Kul, kole, mahlûk, insan. İtaat etmek, boyun eğmek, tevÂzu gostermek, daha acık bir ifade ile kişinin bir kimseye, ona isyan etmeden ve ondan yuz cevirmeksizin itaat etmesidir. Abd kelimesinin masdarı olan ubudiyyet (kulluk etmek) insanın sıfatıdır. SÂmî menşeli olduğu icin; İbrÂnîce’de ve diğer akraba dillerde de gorulen Abd kelimesi, Arapca’da bazı hususiyetler ifade etmektedir. insanın yaratılış hikmetinin Allah’u TeÂl (Celle Celaluhu)’ya kulluğa dayandığı kat’i nasslarla sabittir. “Bana karşı imtihan ettiğin -başıma kaktığın- ganimet, İsrailoğullarını kendine kul -kole- edindiğin icin. ” ifÂdesindeki meÂl, Musa (Alehisselam)’ın Firavuna cevabında olduğu gibi “kul”, “kole” edindin demektir (eş-ŞuarÂ, 26/22).
Abd kelimesinin masdarı olan ubûdiyet ve kulluk, insanın; rubûbiyet ise Allah’ın sıfatıdır. Zaman zaman mustekbir ve mutekebbir insanlar, ilÂhlık taslayarak Allah’a ait vasıfların kendilerinde de bulunduğunu iddia ederler. Bilhassa hukum vermede ve kanun yapmada bu durum kendini acıkca belli eder. CenÂb-ı Hak ise bu durum karşısında butun insanların kul olduğunu, hukum koymanın yalnız Allah’a ait bulunduğunu, bir insanın Allah’ın hukumlerine bağlı kalarak mukemmel bir kul ve insan olacağı uzerinde Kur’Ân’da ısrarla durmuştur.
Kur’Ân-ı Kerim’de: “Cinleri ve insanları, bana ibadet etmeleri icin yarattım” (ez-ZÂriyÂt, 51/56) hukmu beyan buyurulmuştur. Butun peygamberler abd olduklarını ovunerek soylemişlerdir. Hristiyanlar tarafından ilÂh olduğu ileri surulen Hazreti İsa (Aleyhisselam) bu iddiayı kesinlikle reddederek Kur’Ân-ı Kerim’in tabiriyle şoyle der: “Ben Allah’ın bir kuluyum.” (Meryem, 19/30). Hz. Davud (Aleyhisselam) icin “O ne guzel bir kuldu” (SÂd, 38/30) diye buyrulurken Hz. Eyyub (Aleyhisselam) hakkında da sabrından dolayı şoyle ifade edilmektedir: “Gercekten biz onu sabırlı bulmuştuk. O ne guzel kuldu” (SÂd, 38/44). Kur’Ân-ı Kerim’de bircok isim ve sıfatla anılan Hazreti Peygamber (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) icin en şerefli isim olarak “abd” tabiri kullanılmaktadır. CenÂb-ı Allah’a en yakın bulunduğu Mîrac gecesinde kendisinden “abd” diye sozedilmektedir (el-İsra, 17/1; en-Necm, 53/10) .
Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in “abd” yonu ve ozelliği rasûl sıfatından daha ustundur. Zira kul olma yonuyle Hakk’a ubûdiyet ozelliğini yansıtır; rasûl yonuyle ise insanlara tebliğ ozelliğini ifade eder. Allah’a yonelik kul olma ozelliği, halka yonelik rasûl ozelliğinden daha onemli ve daha ustundur. Bundan dolayı da Kelime-i ŞehÂdet ve Kelime-i Tevhid’de once abd (kul) sıfatı sonra rasûl sıfatı zikredilmektedir. Aynı şekilde CenÂb-ı Hakk Kur’Ân-ı Kerim’de “Allah Kur’Ân’ı kuluna indirdi.” (el-Kehf, 18/1) Âyetiyle peygarnberlik gorevinden soz ederken Rasûlullah’tan “kul” diye soz etmektedir.
Hazreti Âdem (Aleyhisselam)’den itibaren butun peygamberler insanları, Allah’u TeÂl (Celle Celaluhu)’ya ibadet etmeye davet etmişlerdir. Nitekim Kur’Ân-ı Kerim’de “Andolsun ki biz her kavme: -Allah’a ibadet edin, tÂğuta kulluk etmekten kacının diye- (tebligat yapması icin) bir peygamber gondermişizdir” (en-Nahl, 16/36) buyurulmaktadır. Bilindiği gibi tÂğut; Allah’u TeÂl (c.c.)’nın indirdiği hukumlere karşı ayaklanan (tuğyan eden) her guce verilen bir isimdir. Bunun insan olması, şeytan olması, put olması veya bir ideoloji olması, mahiyetini değiştirmez. Nitekim: “İman edenler, Allah yolunda cihad ederler; kufredenler de (kÂfirler) tÂğut yolunda savaşırlar” (en-NisÂ, 4/76) Âyet-i kerimesi insanların, ya Allah’a iman edip O’nun dini icin cihad edeceklerini, ya da kufredip (kÂfir olup) tÂğut yolunda savaşacağını sarih olarak ortaya koymuştur. Bu iki hÂlin dışında, ucuncu bir hÂlden soz etmek mumkun değildir. Bu mucadelenin ortaya cıkardığı hukûkî bir durum “abd” kavramı ile alÂkalıdır. Şoyle ki; abd kelimesi, kole mÂnÂsına da kullanılmıştır. (el-Bakara, 2/221) Şimdi bu mÂhiyet uzerinde kısaca duralım.
Ruhlar Âleminde iken Allah’u TeÂl (Celle Celaluhu) butun insanlardan “mîsak” almıştır. Bu bir anlamda Allah’u TeÂl (Celle Celaluhu) ile insanlar arasında tahakkuk eden mÂnevî bir mukaveledir. Her mu’min “Ne zamandan beri muslumansın?” suÂline; “KÂlû BelÂ’dan beri” diyerek, bu manevî mukÂveleyi ikrar eder. Kur’Ân-ı Kerim’de; Allah (Celle Celaluhu)’ın “emÂneti” goklere, dağlara ve yeryuzune teklif ettiğini, onların bu emanetin ağırlığı karşısında endişeye duştukleri, insanın ise kendi iradesiyle yuklendiği bildirilmiştir. (el-Ahzab, 33/72) EmÂnet; Allah’u TeÂl (c.c.)’nın tekliflerinin tamamına verilen isimdir. Ruhlar Âleminde gercekleşen mîsak ve yuklenilen emÂnet sebebiyle; insan, yeryuzunde Allah (Celle Celaluhu)’ın halîfesi hukmundedir. Rasûl-i Ekrem (s.a.s.)’in: “Her doğan cocuk, İslÂm fıtratı uzerine doğar” mujdesi sarihtir. insan; dunyaya geldikten sonra mîsakı unutur, emÂnete ihanet eder ve İslÂm’a karşı savaşırsa “kolelik” (abd, rakik, memlûk, cariye vs…) gundeme girer. Nitekim Molla Husrev: “Kolelik; tevhid akîdesinden yuz cevirmenin cezası olarak, Allah’u TeÂl (c.c.)’nın takdir ettiği bir hakirliktir” (Molla Husrev, ed-Durer, İstanbul 1307, II, 6) diyerek, meselenin iceriğine işaret etmiştir. İbn Âbidîn’de bu konuyla ilgili olarak şu hukumlere yer verilmiştir: “Bulunan cocuk (lÂkit) butun hukumlerde hurdur. Hatt kazf (zina isnadı iftirası) edene, had vurulur. Cunku Âdemoğlu icin asıl olan hurriyettir. Zira insanlar muslumanların en hayırlıları olan, Hz. Adem ile Hz. Havva’nın cocuklarıdırlar. Bazı insanlardaki kolelik hÂli ise, daha sonra ortaya cıkan kufur sebebiyle meydana gelmiştir.” Dikkat edilirse koleliğin tahakkuku, ruhlar Âleminde gercekleşen mîsakı reddetmek ve emÂnete ihanet ederek İslÂm’a karşı savaşmakla ilgilidir. Musteşriklerin (veya onları taklid eden kimselerin) iddia ettikleri gibi kaba kuvvetle alÂkası yoktur. Rasûlullah’ın hur bir insanı, kuvvet kullanarak kendisine hizmetci yapanın namazının asla kabul edilmeyeceğini ve kıyÂmet gununde onun karşısında olacağını ifade ettiği bilinmektedir. (BuhÂrî, İcare, 10) Dolayısıyla bir İslÂm beldesi kÂfirlerin istilÂsına uğrarsa, o beldedeki muslumanlar “esir” olabilirler, ancak kat’iyyen “kole” olamazlar.
__________________