Sekizinci asırda Kûfe'de yetişen hadîs Âlimi ve buyuk velî. İsmi Amr bin Kays, kunyesi Ebû Abdullah'tır. Dokumacılık yaptığı icin, BezzÂz, carşaf sattığı icin de MulÂî lakÂbıyla meşhûr oldu. Doğum tÂrihi ve doğum yeri bilinmemektedir. 763 (H.146) senesinde vefÂt etti. VefÂt yeri olarak Kûfe bilinmekte ise de, başka rivÂyetler de vardır.

HayÂtı hakkında yeterli bilgi bulunmayan Amr bin Kays el-MulÂî, Kûfe'nin beş buyuğunden biri olarak tanındı. Dokumacılık ve bez satıcılığı ile de meşgul oldu. Peygamber efendimizin sallallahu aleyhi ve sellem hadîs-i şerîflerini dinlemek ve nakletmek husûsunda yuksek gayret gosterdi. Ebû İshÂk es-Sebîî, SemmÂk bin Harb, Atîyye el-Avfî, At bin Ebû RebÂh ve İkrime gibi TÂbiînden olan Âlimlerden hadîs-i şerîf rivÂyet etti. BağdÂd'a giderek Ahmed bin Hanbel hazretleriyle goruşup sohbette bulundu. İlimde yuksek dereceye ulaşan Amr binKays'dan da pekcok kimse hadîs-i şerîf rivÂyetinde bulundu. Bu zÂtlardan bÂzıları: SufyÂn es-Sevrî, Ebû HÂlid el-Ahmer, Hakem bin Beşîr bin SelmÂn'dır. Amr bin Kays'ın rivÂyet ettiği hadîs-i şerîflerden bÂzıları Sahîh-i Muslim ve diğer meşhûr dort sunende yer almıştır. BuhÂrî ise Amr bin Kays'ın rivÂyet ettiği hadîs-i şerîflere Edebu'l-Mufred isimli eserinde yer vermiştir. Ahmed bin Hanbel, Yahy bin Maîn, Ebû HÂtim er-RÂzî ve NesÂî gibi buyuk Âlimler Amr bin Kays'ın sika, guvenilir bir rÂvî olduğunu bildirdiler.

Hadîs ilminde yuksek derece sÂhibi olan Amr bin Kays, kırÂat yÂni Kur'Ân-ı kerîmi okuma ilmini kırÂat imÂmlarından olan Âsım bin Behdele'den oğrendi. ZamÂnında kÂriler yÂni Kur'Ân-ı kerîmin kırÂat ilmini bilerek okuyanlar arasında yer aldı. ZÂhirî ilimlerde yuksek derece sÂhibi olduğu gibi, tasavvuf ilminde de ilerledi. Sevgili Peygamberimizin ve O'nun EshÂb-ı kirÂmının hayÂtı gibi yaşamaya calıştı. TicÂretle uğraştı.Kazandıklarının coğunu fakirlere tasadduk etti. Guzel ahlÂkıyla insanlara ornek olduğu gibi, İslÂmiyet'in emir ve yasaklarını anlattı. İlim oğretip talebe yetiştirdi. SufyÂn es-Sevrî onun yetiştirdiği buyuk Âlimlerdendir. SufyÂn es-Sevrî hocasının yaşayışı ile ilgili olarak şoyle buyurdu: "Hocam Amr bin Kays beni terbiye etti ve bana ilim oğretti. Hadîs ilmini Kur'Ân-ı kerîm okuma ilmini, ferÂiz yÂni mîrÂs ilmini ve diğer ilimleri oğretti. BÂzan carşıdaki dukkanına giderdim. Orada bulamayınca evine giderdim. Evine vardığım zaman ya namaz kılar veya Kur'Ân-ı kerîm okurken bulurdum. Sanki dunyÂdan uzaklaşmış, işlerini bir kenÂra bırakmış zannederdim. Evinde de bulamazsam, Kûfe'nin mescidlerinden veya dergÂhlardan birinde şiddetli bir şekilde ağlar hÂlde bulurdum. Eğer mescidlerde de bulamazsam kabristana gider orada yuksek sesle feryÂd ettiğini işitirdim."

Onun devamlı olarak ağladığını goren talebelerinden biri; "Nicin ağlıyorsunuz? Bu dunyÂya mı ağlıyorsun? ZÂten senin omrun uzuntu ve kederle gecti." dediği zaman, Amr bin Kays buyurdu ki: "Hayır, duny icin ağlamıyorum. Âhiretteki nîmetlerden mahrûm kalırım diye ağlıyoum." Allahu teÂlÂdan korkusu ve Âhiret endişesiyle ağladığında rengi değişir, bembeyaz olurdu. İnsanlara nasîhatta bulunur, onlara Kur'Ân-ı kerîm okumasını oğretirdi. İki kimsenin arasında oturur, onlara Kur'Ân-ı kerîm okutur, kalkınca da onların onunde yurumezdi. Onlara geliniz birlikte yuruyelim." buyurarak tevÂzû gosterirdi. İlim ehlinden bir kimse gelince, onunde diz coker; "Allahu teÂlÂnın sana bildirdiklerinden bana oğret." derdi.

TicÂretle uğraşmasına rağmen dunyÂya gonul vermez, kendini dunyÂya kaptıran kimselere bakarak; "Bu insanlar ne gÂfildir. Yazık ki Âhirette kendileri icin hazırlanan şeylerden haberleri yok." buyururdu.

Omrunu Resûlullah efendimizin sunnetini oğrenmek, oğretmek ve yaşamakla geciren Amr bin Kays hazretleri zÂhid yÂni dunyÂdan uzak bir hayat yaşadı. 763 (H.146) senesinde Kûfe'de vefÂt etti. Amr bin Kays hazretleri vefÂt ettiği zaman butun Kûfeliler onun cenÂze namazında bulundular. Vasiyyeti uzerine cenÂze namazını Ebû HayyÂn et-Temîmî kıldırdı. Ebû HayyÂn, cemÂatin onune gecip dort def tekbir aldığı zaman; "İhsÂn edici olan Amr bin Kays geldi." diye yuksek bir ses işitildi. Namazdan sonra baktıkları zaman beyaz renkli ve o zamÂna kadar gorulmemiş olan kuşların etrafı kapladığını gorduler. İnsanlar o kuşların guzelliğine ve cokluğuna şaştılar. Ebû HayyÂn et-Temîmî; "Nicin şaşıyorsunuz? Bunlar meleklerdir. Amr bin Kays'a iyi şehÂdette bulunmak uzere geldiler." buyurdu.

BÂzı kimseler de cenÂze namazı sırasında namaz kılınan yerin cevresindeki arÂziyi uzerlerinde beyaz elbiseler bulunan cok sayıda kimsenin kapladığını gorduler. Namaz kılındıktan sonra o kimseler kayboldu.

Abdullah bin Sa'îd el-Ca'fî dedi ki: "Amr bin Kays'ın cenÂzesinde bulundum. O sırada uzerlerinde beyaz elbiseler bulunan pekcok kimse vardı. CenÂze namazını kıldıktan sonra gittiklerini gorduk."

Amr bin Kays rahmetullahi aleyh, sohbetleri esnÂsında sevenlerine ve talebelerine; "Nefsinizle meşgûl olduğunuzda insanları, insanlarla meşgûl olduğunuzda nefsinizi unutursunuz." ve"TevÂzûnun başı uc şeydir. Karşılaştığınız kimseye once selÂm vermeniz, mecliste yuksek olmayan yere oturmaya rÂzı olmanız ve Allahu teÂlÂya ibÂdet olarak yapılan işlerle medh edilmeyi ve gosterişi sevmemenizdir." buyururdu.

HELAL MEYDANDADIR, HARAM MEYDANDADIR

Amr bin Kays; kotuluklerden şiddetle kacınır, iyilikleri yapmayı teşvik ederdi. "Hayırlı bir iş duyduğun zaman bir def da olsa yap!" buyururdu. Talebelerinin ve sevenlerinin iyi kimselerle arkadaşlık yapmasını ister; "Sapık ve bozuk kimselerle berÂber bulunmayın. Zîr onun sapıklığı kalbinize sirayet eder." buyururdu. TicÂrette ihsÂn sÂhibi idi. Kazancının coğunu fakirlere ihsÂn ettiği gibi; "Kim ihtikÂr yapar, yÂni insanların temel ihtiyacı olan bir yiyeceği yirmi gece saklayarak karaborsacılık yaparsa, o malın hepsini fakirlere verse dahi keffÂretini odeyemez." buyururdu. Haramlardan ve şuphelilerden şiddetle kacınan Amr bin Kays; "HelÂl meydandadır. Haram meydandadır. Şupheliler ikisi arasındadır. Kim şuphelileri terk ederse, ırzını ve dînini hakkıyla korumuş olur. Kim şuphelileri yaparsa, her an harama duşebilir. Koruluğun yanında otlayan hayvan da her an koruluğa girebilir. Her sultÂnın bir koruluğu vardır. Allahu teÂlÂnın koruluğu ise haramlardır." hadîs-i şerîfini okurdu.
__________________