Linux ve GNU Felsefesi nedir ?
Bu yaziyi okumak ve bahsedilen dusunceleri ozumseyebilmek icin bilgisayar konusunda uzman olmaniz kesinlikle gerekmemektedir fakat, baslamadan once, kavramlarin ayni anlamlarini kullandigimizdan emin olmak icin asagidaki bazi bilgisayar terimlerin tanimlarini yapmak yerinde bir hatirlatma olacaktir:

Donanim (Hardware):Bir bilgisayarin veya baska bir benzer sistemin fiziksel, dokunulabilir, gercek parcalari (ses kartiniz, islemciniz, disk suruculeriniz, monitorunuz, yaziciniz gibi).

Yazilim (Software): Donanimlar uzerinde elektronik olarak saklanabilen bilgisayar programlari ya da verilerin tumune verilen isim (isletim sisteminiz, mp3 dosyalariniz, mp3 calici programiniz, metin belgeleriniz gibi).

Kaynak Kod (Source Code):Bir programin, herhangi bir programlama dili ile yazilmis, insana yakin orjinal formu. Programlar, kaynak kodlarin cesitli derleyicilerden gecirilerek bilgisayarin anlayabilecegi bir forma donusturulmus halleridir. Ornegin mp3 calici programinizi bilgisayarinizda calistirabilirsiniz fakat onun nasil calistigini anlayabilmeniz icin kaynak koduna bakmaniz gerekir. En ilkel hali ile kaynak kod icin, ait oldugu programin bilgisayara ne yaptirdigini ve nasil calistigini tam olarak anlayabilmemizi saglayan yazili halidir diyebiliriz.


Bu cok kisa ve genel bilgilendirmenin ardindan, "Bilim ancak kollektif olarak gelisir ve bilgi paylasilmalidir" diyen Richard M. Stallman'in onculugunu gerceklestirdigi GNU'nun ne anlama geldigini aciklayarak baslayalim ve Stallman'in soyledigi ve kimsenin hayir diyemeyecegi bu soz ile 1984 yilinda baslayan GNU hareketinin arasinda nasil bir bag oldugundan bahsedelim.

GNU'nun acilimi, 'GNU is Not Unix'tir. Yani GNU, 'GNU, Unix degildir' anlamina gelmekte olan ozyinelemeli (rekursif) bir kelimedir. Richard M. Stallman, 1970'li yillarda MIT (Massachusetts Institute of Technology)'nin Yapay Zeka laboratuvarlarinda serbest yazilimi bir yasam sekli olarak benimsemis bir grupla beraber 1980'li yillarin basina kadar yazilim gelistirici olarak calismistir. Bu grup ile olan birlikteliginin sona erisinin ardindan kendisini o donemlerde ivme kazanan bazi akimlardan dolayi benimsenmeye baslanilmis yeni bir sosyal sistem icerisinde bulmustur, Stallman bir roportajinda1 o gunleri su sekilde nitelendirmekte: "Kendimi ozgur olmayan (kaynak kodu kapali olan) yazilimlarin hakim oldugu ve kullanicilarin yardimsiz birakildigi, parcalanmis ve birlikte calismanin korsanlik olarak nitelendirildigi cirkin bir sosyal sistemin icinde buldum. Bu tur bir yasantiyi reddettim. Ancak isimi ozgurluge ve birlikte calismaya adadigim zaman yaptiklarimdan gurur duyabilecegime karar verdim." Ve 1984 yilinda tamamen ozgur yazilimlarin meydana getirdigi bir isletim sistemi ve isletim sisteminin araclarinin gelistirilmesi calismasi boylece baslamis oldu, iste bu calismanin adi GNU idi. Yazilan ozgur yazilimlarin bir semsiye altinda toplanmasi icin 1985 yilinda yine Stallman tarafindan FSF (Free Software Foundation) kuruldu ve GNU yazilimlari korumak uzere GPL (General Public Licence) adi verilen yazilim lisansi duyuruldu. GPL lisansi ile lisanslanan ozgur yazilimlarin amaclari ozgurluklerini korumaktan baska bir sey degildir.

Ozgur yazilimlar hakkinda sik rastlanan bir yanlis anlama, ozgur yazilimlarin ucretsiz oldugudur; genellikle boyle olmakla beraber, ozgur yazilimlar ucretli olabilirler, fakat kaynak kodlari ucretlendirmelerinden bagimsiz olarak aciktir. Bir yazilimin, 'ozgur yazilim' olarak degerlendirilebilmesi icin yazilimin kullanicisina neleri saglamasi gerekir?

* Yazilimi kullanan kisi onu her turlu amac icin calistirmakta ozgurdur. Ozgur yazilimlar kullanicilari kisitlamazlar.
* Yazilimi kullanan kisi yazilimin nasil calistigini incelemekte ve kendi ozel ihtiyaclarina daha iyi cevap verebilmesi icin yazilim uzerinde degisiklik yapmakta ozgurdur. Kendisi yeterli bilgiye sahip degilse bunu bir baskasina da yaptirabilir.
* Yazilimi kullanan kisi elindeki yazilimi dagitmakta ve toplum ile paylasmakta ozgurdur.
* Yazilimi kullanan kisi yazilimi gelistirmekte ve gelistirdigi yeni halini toplum ile paylasmakta ozgurdur.

GPL'nin bu hukumlerine bakildiginda 'yazilimi yazan' kisi ile 'yazilimi kullanan' kisi sanki birbirine karistirilmis gibi gorunuyor. İnsanin, -ozellikle gunumuz kosullarinda- bir yazilimi kullanan kisinin, kullandigi yazilim uzerinde, yazilimi ureten kisi kadar hakka sahip olmasini kabul etmekte gucluk cekmesi cok dogal... Ozgur yazilim akimi ile beraber, GPL semsiyesi altinda gelistirilen bir yazilim ozel bir caba sarfetmeye gerek birakmadan, baslangicindan sonuna degin toplumun ve bilimin yararina gelistirilmis olur. Cunku bu lisans ve yaklasim sayesinde,

* Yazilim gelistiricileri tekerlegi yeniden kesfetmekle vakit harcamaz, daha onceden uretilmis olan araclari yazilimlarina ekleyerek bunlar uzerine yeni seyler insa edebilir.
* Ayni isi yapan yazilimlarin en iyi yonleri alinarak kullanicilara optimum calisan, kaliteli yazilimlar hizla sunulabilir. Kullanicilar var olan yazilimlar arasindan istedigini deneyerek kendi ihtiyacini rahatca secebilir.
* Kullanicilar ozgur yazilimlara cok makul fiyatlar ile ya da -cogunlukla- 0 maliyetle sahip olabilir, dolayisi ile yazilim ucretlerine ayirdiklari kaynaklarini donanima ya da diger ihtiyaclarina ayirabilir, yasam ve calisma standartlarini yukseltebilirler.
* Yazilimin kaynak koduna da sahip olduklarindan dolayi kullanicilar kritik yazilimlarin nasil calistigini anlamak icin kaynak kodlarina bakabilir, isteklerine gore ozellestirebilir ve kaynak tasarrufu saglayabilir. Elbette kullanicilar yazilim uretimi konusunda bilgili olmak zorunda degildir, ne bir programci kiralamak kullanici icin, ne de var olan bir yazilim uzerinde degisiklik yapmak bir programci icin zordur.

Butun bunlar goz onunde bulunduruldugunda, ozgur yazilim akimi bilisim dunyasinin acimasiz carklari arasinda acan bir cicek gibidir. GPL'nin zekice dusunulmus hukumleri sayesinde bu akimin onu kendi menfaatlerinden dolayi kapali kaynak kodu savunan, kucuk bir kitleyi doyuran egoist yazilim devleri tarafindan bir turlu kesilememektedir ve Free Software Foundation'un kuruldugu 1985 yilindan bu yana internet teknolojisinin de hizla yayilmasi ile bu akim butun ulkelere sicramis durumdadir. Acik kaynak kodlu ozgur yazilimlar yukarda bahsedilen ozellikleri ile su avantajlari da beraberinde getirmektedir:

* Guvenilirlik: Acik kaynak kodlu yazilimlarin belki de en buyuk artisi olan guvenilir oluslari, kimi cevreler tarafindan dogru olmayan bir mantikla bir dezavantaj gibi gosterilmeye calisilmakta ve topluma 'Acik kaynak kodlu bir yazilimin tam olarak nasil calistigi kaynak koduna bakilarak bilinebildigi icin yazilimin barindirdigi guvenlik problemleri saldirganlar tarafindan kolaylikla tespit edilip kullanilabilmektedir' gibi bir dusunce yerlestirilmeye calisilmaktadir. Fakat acik kaynak kodlu bir yazilim, dogasi geregi gelistirilmesi surecinden kullanimi zamanina degin onbinlerce goz tarafindan denetlenmektedir. Var olmasi muhtemel bir guvenlik problemi ya da kotu niyetli bir programci tarafindan bilincli olarak yerlestirilebilecek bir kod parcasi yazilim sizin elinize ulasmadan tespit edilmekte ve hizla duzeltilmekte ya da size ulasmasi engellenmektedir. Ayrica kimse, binlerce insanin kollektif bir sekilde gelistirdigi bir yazilimin guvenilmez oldugunu idda ederken, sinirli sayida kisinin gelistirdigi ve kaynak kodunu kapattigi bir yazilimin guvenilirligini kimin ve nasil garanti edecegi sorusuna yanit veremez.
* Saglamlik: Yine acik kaynak kodlu yazilimlarin dogal gelistirme sureci icerisinde cok sayida insan tarafindan denenmeleri ve kaynak kodlarinin gozden gecirilmesi sonucunca ortaya yuksek kalitede, stabil ve kuvvetli yazilimlar cikmaktadir.
* Esneklik: Kaynak kodu acik bir yazilim hizla ve kolaylikla yeni bir sistem uzerinde calisacak sekilde yeniden yapilandirilabilmekte, bir kismi cikarilarak kapsami daraltilabilmekte ya da eklenen yeni fonksiyonlarla kapsami genisletilebilmektedir.
* Uygulama Destegi: Cok genis bir yelpazede ve cesitlilikteki bir cok acik kaynak kodlu ozgur yazilim her gun duyurulmaktadir. Herhangi bir konudaki ihtiyac acik kaynak kodlu yazilimlarla hizli ve kaliteli bir sekilde cozume kavusturulabilmektedir.


Belki de hepsininden onemlisi, bahsedilen yazilim sizin kendi maliniz olmaktadir. Yukarida da bahsedilen GPL lisansi uyarinca uretilmis bir yazilim uzerinde, onu hazirlayan kisi kadar hakka sahip olmaniz inanilmasi guc bir seydir. İnsanlarin bu durum karsisinda su sekilde bir degerlendirme yapmasi cok sik rastlanan bir durumdur: 'Bir yazilimin kaynak kodunun acik ya da kapali olmasi, ozgur olmasi ya da olmamasi benim icin neyi degistirir?'

Aslinda cok seyi degistirmektedir.

Bu sekilde dusunen kisilerin bir kismi, bilgisayarlarinda lisans bedelleri odenmemis, kopya yazlimlar kullanmaktadirlar, dolayisi ile ellerindeki yazilimlarin yasal kisitlamalari ve hukumlerinden dolayi hirsiz durumuna dusmekte ve yasalari cignemektedirler; sirf ihtiyaclarini karsilamak istedikleri icin hayatlari boyunca yapmayi akillarindan bile gecirmeyecekleri suclarli islemis sayilmaktadirlar.

Bir kismi da bilgisayarlarinda kullandiklari yazilimlarin lisans bedellerini odemekte, fakat kullandiklari yazilimin lisans hukumleri uyarinca lisans bedeli odenmis yazilimlarinin bir kopyasini cok yakin arkadaslari dahi istese ona 'hayir' demek durumunda kalmaktadirlar. Demedikleri taktirde de arkadaslarini ilk kisimdaki insanlar genellemesine itmektedirler. Yani lisans bedelini odedikleri taktirde dahi bir yazilima sahip olamamakta, yazilimi ozgurce kullanamamakta, ozgur olamamaktadirlar. İste bu durum, Richard M. Stallman'in "bu yasam seklini reddettim" dedigi yasam seklidir.

Peki bunca kosusturma arasinda Linux'un yeri nerededir? (Linux, linuks seklinde telaffuz edilir2)

Linux, Linus Torvalds adinda Finlandiya'li bir bilgisyar muhendisinin 1991 yilinda Helsinki Universitesi'nde bir ogrenci iken kisisel bilgisayarinda kullanmak uzere gelistirmeye basladigi bir isletim sistemi cekirdegidir (isletim sisteminin cekirdegi, isletim sisteminin beyni diye tabir edebilecegimiz kismidir). İnternet'te yaptigi duyuru sonucunda tum dunyadan bir cok programcinin da destegi ile hizla gelismis ve halen ayni destek ile gelismekte olan acik kaynak kodlu, ozgur bir yazilimdir. Hizli bir surecin sonunda Linus'un gelistirdigi cekirdek, GNU hareketinin bir meyvesi ve ayni zamanda tasiyicisi haline gelmistir. GNU icin yazilmis ozgur yazilimlar cok kisa sure icerisinde Linux cekirdegi ile uyumlu calisabilecek hale getirilmis ve ortaya guclu, esnek ve acik kaynak kodlu bir isletim sistemi cikmistir. GNU/Linux olarak anilmasi gereken isletim sistemi zaman icerisinde telaffuz kolayliklarindan oturu Linux olarak anilmaya baslanmistir.

Su anda GNU yazilimlarini ve diger ozgur yazilimlari bir araya getiren ve tum bunlari bir Linux cekirdegi ile beraber toplu, derlenmis ve kurulumu cok kolay bir isletim sistemi olarak piyasaya suren irili ufakli bir cok calisma mevcuttur. Fedora, Debian, SuSe, Mandrake, Slackware bunlardan cok bilinen bir kacidir. Her biri, normal bir bilgisyar kullanicisinin biraz dikkat ederek bilgisayarina kurabilecegi ve neredeyse hic yabancilik cekmeden kullanabilecegi kadar rahat bir kurulum arayuzune sahip bir sekilde dagitilmaktadir. Eger dagitimlar hakkinda daha fazla bilgi almak istiyorsaniz3 adresini ziyaret edebilirsiniz. Bu dagitimlar universitelerin Bilgi İslem Dairesi baskanliklarindan, bilgisayar muhendislikleri bolumlerinden ya da sadece dagitim isini ustlenmis internet sitelerinden cok cuzzi miktarlar karsiliginda temin edilebilmektedirler.

Turkiye'de de dunyanin her yerinde oldugu gibi Linux ile tanismak isteyen ve yukarda vaad edilen sekilde bir bilgisayar yasantisina adim atmak isteyen kisileri bir araya getirmek ve desteklemek vazifesini ustlenmis ciddi ve ozverili organizasyonlar mevcuttur. LKD (Linux Kullanicilari Dernegi), tum Linux camiasinin bulusma noktasi olmayi hedefleyen ve butun ozgur yazilim hareketlerine kucak acmis bir dernektir. Her yil duzenlenen ve 4 gun suren Linux Senlikleri ile 3-4 paralel salonda yapilan seminer oturumlari ile insanlar Linux ile ilgili cesitli konularda bilgilendirilmekte, hic bilmeyenlerden profesyonel bilgisayar kullanicilarina kadar herkezin faydalanabilecegi etkinliklere Turkiye'nin dort yanindan konusmacilar ve izleyiciler katilmaktadir. E-posta listelerinde ozgur yazilim ve linux konusunda yardim almak isteyen kisilere yardim edilmekte, duzenli ve gezici seminerler ile kitleler ucretsiz bilgilendirilmektedir. Turkcelestirme, yeni ozgur yazilimlarin gelistirilmesi gibi calismalara destek verilmektedir.

Su anda nerede ise tum universite bilgi islem merkezlerinin yani sira, NASA, IBM, HP, Boeing, HSBC, CityBank, SonyEricsson, Nokia, Siemens, Samsung, General Motors, Hyundai, Oracle, EToys gibi cok buyuk kuruluslar Linux kullanmakta ve bir sekilde ozgur yazilimlara destek olmaktadirlar.

Peki, su anda nasil linux sahibi olabilir ve onu kullanmaya baslayabilirsiniz? Bu sorunun yaniti da cok basittir:

* En yakin universitenin bilgi islem dairesine 3 adet bos CD ile gidip size tavsiye ettikleri bir Linux dagitimini cekmelerini rica edin.
* http://liste.linux.org.tr/mailman/listinfo adresindeki e-posta listelerinden linux listesine uye olun ve 'ben linux kullanmak istiyorum, bana yardim edin' diyin.

Eger caba sarf etmeyi goze almissaniz sonrasinin nasil geldigine siz de sasiracaksiniz.

Butun bunlar sanki bir pazarlama sirketinin serzenisleri gibi gorunmekte, insanin aklina 'Peki bunca insan neden bu fikrin pesinden kosturuyor? Bu kisilerin menfaati nedir?' sorulari takilmaktadir.

Siz kabul etmesenizde, ozgur yazilimlar ve Linux sizin kullanmaniz icin hic bir karsilik beklemeden size sunulmus birer hediyedir. Sizin malinizdirlar, ve ona sahip cikmak ya da cikmamak ozgurlugu de diger tum ozgurlukleriniz gibi sizin elinizdedir. Bu akim ve bu akimin urettikleri, toplumlarin refah seviyesini yukseltmek icin calisan bilime ve gelecek nesillere bir mirastir.

Richard M. Stallman'in soyledigi gibi, 'Ozgur yazilim kullanmayi hak ediyorsunuz'.


Kaynak: www.linux.org.tr
__________________