Hepinize merhabalar arkadaşlar, bugun Tadımlık Blogların 9. bolumunde konumuz Linux uzerine olacak. Bu blog yazımın 50. blog yazım olmasından mutevellit Linux severlere guzel bir yazı hazırlayayım dedim. Linux'un tarihine ve nasıl ortaya cıktığına mumkun olduğunca net ve kısaca değineceğiz. Aslında bunu da bir seri haline getirmeyi duşunuyorum. Aynı Apple ile ilgili yazılarımda olduğu gibi bir Linux serisi yapabiliriz. Neyse cok uzatmadan yazımıza değinelim.

| Linux oncesi donemler: UNIX ve BSD devri |
Linux'dan cok daha oncesinde UNIX ve BSD vardı. UNIX ilk olarak 1969 yılında Ken Thompson ve Dennis Ritchie tarafından tasarlandı.



(Solda ki Ken Thompson, sağda ki Dennis Ritchie)
Bu iki hacı emmi AT&T olarak UNIX'ı tasarlıyorlar 1969 yılında. UNIX'den bahsetmeme gerek yok sanırım cunku bilmeyen yoktur herhalde. Yine de kısaca bahsetmek gerekirse kendisi bir işletim sistemi modeli. Bircok işletim sistemi ya UNIX tabanlı ya da UNIX turevi olarak geciyor. Misal Linux bir UNIX turevi. macOS'un cekirdeği Darwin'de bir UNIX turevi. Yani neredeyse kullandığımız coğu işletim sisteminin buyuk buyuk atası diyebiliriz. UNIX 1970 yılında piyasaya suruluyor. Hemen ardından UNIX'i taşınabilir hale getirmek icin o donemler yeni bir program dili olan "C" ile tekrar yazıyorlar. Boylece UNIX tum Dunya'ya yayılmaya başlanıyor. UNIX acık kaynak olduğu icin coğu kişi tarafından değiştirilip kullanılıyor hatta.

1977 yılında UNIX'e rakip olarak BSD cıkıyor. Aslında BSD UNIX'in bir eklentisi. UNIX'in kaynak kodları ile yazılmış bir şey kendisi. Lakin bu sırada UNIX'e ait bazı kodları da araklıyorlar BSD icin. Ve bunun uzerine AT&T BSD'yi geliştiren Kaliforniya Universitesine dava acıyor. Tabii bu olay hem BSD'ye hem de UNIX'e zarar veriyor. BSD'nin gelişimi sınırlanıyor ve UNIX'de davadan oturu pek gelişemiyor.



(Richard Stallman)
AT&T ve Kaliforniya Universitesi birbirini yerken 1983 yılında Richard Stallman adlı bir abimiz GNU adını verdiği yepyeni bir proje icin kollarını sıvıyor. Bu yepyeni işletim sistemi hem UNIX'e benzeyecekti hem de UNIX'e ait bir kod icermeyecekti. Yani UNIX'e benzeyen ama UNIX olmayan bir yazılım olacaktı. Linux'a giden yolda da onemli bir adımdı bu. Cunku biliyorsunuz ki Linux'un GNU ile kuvvetli bir bağlantısı var. Neyse bu GNU'yu yazarken bir yandan da bir lisans oluşturuyor GNU icin. GNU Genel Kamu Lisansı yani GPL ortaya cıkıyor GNU ile birlikte. Bu lisans ise ozgur yazılım vakfına ait bir lisans. Ozgur yazılım vakfının sahibi de bu Richard Stallman abimiz. Lakin o zamanlar bir GNU pek ilgi cekmiyor. Cunku 1980'li yıllarda Macintosh getirdiği GUI yani grafiksel kullanıcı arayuzu ile piyasayı sallamıştı. Aynı şekilde MS-DOS'un cok daha yaygın ve kullanımı kolay bir yazılım olması da GNU'ya olan ilgiyi azaltmıştı. Ayrıca GNU Hurd cekirdeği de eksik ve tamamlanamamıştı.

Bu sıralarda donanım dunyası da değişiklikler geciriyordu. En basitinden hafiften 32-Bit devri başlıyordu. Bunun oncusu olarak Intel, 80386 işlemcisini piyasaya surdu. Yani 16-Bit devrinin bitmesi anlamına geliyor bu.

Bu kadar olayın ardından acık kaynak yazılımlar epey bir zarar gordu. Tam olarak acık kaynak ve ucretsiz bir yazılım yoktu piyasada. İşte tam bu noktada Linus Torvalds devreye giriyor.

| Yıl 1991: Linux'un doğuşu |



(Linux'un babası Linus Torvalds)
Yıl 1991. 1980'li yıllar bitmiş. Artık renkli ekran devri başlamış. DOS gibi komut arayuzune sahip işletim sistemleri yerini GUI yani grafiksel işletim sistemlerine bırakmış. Bu sıralarda Apple batmaya doğru gidiyordu. Microsoft ise Windows 3.0 ile yakaladığı buyuk cıkış ile yavaştan kendi tekel ortamının temellerini atıyordu. Bu sıralarda UNIX, BSD ve GNU ise yerinde sayıyordu. Kapalı kaynak yazılımlar buyuk bir pazar payı yakalamıştı o donemlerde. Acık kaynak yazılımların gelişimlerinin neredeyse durması yuzunden kimse yuzlerine bile bakmıyordu bu yazılımların. O yuzden Linus Torvalds bu duruma son vermek adına 1991 yılında Linux cekirdeğini geliştiriyor. Linux bir UNIX turevi. GNU araclarını da bunyesinde barındırıyor. MINIX baz alınıyor geliştirilirken. Ve Linux 0.01 ortaya cıkıyor.



İlk Linux cekirdeğini kullanan işletim sistemi karşınızda. DOS tarzı bir işletim sistemiydi. Komut istemi bildiğimiz yani. Lakin tek başına calışmıyordu. Calışması once MINIX kuracaktınız ve ardından Linux'u calıştıracaktınız. Linux ilk olarak MINIX geliştiricilerine sunulmuştu Linus tarafından. Ki MINIX topluluğundan bircok kişi bu yeni ve heyecan verici Linux cekirdeğine katkıda bulunmaya başlamışlardı.

| Linux ve GNU'nun sıkı bağı |
Linus Torvalds ilk başta Linux'u tamamen kendi oluşturduğu bir lisans ve yazılımlarla piyasaya surmek istiyor. Lakin daha sonra bunları tek başına yapamayacağını anlayarak vazgeciyor. Linux icin GNU lisansını kabul ediyor ve GNU yazılımlarını Linux cekirdeğine ekliyor. Hatta kendisi Linux 0.1'in surum notlarına şoyle bir acıklama da eklemiş.
Ne yazık ki, bir cekirdek tek başına sizi hicbir yere goturmez. Bir calışma sistemi elde etmek icin kabuk, derleyiciler ve bir kutuphane gereklidir. Bunlar ayrı parcalardır ve daha sıkı (hatta daha gevşek) bir telif hakkı altında olabilir. Linux ile kullanılan aracların coğu GNU yazılımıdır ve telif hakları GNU'ya aittir. Daha fazla bilgi icin benden (veya GNU'dan) yardım isteyin.
Genişletmek icin tıkla ...

Kısaca adam Linux'un tek başına hicbir işe yaramadığını, ancak GNU yazılımları ile bir butun haline gelebildiğinden bahsediyor. İşte Linux ve GNU'nun bağları bu noktaya dayanıyor. Ki bircok insan bu yuzden Linux'a GNU/Linux demenin daha doğru olacağını soyluyor.

| Linux'un adı ve maskotunun ilginc hikayesi |
Linux'un adı aslında başlarda Freax olacakmış. Yani "Free" ve UNIX'in "X" harfinin birleşmesiyle oluşan bir isim olacaktı. Sebebi ise Linus Torvalds'ın UNIX ile dalga gecmek istemesiydi. Saf UNIX bedava değildi cunku. Kaynak kodları devlet sırrı gibi saklanıyordu UNIX'in. Linus Torvalds aslında Linux adını da duşunmuş ama Freax adı daha cazip gelmiş kendisine. Daha sonra Helsinki Teknoloji Universitesinden bir tane adam Linus'a "hacı bu nasıl isim boyle?" demiş. Linus ise "o bicim bir isim" demiş. Şaka bir yana universiteden Ari Lemmke adlı bir abimiz Linus'a boyle bir ismin sacma olduğunu ve Linux ismini koymasını onermiş. Hatta Linus'a inat kendisine "Linux" adında bir FTP sunucusu vermiş. Linus istemeye istemeye de olsa Linux adını kabul ediyor boylece. Linus adının da nereden geldiğini soylememe gerek yok sanırım. Yine "Linus" ve UNIX'in "X" harfinin birleşmesiyle oluşturulmuş bir isim.




(Linux'un maskotu "Tux")
Hepimizin Linux denilince aklına bu yukarıda ki sevimli ve "minnak" penguen geliyor. Kendisi Linux'un maskotu. Nasıl Windows'un pencereleri ve macOS'un elması varsa, Linux cekirdeğinin de pengueni var. Peki hic neden bu penguen maskot secildi diye duşundunuz mu? Belki bilenler olur ama bilmeyenler icin kısaca ozet gecelim. Linus Torvalds bu Linux'a maskot aradığı zamanlarda Avusturalya'da bir hayvanat bahcesine gitmiş. Orada kucuk bir penguen tarafından ısırılmış. İşte o an Linux'un maskotunun bir penguen olmasına karar vermiş.