CenÂb-ı Hak, ibÂdetlerimizin otomat, yÂni feyz ve rûhÂniyetten uzak bir şekilde şuursuzca yapılarak ziyÂn edilmesini istememektedir. BilÂkis kalplerimizin, “ihsan” duygusunun rûhÂniyet ve feyzi icinde kendisine yaklaşmasını, yÂni ilÂhî vuslata nÂil olmasını arzu buyurmaktadır.Her hususta îtidal olcusunun esas alınarak ibÂdet ve muÂmelÂtın feyizli bir îtiyad hÂline getirilmesi, dînimizin temel emirlerindendir. Zîr nasıl alışılırsa ekseriyetle oyle devÂm edileceği muhakkaktır.
ABDEST VE GUSULDE İSRAF İbÂdetlerin îfÂsı esnÂsında yaşanan israflara dÂir ilk akla gelen husus, abdest ve gusulde vesveseye kapılarak luzûmundan fazla su kullanmaktır. Resûlullah, abdest almakta olan Sa ’d ’a (r.a.) uğramıştı:
“–Bu israf da ne, ey Sa ’d?!” buyurdular. Sa ’d (r.a.):
“–Abdestte de israf olur mu?” deyince Efendimiz şu cevÂbı verdiler:
“–Evet, akan bir nehir uzerinde bulunsan bile!” (İbn-i MÂce, TahÂret, 48)
NAMAZDA İSRAF İmkÂn var iken namazı cemaatle kılmamak, namazı mecbûriyet savar gibi rûhÂniyetten uzak bir şekilde îf etmek gibi hÂller de, ibÂdet hayÂtına Âit israflar cumlesindendir. Namazı huşû ve huzurdan mahrum olarak kılan kimseler icin CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki, onlar namazlarını ciddiye almazlar.” (el-MÂûn, 4-5)
Resûlullah Efendimiz de, kalbî kusurlar sebebiyle fazîleti kaybedilen, yÂni ici boşaltılarak israf edilen namaz hakkında şoyle buyurmuştur:
“Bir kul namaz kılar, fakat namazının yarısı, ucte biri, dortte biri, beşte biri, altıda biri, yedide biri, sekizde biri, dokuzda biri, hatt ancak onda biri kendisi icin yazılır.” (Ebû DÂvûd, SalÂt, 123, 124)
Demek ki CenÂb-ı Hak bizden akıl ve kalbin rûhÂniyeti icinde bir ibÂdet arzu etmektedir. “Secde et ve yaklaş!” (el-Alak, 19) emriyle, alnımız secdeye varırken kalbimizin de AllÂh ’ın huzûrunda tazarrû ve niyaz hÂlinde ve ihsan duygusu icinde bulunmasını istemektedir. Zîr insanı hakîkî mu ’minliğin kemÂline erdiren, beyin ve kalp faÂliyetlerinin muşterek kullanılmasıdır.
Âyet-i kerîmede namazlarını lÂyıkıyla ed edenler hakkında şoyle buyrulur:
“Mu ’minler kurtuluşa erdi. Onlar ki namazlarını huşû ile kılarlar.” (el-Mu ’minûn, 1-2)
ORUCTA İSRAF İslÂm ’ın beş esÂsından biri olan orucu, yalan, gıybet, kovuculuk gibi ahlÂkî zaaflarla zedeleyerek ecrini asgarî seviyeye duşurmek de buyuk bir israftır. Peygamber Efendimiz şoyle buyurur:
“Kim yalan konuşmayı ve yalan-dolanla iş yapmayı terk etmezse, Allah o kimsenin yemesini, icmesini bırakmasına kıymet vermez.” (BuhÂrî, Savm 8, Edeb 51)
Oruc bize, Rabbimizin ihsÂn ettiği nîmetlerin kadrini idrÂk ettirmelidir. Yine oruc, yarım gunluk bir aclıkla ne kadar Âciz olduğumuzu gostererek iktisÂden zayıf olan kardeşlerimizin hÂlinden anlamayı, yureğimizin onlara uzanabilmesini, sadakalarımızı bir ibÂdet heyecanıyla AllÂh ’a verir gibi tevÂzu ve teşekkur edÂsıyla verebilmeyi temin etmelidir. Zîr Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“…Allah kullarının tevbesini kabûl eder ve sadakaları alır...” (et-Tevbe, 104)
Orucun farz olarak tutulduğu RamazÂn-ı Şerîf de, baştan sona feyiz, rûhÂniyet, rahmet, mağfiret ve lutuflarla dolu bir ibÂdet ayıdır. Resûlullah Efendimiz, bu mubÂrek ayın isrÂf edilmeden feyizli ve bereketli bir şekilde değerlendirilmesini emretmiştir.
Bununla birlikte seherleri; uyanık bir gonulle îf edilen teheccud, istiğfÂr, zikir, tefekkur ve Kur ’Ân tilÂvetiyle, gunduzleri; gonlu Hakk ’a vererek yapılan ibÂdet, infak ve amel-i sÂlihlerle, icÂbet saati olan iftar vakitlerini; istiğfar, du ve bir mu ’mine iftar ettirebilmenin huzûru ile, akşamları da tÂdil-i erkÂn ile ed edilen terÂvih namazları ile ihy etmelidir. Bu mubÂrek ayı hakkıyla değerlendiremediğimiz takdirde yanı başımızda akıp giden rahmet ve mağfiret deryÂsından istifade edememiş ve onu hazîn bir isrÂfın girdÂbına terk etmiş oluruz.
HAC İBADETİNİN İSRAFI Ote yandan malın helÂliyetine, insanların hak ve hukûkuna dikkat etmemek, mÂlÂyÂnî ile meşgul olarak rûhÂniyet ve feyzi dağıtacak davranışlarda bulunmak da hac ibÂdetinin isrÂfı demektir.
Nitekim hadîs-i şerîfte, haram parayla hacca giden kimse: «Lebbeyk» dediğinde kendisine: «Sana ne lebbeyk ne de sa ’deyk. Cunku senin kazancın haram, azığın haram, bineğin haramdır. Hicbir sevap almadan gunahkÂr olarak don! Hoşlanmayacağın şeyle karşılaşacağından dolayı uzul!» şeklinde karşılık verileceği beyan buyrulur. (Heysemî, III, 209-210)
ZEKAT VE SADAKADA İSRAF ZekÂt ve sadakalardaki israf ise, başa kakmak sûretiyle muhtÂcı minnet altında bırakmak, riy ve ucub gibi kalbî hastalıklara mubtel olmaktır. CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“Guzel bir soz ve bağışlama, peşinden ez gelen sadakadan daha hayırlıdır… Ey îmÂn edenler! Başa kakmak ve incitmek sûretiyle, yaptığınız hayırları boşa cıkarmayın…” (el-Bakara, 263-264)
Bir mu ’min, zekÂtı ehline verebilmek icin titiz bir gayret icinde bulunmalıdır. Zîr CenÂb-ı Hak boyle kullarını medhederek: “Onlar ki zekÂt vermek icin faÂliyet gosterirler.” (el-Mu ’minûn, 4) buyurmaktadır.
ZekÂt ve sadakalarımızı ehline verebilmek, cok muhim bir mazhariyettir. Bunun icin ciddî bir araştırma yapmak ve muhtacları sîmÂlarından tanımayı meleke hÂline getirmek, Rabbimizin en muhim emirlerindendir.[1] Aslında malı ehil kimselere verebilmek, onu hangi yollardan kazandığımıza bağlıdır. Diğer bir ifadeyle zekÂt, sadaka ve infaklarımızın sarf yerleri, kazancımızın helÂliyet derecesini gosteren aynalar mesÂbesindedir.
KUR ’AN İSRAFI Kur ’Ân-ı Kerîm ’i lÂyıkı vechile okuyup anlama gayreti icine girmemek, emir ve nehiylerine bîgÂne kalmak da, boylesine buyuk ve kıymetli bir ilÂhî hazîneyi israf etmek mÂnÂsına gelir. CenÂb-ı Hak, Kur ’Ân-ı Kerîm husûsunda isrÂfa duşenlerle, onun feyzinden guzelce istifÂde edenleri şoyle beyan buyurur:
“Sonra KitÂb ’ı, kullarımız arasından sectiğimiz kimselere verdik. İnsanlardan kimi kendisine zulmeder, kimi ortadadır, kimi de AllÂh ’ın izniyle hayırlarda one gecmek icin yarışır. İşte buyuk fazîlet budur.” (FÂtır, 32)
İnsanların en seckinleri Muhammed ummeti olduğu gibi, onların en fazîletlileri de Kur ’Ân ’ı okuyan, ezberleyen, muhtevÂsını oğrenen ve ahkÂmıyla amel eden mu ’minlerdir. İnsanların kimisi nefsine zulmeder, Kur ’Ân ’ı oğrendiği hÂlde gereği gibi okuyup amel etmeyerek en buyuk nîmeti ziyÂn etmiş olur. Kimi orta yoldadır, kÂh amel eder, kÂh ihmÂl eder. Kimisi de AllÂh ’ın izniyle hayırlarda ileri gider.
Kur ’Ân-ı Kerîm, yerin goğun lisÂnı, rûhlar icin bereket ve rûhÂniyet hazinesidir. İnsana ithÂf edilen bir beyan mûcizesidir. Kur ’Ân ile buluşan mu ’min yurekler, KÂinÂtın HÂlıkı ’nın mustesn bir tecellî mekÂnı olur. Kur ’Ân ile yaşayan bir insan, şu muazzam ve muhteşem kÂinÂtın bir yelpaze misÂli durulup icine sığdığı minyatur bir Âlem olmanın huzur ve saÂdetini yaşar. Gonul insanı icin Kur ’Ân-ı Kerîm, tefekkur dunyÂsının derinliklerine acılan ihtişamlı bir kapıdır.
Kur ’Ân okurken bedenî temizlik kadar kalbî temizlik de zarûrîdir. Cunku kalbî hastalıklar, insanın Kur ’Ân ’la doğru bir şekilde buluşmasına mÂnî olur. Kur ’Ân ’ın rahmeti, şifÂsı ve hidÂyeti ile buluşamayanlar, tam aksine buyuk bir husrÂna dûcÂr olurlar. Kur ’Ân, murÂd-ı ilÂhîyi ifade ettiği icin onu en iyi, AllÂh ’a yakın olan takv sÂhibi sÂlih kişiler idrÂk edebilir. Kur ’Ân ’ın nîmetlerinden istifÂde edebilmek ve dolayısıyla duny ve Âhirette saÂdete kavuşabilmek icin takv ehli olmak zarûrîdir.
HİZMET NAFİLE İBADETTEN USTUNDUR Dikkat edilmesi îcÂb eden bir husus daha vardır ki, o da ilÂhî rızÂya muvÂfık kucuk bir hizmetin, nice nÂfile ibÂdetten ustun olabileceği hakîkatidir. Asr-ı SaÂdet ’te yaşanan şu misÂl, bu husûsu ne guzel îzÂh eder:
Sıcağın pek şiddetli olduğu bir seferde Hazret-i Peygamber uygun bir yerde konaklamışlardı. SahÂbenin bir kısmı nÂfile oruc tutuyordu. Oruclu olanlar yorgunluktan uykuya daldılar. Oruclu olmayanlar ise, abdest icin su taşıdılar ve golgelenecek cadırlar kurdular. Ancak iftar vakti geldiğinde Resûlullah Efendimiz:
“–Bugun, oruc tutmayanlar (daha fazla) ecre nÂil oldu.” buyurdular. (Muslim, SıyÂm, 100-101)
Aynı şekilde bir kimsenin ikinci veya ucuncu derecedeki işlerle meşgul olarak rızkını kazanmayı ihmÂl etmesi ve etrafına muhtac hÂle duşmesi de bir ceşit israftır. Zîr hadîs-i şerîfte:
“Allah TeÂlÂ, kulunu helÂl peşinde koşmaktan yorulmuş vaziyette gormeyi sever.” buyrulmuştur. (Suyûtî, el-CÂmiu ’s-Sağîr, I, 65)
Diğer taraftan, kalabalıklar icinde yapılan duÂlarda kÂfiyeler sıralayarak huner gostermek icin cemaatin heyecanını kaybettirecek derecede duÂyı uzatmak ve bağırıp cağırmak da ibÂdetin ozunu isrÂf etmek demektir. Zîr Allah Resûlu:
“DuÂda bağırmayınız, zîr siz bir sağıra hitÂp etmiyorsunuz.” (BuhÂrî, CihÂd, 131; Muslim, Zikr, 44) buyurarak cığlıklı ve gurultulu duÂları yasaklamıştır. Bu tur israflar, ibÂdetlerin rûhÂniyetini zedeler ve feyzine halel getirir.
Diğer bir hadîs-i şerîfte de:
“Bu ummetten bir zumre gelecek ki, temizlik ve duÂda haddi aşacak!” buyrulmaktadır. (Ebû DÂvud, TahÂret, 45)
HÂsılı CenÂb-ı Hak, ibÂdetlerimizin otomat, yÂni feyz ve rûhÂniyetten uzak bir şekilde şuursuzca yapılarak ziyÂn edilmesini istememektedir. BilÂkis kalplerimizin, “ihsan” duygusunun rûhÂniyet ve feyzi icinde kendisine yaklaşmasını, yÂni ilÂhî vuslata nÂil olmasını arzu buyurmaktadır.
[1] Bkz. el-Bakara, 273.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Oyle Bir Rahmet Ki, Erkam Yayınları


İslam ve İhsan