İneklerde Doğumdan Sonra Oluşabilecek Problemler
Bu problemler “ineklerde enerji metabolizması ile ilgili problemler” ve“Calcium/Fosfor metabolizması ile ilgili problemler” olarak da sayılabilir.
Hipokalsemi = Sut Humması
Retentio Secundinarum = Sonun atılamaması
Şirdenin (Abomasum) yer değiştirmesi
Ketosis
Metritis
Mastitis
İNEKLERDE DOĞUMDAN SONRA GORULEBİLECEK ONEMLİ PROBLEMLER:
İneklerde doğumdan sonra gorulebilecek onemli problemlerin başlıca sebepleri, yazımızın devamında da goruleceği gibi, beslemede eksiklikler ve dengesizlikler ile kotu yonetimdir.
Bu problemleri şoyle sıralayabiliriz.
- Yağlı inek sendromu ( şişman inek hastalığı= Fat Cow Sendrom)
- Ketosis
- Sonun atılamaması
- Dol tutmama
- Seluloz azlığı / asidoz/ karın şişmesi
- Laminitis
- Abomasumun (Şirden’in) yer değiştirmesi
- Doğum Felci (hipokalsemi, sut humması)
Ketosis:
Doğumu takip eden birkac gun veya birkac hafta icinde ortaya cıkar. İştahsızlık, zayıflama, sutun azalması, kabızlık, sumuksu dışkı, durgunluk, kambur duruş, sinirli haller ve boş ciğneme hareketleri ile kendini gosterir. Yağlı inek sendromu ile de ilişkili olabilir. Gunde 2 kez 150 ml. propilen glikol veya sodyum propionat verilerek ve bu uygulamaya en az 4 gun devam edilerek sağıtılabilir.
Ayrıca damardan hipertonik glikoz solusyonu ile glukokortikoidler enjekte edilir.
Ketosis’ten Korunma ve Onlemler:
İnekler cok zayıf ve cok şişman olmamalıdır. Kuru donemin son iki haftasında yavaş yavaş arttırmak suretiyle alıştırarak konsantre yeme adaptasyon sağlanmalıdır. Doğuma iki hafta kala yeme NİACİN ilave edilmesi yararlı olur.
Doğum Felci (Hipokalsemi – Sut Humması):
Doğumdan hemen sonra, 1-2 gun icinde veya doğuma 1-2 gun kala oluşabilir. Vucut ısısı duşer, kulaklar ve merme soğur, sallantılı yuruyuş veya tamamen yatma, başı omuza dayama haliyle ortaya cıkar. Bakışlar donuklaşır, gozbebeği genişler, cok şiddetli vakalarda koma hali ve olum gorulebilir.
Tedavisi damar ici yavaş yavaş Kalsiyum solusyonu enjeksiyonu ile mumkundur.
Doğum Felcini Onleme Yolları:
Kuru donemde yuksek kalsiyum iceren rasyonla besleme hipokalsemiyi arttırır. Kuru donemde 550 kg canlı ağırlıkdaki bir ineğin kalsiyum ihtiyacı gunde 40 gr kadardır. Bu durumda duşuk kalsiyum iceren rasyonlar, doğum sonrası felcleri onleyeceğinden yuksek oranda KALSİYUM iceren kuru yoncanın KURUDAKİ ineklere verilmemesi, yerine duşuk kalsiyum iceren kaba yemlerin orneğin; cayır otunun verilmesi yararlı olur. Doğuma 3-7 gun kala ozellikle D vitamini enjeksiyonunun doğum felcini onleyeceği araştırmacılar tarafından bildirilmiştir. Surude doğum felci olayları ANYONİK tuzların yeme katılmasıyla kontrol altına alınabilir.
Hipokalsemi başlı başına bir problem olduğu gibi başka problemlere de yol acabilir. Kan zayıflığına bağlı guc doğum, uterus prolapsusu olaylarında artış, sonun atılamaması, metritis’e yatkınlık, tekrar gebe kalma oranında duşuş, rumen atonisi dolayısıyla karın şişkinliği, şirdenin yer değiştirmesi, ketosis, mastitis, sutun azalması gibi problemler hipokalsemiyi takip edebilir.
Şişman İnek Sendromu (Fat Cow Sendrom)
Gebelikte cok beslenen ineklerde gorulur. Doğumdan sonra iştah kaybı ve hızlı zayıflama ile ortaya cıkar. Nabız ve solunum hızlanır, inek yatar, kalkamaz. Bu belirtilerin ardından bir hafta icinde koma hali ve olum gozlenir. Destek tedavisi icin propilen glikol ve sıvı elektrolitler denense de, genellikle tedavi başarılı olmaz. Onlemek icin kuru donemde ineklerin yağlandırılmaması gerekir. Kuru donem boyunca mısır silajından uzak durmak yararlı olur.
Abomasumun Yer Değiştirmesi :
Bu olay doğumu takiben iki – uc hafta icerisinde meydana gelir. Dorduncu midenin normal yerinden sağa veya sola doğru bukulmesiyle oluşur. Kesif yem-Kaba yem dengesizliği, Kaliteli Kaba yem eksikliği abomasumun yer değiştirmesine zemin hazırlar. Abomasum coğunlukla SOLA doğru yer değiştirir.
Abomasumun Yer Değiştirmesini Onleyecek Tedbirler:
İneğe vucut ağırlığının en az %1’i kadar kaliteli kuru ot verilmelidir. Kuru donemde silaj tuketimi kısıtlanmalıdır. Mastitis, yağlı inek sendromu , sut humması, sonun atılamaması gibi problemler Abomasumun yer değiştirmesine dispozisyon yaratacağından bu problemler icin mutlaka onlem alınmalıdır. Kuru donemde, ozellikle doğuma 2 hafta kala ineğe verilen kesif yem 100 kg. ağırlığa 750 gr oranını gecmemelidir. Orneğin; 500 kg canlı ağırlığındaki bir ineğe verilen kesif yem 3,750 gr.’dan fazla olmamalıdır.
Sonun Atılamaması:
Doğumdan sonra gorulebilecek yaygın problemlerden biridir. Sut azalmasına ve tekrar gebe kalmanın gecikmesine, dolayısıyla ekonomik kayıplara sebep olur. Uterus envolusyonu yani rahimin tekrar eski halini alması gecikir, rahim iltihabına ve kısırlığa sebep olabilir. Sonun atılamamasının sebepleri arasında Bruselloz, BVD,IBR, Leptospirosis gibi enfeksiyoz hastalıklar, vitamin - mineral eksiklikleri sayılabilir. Ca/p dengesizliği, selenyum, iyot ve A vitamini eksikliği olan surulerde sonun atılamaması olaylarının arttığı gozlenmiştir. Plasenta bağlantısının olgunlaşamaması yani erken doğum olayları, doğuma yakın donemde ineğin aşırı kilo alması ve mısır silajı tuketimi sonun atılamamasına sebep olabilir.
Alınması Ongorulen Onlemler:
Kuru donemin en az 45 gun olması, gunluk hareket imkanı, vitamin A,D,E ve selenyum enjeksiyonları ya da bunları iceren yem katkıları, enfeksiyoz hastalıklara karşı aşılamada onlem olarak duşunulebilir. Buzağılama bolumunun temiz, kuru, geniş, rahat olması, iyi havalandırmalı, aşırı sıcak, nemli ve kalabalık olmayan barınaklar sonun atılamaması konusundaki onlemlerin başında gelir.
Dol Tutmama:
Cok yağlandırılmış ve doğum sonrası hızlı zayıflama gosteren inekler sonunu atamama, rahim iltihabı ve ovariyum kistleri gibi problemlere daha yatkın olurlar. Bunlar dol tutmama sebepleri olarak karşımıza cıkar.
Seluloz azlığı, Asidosis, Karın şişmesi olayları Kaba ve Konsantre yem oranındaki dengesizliklerden, Kaba yemde taze baklagillerin cok olmasından kaynaklanır.
Laminitis:
Yine kaba yem –konsantre yem oranının bozukluğu ile ortaya cıkan topallık ile kendini gosteren bir problemdir. İnek ayakta durmakta rahatsızlık ceker, verim duşukluğu ortaya cıkar. Daha cok işkembede oluşan aşırı histaminin kan dolaşımıyla ayaklara gitmesi sonucu meydana gelir.
Karaciğer apseleri de Kaba ve Kesif yem oranının bozukluğu ile ilgili olarak, işkembede oluşan asitin işkembeyi zedelemesi sonucunda mikropların kan dolaşımına girmesiyle ortaya cıkan problemlerdir. Kan dolaşımına giren bakteriler vena porta yoluyla Karaciğere ulaşarak Karaciğer apselerine ve ilerlemiş olaylarda ise Karaciğer Fonksiyonlarının bozulmasına sebep olurlar.
Sut yağı oranının duşmesi ile karşı karşıya kalındığında yine asidoz yonunden bir inceleme yapılmalıdır. Kaba-Kesif yem oranı gozden gecirilmeli, ayak problemi olup olmadığına dikkat edilmelidir. Cok ince kıyılmış kaba yemler sut yağı oranının duşmesine sebep olabilir. Boyle bir problemde rasyonun kuru maddesinin binde beşi kadar sodyum bikarbonatın yeme ilavesi yararlı olur.
Kuru donem ic ve dış parazit mucadelesi icin en uygun donemdir. Yeme katılarak ya da enjeksiyon tarzında A.D.E vitaminleri ile kuru donemdeki inekleri desteklemek gerekir. Doğumdan 3 hafta once uygulanan Selenyum ve E vitamini enjeksiyonları ya da bunların yeme katılmaları sonun atılamaması olaylarını onler. Kurudaki inekler temiz rahat bir ortamda bulundurulmalı ve hareket edebilmelidirler. Aşırı sıcaklıkla ilgili tedbirler mutlaka alınmalıdır.
__________________