Zeyd b. SÂbit b. ed-DahhÂk b. Zeyd b. LevzÂn b. Amr b. Abdi Avf (veya Abd b. Avf) b. Ganem b. MÂlik b. en-NeccÂr el-EnsÂrî el-Hazrecî.

Peygamber (s.a.s.)'in ashabının ileri gelenlerinden biridir. EnsÂr'dan, Hazrec kabilesinin bir kolu olan NeccÂroğulları'na mensuptur. Annesi, en-NevÂr bint MÂlik b. MuÂviye b. En-NeccÂr'dır. Zeyd'in kunyesi Ebû HÂrice'dir, fakat, Ebû Saîd ve Ebû Abdi'r-RahmÂn olarak da cağrılıyordu (İbnu'l-Esîr, Usdu'l-GÂbe fı Ma'rifeti's-SahÂbe, II, 278,1970; İbn Abdi'l-Berr, el-İstîÂb fi Ma'rifeti'l-AshÂb, II, 537; el-AskalÂnî, el-İsÂbe fı Temyizi's-SahÂbe, III, 22).

Zeyd, hicretten yaklaşık onbir yıl once dunyaya gelmiştir. Babası Sabit, BuÂs Gunu oldurulduğu vakit Zeyd, henuz altı yaşlarında bir cocuktu. Resûlullah (s.a.s), Medine'ye geldiği zaman Zeyd, hÂl curuk sayılabilecek bir yaştaydı. Kaynaklar, O'nun bu sırada onbir yaşlarında olduğunu bildirmektedir. Nitekim Resûlullah (s.a.s), Bedir Savaşına katılmak isteyen birkac genci, yaşları kucuk olduğu icin geri cevirmişti ki, Zeyd de bu gencler arasındaydı (İbnu'l-Esîr, a.g.e., II, 278; İbn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 537: el-AskalÂnî, a.g.e., III, 22).

Zeyd b. SÂbit, cok akıllı, zekî ve hafızası guclu bir sahÂbî idi. O'nun bu meziyetini farkeden Peygamber (s.a.s), Zeyd'ten İbranice ve Suryanice'yi oğrenmesini istedi. Zira, Resûlullah (s.a.s)'a ceşitli yerlerden, bu dillerle yazılmış mektuplar geliyor ve bunların okunup anlaşılması, gerektiğinde cevap verilmesi icab ediyordu. Allah Resûlu, okuma yazma bilmediğinden, bunları başkalarına okutmak durumunda kalıyordu. Halbuki, mektupların iceriğini başkalarının oğrenmesini istemiyordu. Bunun uzerine Zeyd, hemen işe koyularak cok kısa bir surede, hem İbranice hem de Suryanice okuma-yazmayı oğrendi. Bundan sonra Rasûlullah'a gelen mektupları kendisi okuyor, cevap gerekiyorsa yazıyordu. Bu arada asıl gorevi olan vahiy kÂtipliğini de surduruyordu (İbn Sa'd, et-TabakÂtu'l-KubrÂ, II, 358; İbn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 538; İbnu'l-Esîr, a.g.e., II, 579).

Rivayete gore yaşının kucuk olması nedeniyle Zeyd, Bedir ve Uhud savaşlarına katılmamıştır. Katıldığı ilk savaş Hendek savaşı olup, savaşa hazırlık kabilinden, muslumanlar Medine'nin etrafında hendek kazarlarken Zeyd, cıkan toprağı taşıma işinde yardım ediyordu. Resûlullah (s.a.s) O'nu bu durumda gorunce: "Ne kadar iyi bir cocuk" diyerek takdir ifadelerini dile getirmiştir.
İbn Abdi'l-Berr, "el-İstîÂb"da zikredip, sahih kabul etmediği bir habere gore; Tebuk seferinde, Benî MÂlik b. en-NeccÂr'ın bayrağını UmÂre b. Hazm taşıyordu. Resûlullah, bayrağı ondan alıp Zeyd b. SÂbit'e verdi. Bunun uzerine UmÂre: "Ey Allah'ın Resûlu! Hakkımda sana herhangi birşey mi ulaştı?" diye sorunca, Resûlullah; "Hayır, lÂkin Kur'Ân'a oncelik vardır: Zeyd de Kur'Ân'ı senden daha cok ezberlemiştir" şeklinde cevap verdi (İbn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 537; İbnu'l-Esîr, a.g.e., II, 278).

Zeyd b. SÂbit, ashÂbın en Âlimlerinden biriydi. Sadece Kur'Ân-ı Kerîm'i ezberlemekle kalmamış, mirasla ilgili feraiz ilmini de cok iyi oğrenmişti. Oyle ki, ashÂb arasında bu ilmi O'ndan daha iyi bilen yoktu. Resûlullah (s.a.s), ashÂbına: "Feraizi en iyi bilen Zeyd'dir" diyordu. İmam ŞÃ‚fiî de, feraiz hususunda bu hadisle amel etmiştir (İbnu'l-Esîr, a.g.e., II, 279; el-AskalÂnî, a.g.e., III, 23).
Gerek Hz. Omer, gerekse Hz. Osman, Medine'den ayrıldıkları zaman Zeyd b. Sabit'i vekil bırakırlardı. Hz. Osman, O'nu ziyade seviyordu. Zaten kendisi de Osman taraftarıydı ve bu halife devrinde beytulmÂla bakmakla gorevlendirilmişti. Yermuk gunu de ganimetleri taksim işini Zeyd ustlenmişti (İbnu'l-Esîr, a.g.e., II, 279; İbn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 538; II, 538; el-AskalÂnî, a.g.e., III, 23).

Zeyd'in vefat tarihi konusundaki rivayetler arasında tam bir mutabakat olmamasına rağmen, buyuk bir ihtimalle h. 45 yılında vefat etmiştir ve buna gore tahminî yaşı da 54'tur.
Zeyd ten; ibn Omer, Ebu Saîd, Ebu Hureyre, Enes, Sehl b. Huneyf ve Abdullah b. Yezîd el-Hutamî gibi sahÂbîler rivayette bulunmuşlardır. Tabiînden de; Saîd b. el-Museyyeb, Kasım b. Muhammed, Suleyman b. YesÂr, EbÂn b. Osman, Busr b. Said ve Zeyd'in iki oğlu, Harice ile Suleyman ve başkaları rivayet etmişlerdir (İbnu'l-Esîr, a.g.e., II, 279; el-AskalÂnî, a.g.e., III, 23; İbn Abdi'l-Berr, a.g.e., II, 540; İbn Sa'd a.g.e., II, 360).
__________________