı. Bu defa Roma ordusu Attila'nın
karşısına cıkmaya cesaret edemedi. Romalılar Papayı Attila'ya elci olarak gonderdiler.
Papayla goruşen Attila Roma'ya girmekten vazgecerek geri dondu.

Attila'nın olumunden sonra Avrupa Hun Devleti eski gucunu koruyamayarak dağıldı.

I. GOKTURK DEVLETİ
552 yılında BUMİN KAĞAN tarafından Orta Asya'daki AVAR hakimiyetine son verilerek kuruldu. Başkenti OTUGEN'dir. Bumin KAĞAN kardeşi İSTEMİ YABGU'yu ulkenin batı topraklarına gonderdi.
İSTEMİ YABGU'NUN BATI SİYASETİ:
İstemi Yabgu İpek yolunu kontrol etmek amacıyla AKHUNLARA karşı İran'daki SASANİ devletiyle işbirliği yaptı. Bu işbirliği sonucu Akhun Devletinin toprakları Sasaniler ve Gokturkler tarafından paylaşıldı.
İstemi Yabgu; bu defa Sasanilere karşı BİZANS ile işbirliği yaparak, Sasani devletinin zayıflamasını sağladı.

NOT: Gokturk- Bizans işbirliğinin Sasanileri zayıflatması, Hz. Omer Devrinde İslam Ordularının
Sasanileri yenmesini kolaylaştırmıştır.

GOKTURK DEVLETİ'NİN İKİYE AYRILMASI VE YIKILMASI:
Bumin Kağan'dan sonra yerine sırasıyla oğlu Ko-Lo, Mukan(En parlak devir), Tapo ve İşbara gecti. Bu
sure icinde Batı Yabgusu İstemi Yabgu daima doğudaki hakana bağlı kaldı. Ancak İstemi Yabgu'nun
olumunden sonra yerine gecen oğlu TARDU aynı itaati gostermedi. Cin'in kışkırması ile I. Gokturk Devleti
Batı ve Doğu Gokturk Devleti olarak ikiye ayrıldı. Her ikisine de daha sonra Cinliler son verdi.

II. GOKTURK DEVLETİ(KUTLUK DEVLETİ)
(682-744)
I. Gokturk devletinin parcalanıp yıkılmasıyla, Cinin egemenliğinde yaşayan Turkler, 50 yıl suren bir
esaret donemi yaşadılar. Bu sure icinde defalarca Cine karşı ayaklandılar. Ancak başarılı olamadılar.
682 Yılında KUTLUK KAĞAN'ın başlattığı ayaklanma başarılı oldu. Turkler Cinlileri topraklarından atarak
yeniden bağımsızlıklarına kavuştular.(682). II. Gokturk Devleti'ne kurucusundan dolayı KUTLUK
DEVLETİ de denir.

NOT: Kutluk Kağan Cine karşı "Ulusal Kurtuluş Savaşına" girişerek II. Gokturk devletini kurmuştur. Bu
ozelliği ile Kutluk Kağan Turkiye Cumhuriyeti'ni kuran M.Kemal Ataturk'e benzer.

II. Gokturk Devleti en parlak devrini BİLGE KAĞAN zamanında yaşamıştır. Bilge Kağan ulkeyi kardeşi
KULTİGİN ve veziri TONYUKUK ile yonetmiştir. Bilge Kağan'dan sonra zayıflayan Devlet; Karluk, Basmil
ve UYGUR Turkleri tarafından 744 yılında yıkılmıştır.

GOKTURK DEVLETİ'NİN TURK TARİHİNDEKİ ONEMİ:
1)- Tarihte ilk defa Turk adıyla kurulan devlet, Gokturk Devleti'dir.
2)- Orhun Anıtlarını dikerek (II.Gokturk zamanında) Turk tarihi ve Turk edebiyatının ilk yazılı
kaynaklarını oluşturmuşlardır.
3)- Milliyetcilik duygusu, Fransız ihtilalinden 1000 yıl once Gokturkler doneminde en yuksek seviyede
yaşanmıştır.
4)- Asya Hun Devleti'nden sonra Turkleri tarihte ikinci defa tek bayrak altında toplamayı
başarmışlardır.

UYGUR DEVLETİ (Orhun uygur devleti)

Turfan(Doğu Turkistan) Kansu(Sarı Uygur) Devleti
Uygur Devleti
ORHUN UYGUR DEVLETİ:
Karluk ve Basmiller'le birleşerek II. Gokturk Devletini yıkan UYGURLAR Orhun bolgesinde UYGUR
DEVLETİ'ni kurdular.(745)
Kurucuları KUTLUK BİLGE KUL KAĞAN, merkezleri Ordubalık (Karabalsagun)'dur.

NOT: Kutluk Bilge Kul Kağan Turklerin şehir kuran ilk hukumdarıdır. İlk Turk şehri Ordubalıkdır.

Bilge Kul Kağan'dan sonra MOYENCUR başa gecmiş, onun doneminde Musluman Araplar(Abbasiler) ile
Cinliler arasında Talas Savaşı yaşandığından, Abbasilere yenilen Cinliler guc kaybına uğramışlardı. Bu
durumdan yararlanan Uygurlar Cinin TARIM havzasını ele gecirdiler.Moyencur'dan sonra başa BOGU KAĞAN
gecti.

BOGU KAĞAN DEVRİ: Bu devirde Uygur Turkleri ile cin arasında iyi ilişkiler kuruldu, ticaret gelişti.
Bogu Kağan Cine yardım amacıyla "Tibet Seferine" cıktı.

Tibet Seferi ve Sonucları:
Bogu Kağan tibet seferi sırasında iki MANİ(MANİHEİZM) rahibini yanına alarak ulkesine geri
dondu. Bu rahipler Uygur Turkleri arasında Mani dininin yayılmasına sebep oldular. Ayrıca
Turkler arasında Budizm'de yayılmaya başladı.

Mani Dininin Ozelliği: Avlanmayı, et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan bir dindir.

Mani Dininin Uygurlar uzerindeki Etkileri:
1- Uygurlar Savaşcılıklarını kaybettiler.
2- Yerleşik hayata gectiler. (Turklerde ilk defa yerleşik hayata Uygurlar gecmiştir.)
3- Yerleşik hayata gecmeleriyle Uygurlar ticaret,bilim, sanat ve edebiyat gibi bir cok alanda
geliştiler.

UYGUR DEVLETİ'NİN (ORHUN BOLGESİ) YIKILIŞI:
840 yılında bir başka Turk kavmi olan KIRGIZLAR Uygur Devletine son verdiler. Kırgızlar'ın Orhun
Bolgesinden kovmalarıyla Uygurlar, Kansu ve Turfan bolgelerine goc etmek zorunda kaldılar.

NOT: Kırgızlar; Orhun Bolgesinden Uygurları kovarak, buradaki Turk nufusunun azalmasına sebep
olmuşlardır. Bu yuzden bu en eski Turk Yurdu, daha sonra Kırgızları yenen Moğolların eline gecerek
kolayca Moğollaşmış, MOĞOLİSTAN olarak anılmıştır. ¦

TURFAN( DOĞU TURKİSTAN) UYGUR DEVLETİ:
Kırgızlar tarafından kovulan Uygurların bir kısmı Turfan Bolgesi'ne gelerek, burada yeni bir devlet
kurdular. Bu devletleri de Moğollar tarafından 1207'de yıkıldı. Uygurlar gunumuzde Doğu Turkistan diye
anılan bu bolgede Cin'e bağlı ozerk bir devlet olarak yaşamaktadır.

KANSU(SARI UYGUR) DEVLETİ:
Kırgızlardan kacarak Kansu Bolgesi'ne gelen Uygurlar tarafından kurulan bu devlete Sarı Uygur Devleti
de denilmektedir. 1209'da Moğolların hakimiyetine girmiştir.

UYGURLARLA İLGİLİ DİĞER ONEMLİ HUSUSLAR:
18 harfli Uygur Alfabesini hazırladılar.
Cengiz Han'ın egemenliğine girmelerine rağmen medeniyette geliştiklerinden Moğollar'ı devlet
teşkilatı, ticaret, bilim, sanat, alfabe gibi konularda etkilediler.
Moğolların Turkleşmesinde onemli bir rol oynadılar. (Ozbek ve Cağatay Turkleri)
İlk Musluman Turk Devleti Karahanlılar'la savaştılar.(Sebep Uygurların Budizmi, Karahanlıların
İslamiyeti yaymak istemeleri.)
Tahta harflerden MATBAA'yı oluşturdular, pamuktan KAĞIT yaptılar.
Uygurlar Yerleşik hayata gecen ilk Turk topluluğudur.

DİĞER TURK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI

1)- İSKİTLER(SAKALAR): MO. VII. yuzyılda batıya doğru goc ederek Karadeniz'in kuzeyinden
Tuna nehrine kadar uzanan topraklara yerleştiler. Batı kaynakları bu topluluğa İskitler, İranlılar ise
Sakalar adını vermişlerdir. Medler, Persler, Asurlular ve Urartularla savaşmışlardır. Anadolu, Suriye
ve Mısır'a kadar akınlarda bulunmuşlardır. İskitlerin yonetici kesimi Turklerden meydana
geliyordu. Yaşayış ve inanışları Turklerle aynıydı. En onemli edebiyat eserleri ALPER TUNGA
DESTANI'dır.

2)- AKHUNLAR (EFTALİT) DEVLETİ: Hun soyundan gelmektedirler. Afganistan'ın batısında MS.350
yıllarında kurulan bu Turk Devleti HEFTAL isimli hukumdarından dolayı EFTALİT DEVLETİ diye de
anılır.
Akhunlar Sasani Devletinde başlayan MAZDEK İSYANI'nı bastırmakta etkili oldular.
MAZDEK: Sasani Devletinde yaşayan Mazdek,kadın ve servetin ortak olması durumunda
her turlu huzursuzluğun ortadan kalkacağını savunan bir kişiydi.
Gokturk Devleti'nin Batı Bolgelerini idare eden İSTEMİ YABGU ipek yoluna egemen olmak icin,
Sasanilerle ortak hareket ederek Akhun Devleti'nin yıkılmasını sağladı. Akhun Devleti'nin
toprakları Sasani ve Gokturk devleti arasında paylaşıldı.

3)- BAŞKIRTLAR(BAŞKURTLAR): X. yuzyılda İtil(Volga) nehri civarında oturmakta idiler. Moğol istilası
sırasında Moğol egemenliğine girdiler.

4)- SABARLAR (SİBİRLER=SABİRLER): Onceleri Hun devletinin egemenliğinde yaşayan Sibirler,
VI. yuzyıl başlarında Avarların baskısıyla batıya goc ederek Ural dağlarının guney doğusuna yerleştiler.
Sasanilerle anlaşarak, Bizans'a karşı savaştılar. Anadolu'ya akınlar yaptılar.

NOT: Anadolu'ya ilk Turk akınları Avrupa Hunları tarafından, ikinci akın Sibirler tarafından yapılmıştır.
Bugunku SİBİRYA adı Sibir Turklerinden gelir.
Avarlara yenilince Hazar Turklerine karıştılar. Hazar Devletinin asıl kitlesini oluşturdular.

5)- TURGEŞ DEVLETİ: I. Gokturk Devletine bağlı olan Turgişler 630 yılında Gokturk devletinin
yıkılmasıyla serbest kaldılar. BAGA TARKAN Turgiş Devleti'ni kurdu. Kendi adına para bastı.
II. Gokturk devletinin kurulmasıyla yeniden Gokturk egemenliğine girdiler. II. Gokturklerin son
donemlerinde yeniden serbest kalan Turgişlerin başına SU-LU KAĞAN gecti. Su-lu Kağan Emevilere
karşı mucadele etti.

NOT: Turgişler Emevi ordularını durdurarak, Orta Asyanın Araplaşmasını onlediler.

766 yılında Turgiş Devletine Karluklar son verdi.

6)- KARLUKLAR: II. Gokturk Devletinin yıkılmasında Basmil ve Uygurlar'la birleşerek rol oynadılar.
Talas savaşında Cin'e karşı Arapları destekleyerek Orta Asyanın Cinlileşmesini ve İslamiyetin
yayılmasını kolaylaştırdılar.
İslamiyeti kabul eden ilk Turk boylarındandırlar. (İlk boy Kıpcaklar'dır.)
İlk Musluman Turk Devleti olan KARAHANLILAR'ın kurulmasında etkili oldular.

7)- KIRGIZLAR:
840 Yılında Otugen'i alarak Uygur Devletine son verdiler.

NOT: Kırgızlar; Orhun Bolgesinden Uygurları kovarak, buradaki Turk nufusunun azalmasına sebep
olmuşlardır. Bu yuzden bu en eski Turk Yurdu, daha sonra Kırgızları yenen Moğolların eline gecerek
kolayca Moğollaşacak ve MOĞOLİSTAN olarak anılacaktır.

1207 yılında Cengiz Han tarafından yıkılmıştır.

NOT: Kırgızlar, Cengiz Han'a bağlanan ilk Turk Kavmidir.
Daha sonra Rusların egemenliğine girmişlerdir.
1916'da Ruslara karşı MİLLİ İSYAN adı verilen bir ayaklanma başlatmışlar, ancak Rus Carı tarafından
ağır bir şekilde cezalandırılmışlardır.
1936'da Sovyetler birliğinin 15 Cumhuriyetinden biri olmuşlar, 1991'de Sovyet Rusya'nın
dağılmasıyla Bağımsız KIRGIZISTAN DEVLETİ kurulmuştur. Başkenti BİŞKEK'dir.

8)- KİMEKLER: Batı Gokturk topluluklarındandır. İrtiş ırmağı civarında yaşıyorlardı. XI. yuzyıla doğru
diğer Turk topluluklarıyla kaynaşarak, yok oldular.


KARADENİZ'İN KUZEYİNDE KURULAN VE AVRUPA'YA YURUYEN
TURK TOPLULUK VE DEVLETLERİ
Bunlar Avrupa Hunları, Sabirler, Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Macarlar, Pecenekler,
Kumanlar(Kıpcaklar) ve Oğuzlar(Uzlar)'dır.

1)- AVARLAR:
552 yılında Orta Asya'daki Avar İmparatorluğuna Gokturkler son verince, batıya doğru ilerleyerek
Romanya'ya giren AVARLAR merkezi MACARİSTAN olan yeni devletlerini kurdular.
Cin kaynakları Avarlara JUAN- JUAN demektedir.
619 yılında tek başına, 629 yılında da Sasanilerle ortaklaşa İstanbul'u kuşattılar.

NOT: İlk defa İstanbulu kuşatan Turkler, Avarlardır.

Slav topluluklarının goc etmesine neden olarak, bunların doğu Avrupa ve Balkanlara inmesini
sağladılar. Boylece Balkanların Slavlaşmasında etkili oldular.
805 yılında Franklar tarafından yıkıldılar.

2)- BULGARLAR:
Batı Hunları ve Ogur Turklerinin karışmasıyla ortaya cıkan Turk topluluğuna BULGAR denir. (Bulgar
kelimesi karışmak anlamındadır.)

BUYUK BULGARYA DEVLETİ

Tuna Bulgar Kama(Volga=İtil)
Devleti Bulgar Devleti

Karadeniz'in kuzeyinde Gokturk Devletinin yıkılmasıyla "Buyuk Bulgarya Devleti" kuruldu. Ancak
kurucusu KUBRAT'ın olumuyle Hazarlar tarafından yıkıldı. Bulgarların bir kısmı Tuna nehri, bir
kısmı da Volga nehri kıyılarına goc etmek zorunda kaldı.

Tuna Bulgar Devleti: Buyuk Bulgarya Devleti'nin yıkılmasından sonra Tuna boylarına (Bugunku
Bulgaristan) goc eden Bulgar Turkleri burada Tuna Bulgar Devletini kurdular.
KURUM HAN zamanında Bizans'ı kuşattılar. (Avarlardan sonra Bizans'ı kuşatan
2. turk kavmidir.)
Bu bolgedeki halkın coğu Slav olduğu icin Turkler zamanla Slavlaşmaya
başladılar. Boris Han zamanında Hırıstiyanlığı kabul ettiler.
Daha sonra ortaya cıkan bugunku Bulgaristan Devleti Turk değil Slav
devletidir.
Bugunku Bulgaristan'da yaşayan Turkler, Osmanlılar zamanında balkanlara
yerleştirilen Turklerdir.
Kama Bulgar Devleti: Buyuk Bulgarya Devletinin yıkılmasından sonra Volga=İtil kıyılarına giden
Bulgarlar burada Kama Bulgar Devletini kurdular.
Hukumdarları Almış Han zamanında(X. yuzyıl) musluman oldular.
1236'da Moğolların egemenliğine girdiler. Altınorda Devletinin
parcalanmasıyla kurulan KAZAN HANLIĞInın esas kitlesini oluşturdular.
(Kama Bulgarlarına bugun KAZAN TURKLERİ denilir.)

NOT: İtil(Kama) ulgarları benliklerini bugun de koruyarak varlıklarını surdurmuşlerdir. Ancak
Tuna Bulgarları Slavlar arasında yok olup gitmişlerdir. Bunda İtil Bulgarlarının
İslamiyeti, Tuna Bulgarlarının ise hırıstiyanlığı kabul etmesinin payı buyuktur. İslamiyetten Onceki İlk Turk Devletleri

3)- HAZARLAR:
Kuzey Karadeniz ve Kafkaslar arasındaki bolgede Gokturk Devletinin yıkılmasıyla HAZAR KAĞANLIĞI
kuruldu.
Ticarette geliştiler.
Hazar yoneticileri Museviliği benimsediler. Halk arasında Hırıstiyanlık ve muslumanlık yayılmıştı.
Hazarlar ulkelerinde farklı dinleri icinde bulundurduklarından yuksek bir HOŞGORU vardı.

4)- MACARLAR:
Fin Ugor kavmi ile OGUR Turklerinin karışmasıyla MACAR kavmi ortaya cıkmıştır.
896 yılında kendi adlarını verdikleri MACARİSTAN'a gelerek devletlerini kurdular.
X. yuzyılda Hırıstiyanlığın Katolik mezhebini benimsediler. (Bundan sonra Turkluk ozelliklerini
kaybetmeye başladılar.)
Almanların (Germenlerin) doğuya doğru yayılmasını engelleyerek, Balkan topluluklarının(Slavların)
Germenleşmesini onlediler.

5)- PECENEKLER:
Karadeniz'in kuzeyinde Don ve Dinyesper nehirleri arasındaki bolgeye yerleştiler.
Kiev Prensliğini yenerek, Rusların Karadeniz'e inmelerini engellediler.
1071 Malazgirt Savaşına Bizans ordusu icinde ucretli asker olarak katıldılar. Ancak Selcukluların
kendileri gibi Turk olduklarını anlayınca Selcuklu ordusu saflarına katıldılar.
Edirne ve Trakya'nın Marmara kıyılarına kadar olan toprakları Bizans'tan aldılar.
İzmir Beyi CAKA BEY Peceneklerle temas kurdu. Buna gore Caka Bey Peceneklerle birlik olarak Anadolu
ve Rumeli'den İstanbul'u kuşatmak istiyordu. Ancak Bizans kurnaz bir politikayla, yine bir Turk
topluluğu olan KUMANLAR'ı Pecenekler uzerine saldırtarak, Peceneklerin dağılmasına sebep olmuştur.

6)- KUMANLAR (KIPCAKLAR):
Volga'yı aşarak Avrupa'ya ve Balkanlara girmişlerdir.
Kıpcakların Karadeniz'in kuzeyinde hakim oldukları topraklara "KIPCAK BOZKIRLARI" denilmektedir.
Macaristan'a giden Kıpcaklar ROMEN devletinin kurulmasında etkili olmuşlardır.
Kıpcakların Oğuz Turkleriyle yaptığı mucadeleler DEDE KORKUT HİKAYELERİ'nin ortaya cıkmasına sebep
olmuştur.
CODEX CUMANİCUS(Kodeks Kumanikus); Kıpcak Turk şivesi ile yazılan Latin, Fars ve Kuman dilleri
uzerine yazılmış bir sozluktur.

7)- UZLAR (OĞUZLAR):
Tarihte turk Milletinin siyasi, kultur ve medeniyet alanında en buyuk rolu oynayan koludur.
Oğuzlara; Bizanslılar UZ, Ruslar TORKİ veya TORK, Araplar GUZ demişlerdir.
24 Oğuz Boyu vardır.
Hazar denizinin kuzeyinden bir kolu "UZ" adı ile Avrupa ve Balkanlara goc etti.
Balkanlara gelen UZLAR Bizans ordusunu ve Bulgarları yendi. Ancak Pecenek akınları, soğuklar,
salgın hastalıklar yuzunden dağılıp yok oldular.
Uzların bir kısmı Malazgirt Savaşı sırasında Bizans Ordusu saflarından, Selcuklu Ordusuna gectiler.

KARADENİZ'İN KUZEYİNDEN AVRUPAYA YAPILAN TURK GOCLERİNİN
SONUCLARI:
Avrupa Hunları, Bulgar, Avar, Macar, Pecenek, Kuman ve Uz Turklerinin Avrupa'ya yaptığı gocler olumlu
sonuclar getirmedi. Bu Turkler Avrupa'daki diğer halklar arasında silinip gittiler.
SEBEPLER:
1)- Hırıstiyanlık dinine girmeleri, onları Turkluk ozelliklerinden ayırdı.
2)- Anayurttan gelen goclerle beslenemediler, bu yuzden kalabalık Slav toplulukları icinde milli
benliklerini kaybederek eridiler.

NOT:Turklerin Avrupa'da kurduğu yukarda saydığımız devletler, Avrupada sonradan
meydana gelen bir cok olayı sebep ve sonuclarıyla etkilemişlerdir. Bugunku
Avrupa'nın siyasi ve etnik yapısını buyuk olcude bu Turk Devletleri etkilemişlerdir.

İLK TURK DEVLETLERİNDE KULTUR VE MEDENİYET

1)- DEVLET YONETİMİ
A) DEVLET: İslamiyetten once Turkler devlete İL veya EL demişlerdir.
Hukumdarların Unvanları: Turkler Hukumdarlarına Şanyu,Tanhu, Hakan, Han, Yabgu, İlteber, İdi-kut,
Erkin gibi unvanlar vermişledir.

Turk Hukumdarlarının Tahta Cıkışı Tarih Boyunca Kac Değişik Şekilde Meydana Gelmiştir?
1- Hanedan uyeleri arasında siyasi ve askeri mucadeleyi kazanan hukumdar olarak tahta
cıkıyordu. (En sık rastlanan durum)
2- Hukumdarın rakipsiz aday olması(Bu durumda taht kavgası olmadan başa geciyordu.)
3- Secim Usulu (Kengeş, toy veya kurultay denilen devletin ileri gelenlerinden oluşan meclisin
toplanarak hanedan uyelerinden birini tahta gecirmesi.
4)-Ekber ve Erşed(En yaşlı ve Olgun) olanın başa gecmesi. (Bu yontem III. Ahmet zamanından
itibaren sadece Osmanlı Devletinde uygulanmıştır.

Kimler Turk Devletlerinde Hukumdar Olabilirdi?
Hanedandan olan butun erkeklerin hukumdar olma hakları vardı. (Kardeşler, kardeş cocukları, amca,
amca cocukları ve diğer hanedan uyeleri.)

Kut Anlayışı Nedir?
Turkler devleti yonetme yetkisinin TANRI tarafından verildiğine inanıyorlardı. Tanrı tarafından
verilen bu yonetme hakkına KUT diyorlardı.KUT'un kan yoluyla hukumdarın tum erkek cocuklarına
gectiğine inanıyorlardı.

Kut Anlayışı Turk Devletlerini Nasıl Etkilemiştir?
Butun hanedan uyelerinde KUT olduğundan kendine siyasi ve askeri bakımdan guvenen kişi TAHT
KAVGASINA girebiliyordu. Bu durum Turk devletlerini ya ic savaş sonucu istkrarsızlığa, yada
bolunmeye goturuyordu.

NOT: Turk toresinde ana-babaya itaat esas olmasına rağmen, hukumdar bunun dışında tutulmuştur.
Devletin devamı icin baba-oğul veya kardeşlerin birbirleriyle mucadelesi normal karşılanmıştır.
Cunku bu sayede en guclu ve en yetenekli kişi devletin başına gececektir.

İkili Yonetim(Cifte Krallık) Nedir?
Turk Devletlerinde hukumdar yonetimi kolaylaştırmak icin ulkeyi SOL(Doğu) ve SAĞ(Batı) olmak
uzere ikiye ayırırdı. Ortada (Merkezde) ise asıl hukumdar bulunurdu. Sağ ve Solda ise Hanedan
uyelerinden YABGU'lar bulunurdu.

B) MECLİS VE HUKUMET: Turk Meclislerine TOY, KURULTAY veya KENGEŞ denilirdi.
Kurultay'da devletin ana meseleleri goruşulur, hukumdarın olumu, savaş veya milli felaketlerde
kurultay toplanırdı.
AYGUCI : Hukumet başkanı(başbakan)
BUYRUK : Bakan
TAMGACI: Dış siyaset işlerini yuruten gorevliler
Eski Turk Devletlerinde diğer devlet gorevlileri şunlardı:
TİGİN: Hukumdar cocukları (Tekin)
ŞAD : Diğer Hanedan mensupları
Bunların dışında İnal, inanc, tarkan, bağa, tudun, cor, kuluğ, apa, ataman gibi devlet gorevlileri de vardı.

2)- TOPLUM TAPISI:
Turk toplumu; Oguş : Aile
Urug : Soy-Aileler birliği
Bod :Kabileler
Budun : Millet denilen birimlerden oluşuyordu.
Boyların başında bulunan BEY'ler, toreye gore boyu idare ederlerdi. Boyların bir araya gelmesiyle
Devlet(İL) kurulurdu.

Turk Toplumunun Ozellikleri:
Halk hurdu. Herkes aynı işi yaptığından(hayvancılık) aralarında kesin
olarak SINIF'ların ortaya cıkması imkansızdı. Yaşam bicimleri GOCEBE
olduğundan savaşta elde ettikleri esirleri calıştırmaya elverişli değildi.
Bu yuzden Turk toplumunda KOLE sınıfı yoktu. Din adamları
diğer toplumlarda olduğu gibi imtiyazlı değillerdi.

3)- ORDU:
Turk Ordusunun başlıca ozellikleri şunlardı:
a)- Turk ordusu ucretli değildi.
b)- Turk Ordusu daimiydi. (Kadın-erkek her an savaşa hazırdı.)
c)- Turk Ordusunun temeli ATLI askerlerden meydana geliyordu.

NOT: Turk ordu teşkilatını ilk kuran METE HAN olmuştur. Mete Orduyu 10'luk sisteme gore
teşkilatlandırmıştı. Onluk sistem daha sonra tum Turk devletlerinde kullanılmıştır.
(Turk ordusu; Cin, Roma,Bizans, Rus ve Moğol Ordu teşkilatı uzerinde etkili olmuştur.)

Turk Ordusunu Silahları: Ok, yay, kement, kılıc, kargı, sungu, kalkan vb...

4)- HUKUK:
Turklerde yazılı olmamakla beraber, gelişmiş bir hukuk anlayışı vardı. Bu hukuk kurallarına
TORE(Ture) denilirdi.
Hukumdarın başkanlık ettiği ve siyasi suclara bakan yuksek mahkemeye YARGU adı verilirdi.
YARGANLAR(Yargucu) idaresindeki mahkemeler ise adi suclara bakarlardı.

5)- DİN VE İNANIŞ:
İslam oncesi Turklerin din ve inanışlarını şu 4 grupta toplayabiliriz:
1- Tabiat Kuvvetlerine İnanma: Dağ,ağac, gol, kaya gibi varlıkların gizi guclere sahip olduklarına
inanırlardı.
2- Atalar Kultu: Olmuş buyuklere ve atalara ait hatıralar kutsal sayılır ve saygı gosterilirdi.
3- Şamanizm: Kam veya Şaman adı verilen kişilerin, kotu veya iyi ruhlarla temas sağladıklarını
inanılarak, bunların buyuculuk ve sihir ozelliklerine başvururlardı. Şaman inancları
Anadolu'da hala varlığını surdurmektedir. Orneğin; Gelinlerin uzerine buğday veya para
atmak, Eşikten atlamanın uğursuz kabul edilmesi, kurşun dokmek gibi...
4- Goktanrı Dini: Turklerin İslamiyetten onceki dini Goktanrı diniydi. Bu dine gore Turkler;
Tek bir Tanrının evreni yarattığına ve gokte oturduğuna inanıyorlardı.
Oldukten sonra dirileceklerine inandıklarından, olulerini atı,eşyaları ve silahıyla birlikte
gomuyorlardı.
Cennet'e UCMAĞ, cehenneme ise TAMU diyorlardı.
Mezarlara olunun,sağlığında oldurduğu duşman sayısı kadar BALBAL adı verilen kucuk heykeller
dikerlerdi. İnanışa gore, yeniden dirilecek kişi atıyla cennete gidecek, ve oldurduğu
duşmanlar sonraki yaşamında ona hizmet edeceklerdir.
Oluleri icoin YOĞ adı verilen cenaze torenleri yapar, ve ardından yas tutarlardı.

Turkler arasında ayrıca Maniheizm(Mani dini), Budizm, Musevilik, Hırıstiyanlık gibi dinlerde
yayılmıştı.

6)- EKONOMİK HAYAT:
Gocebe bir hayat yaşayan Turkler belirli iki merkez arasında (yaylak-kışlak)
hayatlarını surdururlerdi.
Hayvancılık temel gecim kaynağıydı. Koyun, keci, at en cok beslenen hayvanlardı. Bunun dışında
sığır, katır ve deve de yetiştirilirdi. Beslenme ve giyimde hayvan urunlerinden yararlanır ve
bunları satarak gecimlerini sağlarlardı.
Tarım da gelişmişti. Arpa, buğday, darı gibi tahılları yetiştiriyorlardı.
Savaşlarda elde edilen ganimetler ve devletlerden alınan vergiler gelir kaynaklarıydı.
Ticaret onemli bir gelir kaynağıydı. Turk ulkeleri İPEK YOLU uzerindeydi.

NOT: Cin-Turk mucadelesinin temel nedeni İpek Yoluna hakim olmaktı.

Ayrıca Hazar ve Bulgar ulkelerinden başlayıp, Ural, Sibirya ve Altaylar uzerinden Cin'e giden yola
KURK YOLU deniliyordu. Turkler bu yolun uzerinde de olduklarından sanar, samur, kunduz, vaşak gibi
av hayvanlarının kurklerinin ticaretini yapıyorlardı.

7)- YAZI, DİL VE EDEBİYAT:
Turkler tarih boyunca Gokturk, Uygur, Soğd, Brahmi, Suryani, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmışlardır.
Gokturk (Orhun) Alfabesi: 38 harften meydana gelir. Gokturk yazısına ilk defa Orhun Nehri
kıyısındaki kitabelerde rastlandığı icin ORHUN ALFABESİ de denir.
Uygur Alfabesi: 18 harften meydana gelir. Uygurlar bu alfabeyi Soğd alfabesinden yararlanarak
hazırlamışlardır.
Başlıca Turk Destanları:
Hunların(Oğuzların)--> Oğuz Kağan Destanı
İskitlerin (Saka)------> Alper Tunga Destanı
Gokturklerin----------> Ergenekon Destanı
Uygurların------------> Goc ve Tureyiş Destanları
Kırgızların-------------> Manas Destanı

Orhun Yazıtları (Gokturk Kitabeleri):
Turklerin en eski kitabeleri VI. yuzyıla ait YENİSEY kitabeleri ile, VIII. yuzyıla ait ORHUN
KİTABELERİ'dir. Yenisey kitabeleri Kırgızlar'ın mezar taşlarına yazdıkları yazılardı. Orhun
Kitabeleri II. Gokturk Devleti zamanında Bilge Kağan, Kultigin ve vezir Tonyukuk adlarına
dikilmişlerdir. YOLLUĞ TİGİN isimli bir Turk prensi tarafından yazılmışlardır. Bu yazılar 1893
yılında Danimarkalı Bilgin THOMSEN tarafından okunmuştur.
Orhun Yazıtlarının Onemi:
a)- Turk Tarihinin ve Turk Edebiyatının ilk yazılı belgeleri olmaları bakımından onemlidir.
b)- Bu kitabelerden Turklerin o gunku yaşayışlarını, inanclarını oğreniyoruz. Ayrıca kitabeler
gelecekteki Turk Milleti icinde carpıcı oğutler vermesi bakımından onemlidirler.
8)- BİLİM VE SANAT:
Turkler 1 yılı 365 gun 6 saat olarak hesaplayarak, 12 hayvanlı Turk Takvimini oluşturmuşlardır.
Uygurlar tahta harflerden matbaayı ve pamuktan kağıdı yapmışlardır.
Madencilikte ozellikle de demircilikte ileri gitmişlerdir. (Kazakistan'ın başkenti Alma Ata
yakınlarında bir kurgandan cıkarılan "Altın Adam Heykeli" Turk maden sanatının ne kadar
geliştiğini gosterir.)
Eşya ve binalarda HAYVAN USLUBU denilen, hayvan figurlerini kullanmışlardır.
HALI Turklerin Dunya medeniyetine bir katkısıdır. (Altaylarda Pazırık Kurganı'nda bulunan halı
dunyanın en eski halısıdır.)

TURK KULTURUNUN CEVRE KULTURLERLE MUNASEBETLERİ:
1)- Turklerin Cin Kulturune Katkıları:
a)- Askerlik alanında
b)- Devlet Teşkilatında
c)- At kulturunde(Atı evcilleştirmede)
d)- Gok Tanrı inancıyla... Cinlileri etkilemişlerdir.
2)- Cinlilerin Turkleri Etkilediği Alanlar:
a)- Tarım ve yerleşik kultur
b)- Felsefe( Taoizm, Konficyus ve Budizm)
c)- Giyim ... konularında Cinliler Turkleri etkilemişlerdir.
3)- Turklerin Moğol Kulturune Katkıları:
Askerlik alanında, Devlet teşkilatında , Dil ve Alfabede (Uygurca ve Uygur Alfabesini
kullandılar.), Kımız yapmayı oğrettiler, Turk Toresi ve geleneklerinden, Goktanrı dininden....
etkilendiler.