Tefsir nedir?


TEFSİR

Bir şeyi iyice acıklamak, keşfetmek anlamında "el-Fesr" masdarından tef'il babında bir kelime. IstılÂhta beşerî takat oranında, Allah TeÂla'nın muradına delÂlet etmesi yonunden Kur'an-ı Kerim'i inceleyen bir ilimdir.

Konusu, Kur'an ayetleridir.

Gayesi, iki cihanda selamete ve mutluluğa ulaşmak icin Allah TeÂla'nın kitabını yine O'nun murÂdına uygun bir şekilde anlamak, anlatmak ve yararlı hukumler cıkarmaya kudret kazanmaktır.

Tefsir ilminin şerefi: Bu ilmin şerefi, bilinen bir gercektir. Allah TeÂlÂ; "Dilediğine hikmeti verir, hikmet verilen kimseye cok şeyler verilmiştir" (Bakara, 269) buyurmuştur. İbn Abbas (r.a)'dan gelen bir rivÂyete gore ayet-i kerimede gecen "hikmet" kelimesi, Kur'an'ın nasihini, mensuhunu, muhkem ve muteşabihini, ilk ve son inen ayetlerini, helÂl ve haramını, mesellerini bilmek anlamındadır. Alimlerin İcma'ına gore Tefsir ilmini oğrenmek farz-ı kifayedir. Bu itibarla Tefsir ilmi Şer'i ilimlerin en yucelerindendir. Mevzu, gÂye ve kendisine duyulan ihtiyac yonunden de ilimlerin en şereflisidir (Menna'el-Kattan, Mebahis-Ulumi'l-Kur'an, Beyrut, 1408/1987, s. 327).

Tefsire olan ihtiyac: Kur'an-ı Kerîm'in tefsirine buyuk bir ihtiyac vardır. Vakıa, Kur'an-ı Kerîm bir belÂğat mucizesidir, bircok meseleleri, hukumleri pek acık lafızlarla beyan buyurmuştur. Fakat ilmî, edebî, ahlÂkî, hukukî, sosyal hakikatlerine kadar acık bir tarzda yazılmış olurlarsa olsunlar; yine bunları herkes gereği gibi anlayamaz; bu hususta şerhlere, izahlara ihtiyac gorulur. Bunun icindir ki, en beliğ ediplerin, en guclu yazarların eserleri hakkında bircok şerhler, haşiyeler yazılmıştır.

Bununla beraber, herhangi bir mesele, bircok meselelerle ilgili olabilir. Mutehassıs olmayanlar bu ilgiyi goremezler. Bu meseleleri bir arada duşunmeye ve mutalÂaya muktedir olamazlar. Mufessirler ise, her meseleyi izah eder ve o mesele ile ilgili olan diğer meseleleri de ortaya koyar. Artık bu hususta bilinmesi gereken maddeler bir tablo halinde gozler onune serilir. Boylece mutalÂa sahipleri fazla araştırmalardan kurtulmuş olur; az zamanda cok bilgi sahibi olurlar.

Bir de herkes, Kur'an lafızlarının, ibarelerinin inceliklerini anlayamaz ve en ibret verici noktasına işaret edilen bir kıssanın, bir olayın teferruatına vakıf olamaz. Mufessirler ise, lafızlara ait incelemeleri yaparlar, kelimelerin ve terkiplerin hakiki, mecazî ve kinayeli manalarını, işaretlerini, delÂletlerini gosterirler, Kıssalara, olaylara dair yeterli derecede bilgi verirler. Boylece Kur'an'ın hakikatları, guzellikleri buyuk bir acıklıkla ortaya cıkarmış olur.

Tefsirler başlıca iki kısma ayrılır:

1- RivÂyet tefsirleri: Bu tefsir, selefden nakledilegelen eserlere dayanan tefsir-i naklîdir ki, buna et-Tefsir bi'l-me'sur veya Bi-Tariki'r-RivÂye Tefsir de denir. Bu tefsirlerde ayetlerin manaları, nuzûl sebepleri, nÂsıh ve mensuh olanları gosterilir. Boylece rivÂyet yolu ile yapılan tefsirlerin başlıca kaynakları, Hadis-i Şerif kitapları ile Siyer ve Tarih kitaplarıdır. Bunlara muhalif, aklın hukmune aykırı olan rivÂyetlere itimat edilmez.

2- Dirayet Tefsirleri: Buna rey ile tefsir de denir. Bu tefsirde mufessir, ayet hakkında acıklayıcı bir nakil bulamayınca reye başvurur. Yani ictihad eder, ve Lugat, BelÂğat gibi lisan ilimlerinden yararlanır. Mufessir bunu yaparken, mufessirde aranan bazı şartları taşıması tabiidir.

Gerek rivÂyet ve gerekse dirayet sahasında oldukca faydalı bircok tefsir te'lif edilmiştir (Menn'a el-Kattan, a.g.e., s. 347-367; (Omer Nasuhi Bilmen, Buyuk Tefsir Tarihi, I, 105-107)