NiyĂ‚zî-i Mısrî 17. yuzyıl Halvetiye tarikatının NiyĂ‚ziyye veya Mısriyye kolunun kurucusu buyuk bir sûfî tasavvuf edebiyatı ustası şairdir.
Asıl adı Mehmet olup 12 Rebiulevvel 1027 / 8 Şubat 1618'de Malatya'nın şimdiki adı Soğanlı koyu olan İşpozi kasabasında dunyaya gelmiştir. Babası yoresinin onde gelenlerinden Nakşbendiyye tarikatı mensubu SoğancızĂ‚de Ali Celebi'dir. NiyĂ‚zî ve Mısrî ise mahlaslarıdır. Mısrî mahlası tahsilini Mısır'da yaptığından dolayıdır. Ceşitli medreselerde eğitim gormuş ve farklı yerlerde tasavvuf bilgisini geliştirmiştir. 1655 yılında Halveti şeyhi Ummi Sinan'dan hilafet alarak irşada mezun kılınmışmemleketin pek cok yerinde vaazlar vererek halkı irşad etmeye calışmıştır. Şohreti her yana yayılan Niyazî Mısrî ordunun maneviyĂ‚tını yukseltmek icin Sultan IV. Mehmet tarafından Lehistan seferine goturulur. Hakkında ileri surulen iftiralardan sonra Limni adasına surulur ve burada onbeş yıl cileli bir hayat yaşar. Olumunden bir yıl kadar once affedilir ve Bursa’ya doner. Fakat Bursa Kadısı'nın şikayeti uzerine tekrar Limni’ye gonderilir ve burada vefat eder. Osmanlı sultanı tarafından surgune gonderildiği Limni adasında 1693 (H.1105) senesinde bir Carşamba gunu kuşluk vakti vefat etmiş olup turbesi de aynı adada ziyaretgahtır. Turkce ve Arapca manzum ve mensur on ciltten fazla eseri bulunmaktadır. Aruz olcusu ile yazdığı şiirlerinde genellikle Nesimî ve Fuzulî’nin heceyle yazdığı şiirlerinde ise Yunus Emre’nin etkisinde kaldığı gorulur. Divanı’nın yanı sıra “Risaletu’t-Tevhid Şerh-i Esma-i HusnĂ‚ Sûre-i Yusuf Tefsiri Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre Risale-i EşrĂ‚t-ı SaatTahir-nĂ‚me FatihĂ‚ Tefsiri Sûre-i Nûr Tefsiri” eserlerinden bazılarıdır.
Literaturde Niyazi Mısri
Niyazî-i Mısri'nin menkıbevi hayatı esas alınarak unlu yazar Emine Işınsu Oksuz yazılan muhteşem bir roman şeklindeki biyografisi Bukağı adı ile once Otuken Yayınları arasında daha sonra ise Elips Kitap yayını olarak yayınlanmıştır. NiyĂ‚zî-i Mısrî Divanı'nın şerhli basımı ise Akcağ Yayınları tarafından yayınlanmıştır.
Tasavvuf Anlayışı
Arûzla yazdığı şiirlerinde Nesimi’nin etkisinde kalan Niyazi devrinin Vahdet-i Vucud goruşune mensup kişilerinden de biridir.
I‐ Turkce Eserleri
1‐DivĂ‚n
2‐Mecmuaları —
Suleymaniye Kut. Reşid Ef. 1218 numaradaki mecmua. — Bursa Sultan Orhan Kut. 690 no’lu
“Mecmua‐i KelimĂ‚t‐ı Kudsiyye” diye adlandırılan mecmua.
3‐Risaleleri — RisĂ‚le‐i Devriyye — RisĂ‚le‐i Es’ile ve Ecvibe‐i MutasavvufĂ‚ne — RisĂ‚le‐i EşrĂ‚tu’s‐SĂ‚at — TabirnĂ‚me — RisĂ‚le‐i Haseneyn — RisĂ‚le‐i Hızriyye — RisĂ‚le‐i Arşiyye — VahdetnĂ‚me — RisĂ‚le‐i İade — RisĂ‚le‐i Nokta — Akîdetu’l‐Mısrî — Risale fî DevrĂ‚n‐ı Sofiye — EtvĂ‚r‐ı Seb’a
4‐Şerhleri — Şerh‐i EsmĂ‚‐i HusnĂ‚ — Şerh‐i Nutk‐ı Yûnus Emre
5‐Mektupları
6‐ Ait Olduğu Soylenen Diğer Eser ve Risaleler — Lubbu’l‐Lub ve Sırru’s‐Sır — CenĂ‚b‐ı Hakk’ın her şeyi muhit olduğu hakkında risale — ElğĂ‚z‐ı Sofiye — Risale fî işareti’l‐vĂ‚kıĂ‚t fi’l‐fatihati’ş‐şerîfe‐ — RısĂ‚le‐i usûl‐i tĂ‚rikat — Usûl‐i tĂ‚rikat ve rumûz‐i hakikat — Eşrefoğlu Rûmî’ye ait beyitlerin şerhi — Bir beyitin şerhi — Tefsir‐i duĂ‚ hakkında risale — AhvĂ‚l‐ı tarîkat‐ı Hak — Tuhfetu’I‐Uşşak ve Tuhfetu’l‐MuştĂ‚k — El‐levĂ‚yih iî suĂ‚l‐i Şeyh Mısri — Guneşin mağribden nasıl doğduğu hakkında risale — RisĂ‚le‐i îman‐ı taklidi ve tahkiki — Ta’bîr‐i sadĂ‚‐yı nĂ‚kûs — RisĂ‚le‐i fî tasviri’l‐ecsĂ‚m ve’l‐erhĂ‚m — RisĂ‚le‐i tĂ‚rîhiyye — Cuz‐i la yetecezzĂ‚
7‐ Yazdığı Tefsirler — Tefsîr‐i sûre‐i Yûsuf — Tefsîr‐i innĂ‚ eradna’l‐emĂ‚nete — Tefsîr‐i lem yekunıllezîne keferû‐ — AllĂ‚hu nûru’s‐semĂ‚vĂ‚ti ve’l‐ard— — Tefsîr‐i Ă‚yet‐i “İz kale rabbuke‐‐‐ — Tefsîr‐i Ă‚yet‐i innallahe
II‐ Arapca Eserleri — MevĂ‚idu’l‐irfĂ‚n; Devre‐i Arşiyye; Tesbî‐i Kasîde‐i Bur’e (Burde) — Tefsîr‐i FĂ‚tihatu’l‐KitĂ‚b; MecĂ‚lis
__________________