Fas'ta yetişen velîlerden ve hadîs Âlimi. İsmi Muhammed, babasının ki ise SuleymÂndır. Kunyesi Ebû Abdullah olup, Cezûlî nisbesiyle meşhur oldu. Şerîflerdendir. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. Fas'ın Sus şehrinde doğdu. 1465 (H.870) senesinde zehirlenerek şehîd edildi. Fas'ın Fugal bolgesinde yaptırdığı cÂminin bahcesine defnedildi. Seneler sonra MerrÂkûş'e nakl edilerek, kendisi icin yaptırılan turbeye defn edildi. Turbesi gunumuzde ziyÂret yeridir.

Muhammed Cezûlî, once memleketinde bir sure sonra da Fas şehrine giderek, SaffÂrin Medresesinde tahsîline devÂm etti. Tahsîlini tamamladıktan sonra tekrar memleketine dondu. Fakat yeniden ayrılmak zorunda kaldı. Bu hÂdise şoyle anlatılır: "Muhammed Cezûlî'nin bulunduğu bolgede, iki kabîle arasında şiddetli kavga olmuştu. Bu kavga sırasında bir genc olduruldu. Her iki kabîle, bu gencin kendileri tarafından oldurulmediğini iddi etti. Aralarındaki bu iddiÂlaşma o kadar ileri gidince, tekrar kavga edecek duruma geldiler. Bu arada oraya gelen Muhammed Cezûlî, kan dokulmesini onlemek icin, o genci kendisinin oldurduğunu soyledi. O beldenin Âdeti; bir adam olduren kişi, kabîleden kovulurdu. Onlar da bu Âdet uzerine, Muhammed Cezûlî'yi aralarından cıkardılar. Bunun uzerineMuhammed Cezûlî memleketinden ayrılarak, Arabistan yarımadasına gitti. Orada uzun bir muddet kaldı; Mekke, Medîne ve Kudus şehirlerini dolaştı. Buralarda ceşitli Âlimlerin sohbetinde bulundu.

SalevÂt-ı şerîfe

Bir sure sonra memleketine donen Muhammed Cezûlî, Tit şehrinde bulunan Ebû Abdullah Muhammed'in sohbetlerine katılarak, ŞÃ‚zilî tarîkatına girdi. On dort sene muddetle halvete, yalnızlığa cekildi. Sonra talebe yetiştirmeye başladı. Talebelerinin sayısının on binleri bulduğu rivÂyet edilen Muhammed Cezûlî, bir gun bir kuyu başına abdest almak icin uğradı. Kuyunun yanında su cekmek icin kova ve ip yoktu. Ne yapacağını şaşırmıştı. Bir kız, onun bu hÂlini yuksekce bir yerden gordu ve ona şoyle dedi: "Sen kimsin ve niye şaşırdın?" Muhammed Cezûlî, onun kova getireceği umîdi ile kendisini tanıttı ve hÂlini bildirdi. Kız bunun uzerine ona; "İnsanlar seni hayır ve kerÂmetle overler. Sen ise kuyudan su cıkarmaktan Âciz kaldın ve şaşırdın." dedi ve gelip kuyuya seslendi. Allahu teÂlÂnın izni ile su, kuyudan taşıp dışarıya akmaya başladı. Muhammed Cezûlî abdest aldıktan sonra kıza; "Sen bu kerÂmete hangi amelin sebebi ile nÂil oldun?" dedi. Kız da; "Resûl-i ekreme salevÂt-ı şerîfeyi cok getirmekle ve salevÂt okumaya devÂm ederek kavuştum." diye cevap verdi. Muhammed Cezûlî, bu duruma hayret ederek; "Acab hangi salevÂt-ı şerîfeyi okumaya devÂm etsem?" diye duşunmeye başladı. O gece, bu duşunceden dolayı uyuyamadı. Bu duşunce icerisinde yatakta yatarken, hanımı yatağından kalktı. En guzel elbisesini giyip, ortusunu ortup evden dışarı cıktı. Bunu gorunce, hanımının bu saatte nereye gittiğini merak ederek arkasından dışarı cıktı ve onun deniz kıyısına doğru gittiğini gordu. Onunde ve ardında bir arslan ona bekcilik ediyordu. Merakı daha fazla arttı. Hanımı kıyıya varınca denize girdi ve yurumeye devÂm etti, sonunda kucuk bir adaya ulaştı. Arslanlar denizin kıyısında yattılar. Orada abdest alıp, namaz kılmaya başladı. İbÂdetten sonra, yine su uzerinde yuruyerek kıyıya geldi. Arslanlar da kalkarak, biri onde, diğeri arkada yurumeye başladılar. Muhammed Cezûlî daha once eve gelip, uyuyor gorundu. Hanımı, eve gelip elbiselerini değiştirip, yattı. "Hanım bunu her gece mi yapıyor?" diye duşunerek, uc gece onu gozetledi. Hanımının her gece boyle yaptığını gordu.Ucuncu gecenin sabahında, bu durumu hanımına sordu. Hanımı ona; "Siz, bu işe şimdi mi vÂkıf oldunuz? Uzun senelerdir ben boyle yapıyorum." dedi. Bunun uzerine Muhammed Cezûlî; "AcabÂ, bu kerÂmete ne sebeple kavuştunuz?" diye sorunca, hanımı; "Resûl-i ekreme salevÂt-ı şerîfe okumayı hic bırakmadım. Nîmete bu yuzden kavuştum." dedi. Muhammed Cezûlî; "DevÂm ettiğiniz bu salevÂt-ı şerîfe hangisidir?" diye suÂl etti. Hanımı cevap vermedi. IsrÂr edince; "Bu gece istihÂre edeyim, izin olursa, cevap veririm." dedi. Sabahleyin hanımı; "Acıkca soyleyeyim, haber vermeye izin yoktur. Ancak salevÂt-ı şerîfeleri topla, onların icinde varsa, "Vardır" diye haber veririm." dedi. Bunun uzerine Muhammed Cezûlî, bircok kitaplarda bulunan salevÂt-ı şerîfeleri topladı ve bir kitap yazdı. Hanımına, yazdığı bu kitabı okuduğu zaman, hanımı; "İcinde birkac yerde vardır." dedikten sonra; "Bu kitabı okumaya devÂm edenin, Allahu teÂlÂnın rahmetine kavuşacağında şuphe yoktur." dedi. Muhammed Cezûlî bu eserine; Hayırlara deliller ve nûrların doğuşu mÂnÂsına gelen DelÂil-ul-HayrÂt ve MeşÃ‚rık-ul-EnvÂr ismini verdi.

Cezûlî'nin kabrinin bulunduğu belde kuffÂr eline gecince, talebesinin talebesi, hocamızı orada bırakmıyalım diyerek kabrini actırdı. Aradan yetmiş sene gecmesine rağmen, mubÂrek bedeninin nasıl defnedilmiş ise o hÂlde olduğunu gorduler. Onu sevenlerden birisi, Muhammed Cezûlî'nin alnına parmağını bastırdı. Alnındaki kan dağıldı. Parmağını kaldırınca, yine toplandı. Sanki canlı idi. Oradan mubÂrek bedenini alıp, MerrÂkûş'a getirip defnettiler. Kabrinin uzerine bir de turbe yaptırdılar.

Muhammed Cezûlî'nin DelÂil-ul-HayrÂt'tan başka eserleri de vardır. Fakat en meşhûru bu eserdir. Hizb-ul-FelÂh ve Hizb-i SubhÂn ed-DÂim yazmış olduğu eserlerdendir.

DelÂil-ul-HayrÂt'ta toplanmış olan salevÂt-ı şerîfelerden bÂzıları şunlardır:

"Allahumme salli al Muhammedin ve ezvÂcihî ve zurriyyÂtihî kem salleyte al İbrÂhîme ve bÂrik al Muhammedin ve ezvÂcihî ve zurriyyÂtihî kem bÂrekte al Âli İbrÂhîme inneke hamîdun mecîd."

"Allahumme salli al Muhammedin kem salleyte al İbrÂhîme ve bÂrik al Muhammedin ve al Âli Muhammedin kem bÂrekte al İbrÂhîme inneke hamîdun mecîd."

"Allahumme salli al Muhammedin-in-nebiyy-il-ummiyyi ve al Âli Muhammed."

"Allahumme salli al Muhammedin ve al Âli Muhammedin kem salleyte al İbrÂhîme ve al Âli İbrÂhîme inneke hamîdun mecîd. Allahumme bÂrik al Muhammedin ve al Âli Muhammedin kem bÂrekte al İbrÂhîme ve al Âli İbrÂhîme inneke hamîdun mecîd. Allahumme ve terahham al Muhammedin ve al Âli Muhammedin kem terahhamte al İbrÂhîme ve al Âli İbrÂhîme inneke hamîdun mecîd. Allahumme ve tehannen al Muhammedin ve al Âli Muhammedin kem tehannente al İbrÂhîme ve al Âli İbrÂhîme inneke hamîdun mecîd. Allahumme ve sellim al Muhammedin ve al Âli Muhammedin kem sellemte al İbrÂhîme ve al Âli İbrÂhîme inneke hamîdun mecîd."

"Allahumme bÂrik al Muhammedin ve al Âli Muhammedin kem bÂrekte al İbrÂhîme inneke hamîdun mecîd."

"Allahumme salli al Muhammedin ve al Âlihi ve eshÂbihî ve evlÂdihî ve ezvÂcihî ve zurriyyetihî ve ehl-i beytihî ve eshÂrihî ve ensÂrihî ve eşyÂihî ve muhibbihî ve ummetihî ve aleyn maahum ecmaîne y erhamerrÂhimîn."

"Allahumme salli al Muhammedin ve al Âli Muhammedin ve al ehl-i beytihî."
__________________