Nuzûl

Mushaftaki sıralamada yuz on birinci, iniş sırasına gore altıncı sûredir. Mekke doneminde FÂtiha sûresinden sonra, Tekvîr sûresinden once inmiştir. Rivayete gore Allah TeÂl kendisine yakınlarını uyarıp İslÂm’a cağırmasını emredince (bk. Şuar 26/214) Hz. Peygamber Saf tepesine cıkmış, orada bulunan Kureyş kabilesi mensuplarını yanına cağırarak onlara İslÂm’ı tebliğ etmiş; ancak Resûlullah’ın amcası Ebû Leheb bu olaya kızarak, “Kuruyup yok olasıca! Bizi bunun icin mi cağırdın?” demesi uzerine bu sûre inmiştir (bk. BuhÂrî, “Tefsîr”, 111; Taberî, XXX, 217-218).

Adı/Ayet Sayısı

Sûre adını ilk Âyetinde gecen ve bu bağlamda “kurusun!” şeklinde beddua anlamı taşıyan tebbet kelimesinden almıştır. Ayrıca “Mesed, Leheb, Ebû Leheb” adlarıyla da anılmaktadır.

Konusu

Sûrede Hz. Peygamber’in amcası olup ona karşı duşmanca davranışlar sergileyen Ebû Leheb ve karısı eleştirilmekte, onlar gibi servet ve gucune guvenenlerin acı sonu bildirilmektedir.

Ayet


Ebu Leheb'in iki eli kurusun! Kurudu da. Malı ve kazandıkları ona fayda vermedi. O, alevli bir ateşte yanacak. Odun taşıyıcı olarak ve boynunda hurma lifinden bukulmuş bir ip olduğu halde karısı da (ateşe girecek).(1-5)

Tefsir

Ebû Leheb, Abdulmuttalib’in oğlu ve Hz. Peygamber’in baba bir amcasıdır. Asıl adı Abduluzz olup parlak yuzlu olduğundan veya ofkelendiğinde yanakları kızardığı icin babası tarafından kendisine “alev gibi, cok parlak” anlamına gelmek uzere Ebû Leheb lakabı verilmiştir. Daha once Hz. Muhammed’i cok sevdiği, hatta iki oğlunu onun kızlarıyla evlendirdiği halde peygamber olduktan sonra onun azılı duşmanı oldu. Hz. Peygamber, insanların Allah katında eşit olduğunu, onların dinî ve ahlÂkî erdemlerine gore değerlendirileceklerini soyluyordu. Ebû Leheb ise kibirli, gururlu ve zengin biri olup fakir ve zayıf insanların kendisine eşit tutulmasını kabullenemiyordu. Rivayete gore Resûlullah panayırda dolaşarak insanları İslÂm’a davet ederken Ebû Leheb de arkasından gider ve cevresindekilere onun yalancı olduğunu soylerdi (Kurtubî, XX, 236). Hz. Peygamber’e karşı daima onun duşmanlarıyla birlikte hareket etmiş, hem kendisi hem de karısı ona eziyet etmişlerdir. Hicretin 2. yılında cicek hastalığına yakalandığı icin Bedir Savaşı’na katılamamış, fakat yerine adam gondermiş, ayrıca muşriklere malî destekte bulunmuştur. Kureyş’in Bedir’deki yenilgisini ve ağır kayıplarını haber aldıktan yedi gun sonra kahrından olduğu soylenmektedir. Cicek hastalığı kendilerine de bulaşır endişesiyle ailesinden hic kimsenin ona yaklaşmadığı, olduğunde ucretle tuttukları Sudanlılar’a defnettirdikleri rivayet edilir. Ebû Leheb’in kızı musluman olarak Medine’ye hicret etmiş, oğulları Utbe ile Muttalib de Mekke’nin fethinden sonra İslÂm’a girmişlerdir (fazla bilgi icin bk. Mehmet Ali Kapar, “Ebû Leheb”, DİA, X, 178-179).

“Ebû Leheb’in elleri kurusun!” meÂlindeki 1. Âyet mecazi bir ifade olup onun helÂk olması yonunde bir bedduadır. Devamındaki “tebbe” fiili, bedduanın gercekleşeceğini ifade eder; nitekim oyle de olmuştur. Mufessirler 2. Âyette Ebû Leheb’in kazandığı bildirilen şeyden maksadın onun cocukları, malı, mevki ve itibarı olduğunu soylemişlerdir. Buna gore Âyet, bunların hicbirinin kendisini kotu sondan kurtaramadığını ifade eder. “Ona ne malı fayda verdi ne de kazandığı” diye cevirdiğimiz 2. Âyete, “Malı ona ne fayda sağladı, o ne kazandı?” diye soru şeklinde de mÂna verilmiştir (ŞevkÂnî, V, 606-607).

Ebû Leheb, Hz. Peygamber’in amcası olduğu icin onu desteklemesi ve duşmanlarına karşı koruması gerekirken tam tersine karısıyla birlikte ona eziyet ve sıkıntı verdiklerinden dolayı 3. Âyette ateşi son derece şiddetli olan cehenneme gireceği haber verilmiştir.

Ebû Leheb’in karısı, Harb’ın kızı ve Ebû SufyÂn’ın kız kardeşi Ummu Cemîl AvrÂ’dır. “Dedikodu yapıp soz taşıyan...” diye cevirdiğimiz 4. Âyeti, Hz. Peygamber’e eziyet etmek maksadıyla diken, calı cırpı toplayıp geceleyin peygamberin yoluna serdiği icin “odun taşıyan” diye cevirenler de vardır. Biz meÂlde, insanların arasını bozmak amacıyla laf goturup getirdiği ve Hz. Peygamber’i maddî sıkıntısı sebebiyle aşağıladığı icin mecazi anlamda boyle (hammÂlete’l-hatab) nitelendirildiği şeklindeki yorumu tercih ettik. Taberî, her iki yorumu destekleyici rivayetler aktardıktan sonra kendisi birinci mÂnayı tercih etmiştir (bk. XXX, 338-339). Ayrıca hata ve gunahlarını yuklenip taşıdığından dolayı mecazi anlamda “yanacağı cehennem icin odun taşıyan” olarak nitelendirildiği kanaatinde olanlar da vardır (bk. ŞevkÂnî, V, 607-608). Aynı kadın, LÂt ve Uzz isimli putlara yemin ederek mucevherden yapılmış kıymetli gerdanlığını Hz. Peygamber’e duşmanlık uğrunda harcayacağını buyuk bir gururla soylediğinden dolayı da 5. Âyet, “Dunyadaki gerdanlık yerine Âhirette boynuna ateşten bir ip takılacaktır” şeklinde yorumlanmıştır (bk. Kurtubî, XX, 242).


__________________