I. Dunya Savaşı yıllarında yayımlanan fikir dergisi. İslÂm Mecmuası (1-63) arası sayılarıdır.

II. Meşrutiyet’in ilÂnından sonra belirgin bir şekilde ortaya cıkan fikir akımlarından Turkcu duşunce ile İslÂmiyet’i bağdaştırma amacı guden İslÂm Mecmuası, İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin finanse ettiği bir yayın organıdır. Onu donemin diğer İslÂmcı dergilerinden ayıran ozellik, millet kavramı ile İslÂmî duşunceyi birlikte ele alması ve İslÂmiyet’in sosyal yonu ve fonksiyonuyla ilgili meselelerde yoğunlaşmasıdır. Derginin yayımlanış amacı “dinli bir hayat, hayatlı bir din” dusturuyla ve her sayının arka kapağında yer alan, “İslÂm Mecmuası, buyuk Allah’ın yardımına dayanarak kalplerdeki fıtrî din ve iman hissinin inkişafıyla neşv u nem bulmasına, din ve milliyet fikirlerine canlı, munevver bir cereyan verip Muslumanlık Âlemi icin mesut bir hayat hazırlamaya calışacaktır” cumleleriyle acıklanmıştır.



Kazanlı Halim Sabit’in (Şibay) idaresinde on beş gunluk olarak 30 KÂnunusÂni 1329 - 30 Teşrînievvel 1334 (12 Şubat 1914 - 30 Ekim 1918) tarihleri arasında yayımını surduren dergi altmış uc sayı cıkmıştır. Başlangıcta otuz iki sayfa iken savaş yıllarının maddî sıkıntıları dolayısıyla daha sonra hacmi on altı, bazan da sekiz sayfaya inmiştir.



Her sayısının başında Kur’Ân-ı Kerîm’den bir sûre veya Âyetle bunların tercume ve acıklamalarına yer verilen derginin diğer bazı yazıları “İslÂm’ın NecÂtı”, “İslÂm ve Terakkî”, “İslÂm İntibÂhı”, “İslÂm İctimaiyyÂtı”, “Din Felsefesi”, “Tasavvuf”, “Fıkıh”, “KelÂm”, “Din Edebiyatı”, “AhlÂk”, “İktisat”, “İctimaiyyÂt”, “Musluman Kadını”, “İslÂm Matbuatı” gibi başlıklar altında yayımlanmıştır.



Derginin yazar kadrosunda başta Halim Sabit olmak uzere coğu geleneksel eğitiminin yanı sıra modern oğrenimini de almış olan M. Şerefettin (Yaltkaya), MansûrîzÂde Said, M. Şemsettin (Gunaltay), Ziya Gokalp, Mahmud Esad, Mûs KÂzım, Ahmet Agayef (Ağaoğlu), Mûs CÂrullah, RızÂeddin Fahreddin, Abdurreşid İbrahim, BereketzÂde İsmÂil Hakkı, Ispartalı Hakkı, Besim (Atalay), Bursalı Mehmed TÂhir, KopruluzÂde Mehmed Fuad, Aka Gunduz, Omer Seyfeddin gibi isimler yer almaktadır.



Mecmuada İslÂm hukukuna geniş yer verilmiş, ictihad ve icm hususunda bilhassa Halim Sabit’in konunun onemini ortaya koyduğu bazı makaleleri tartışmalara yol acmıştır. Ziya Gokalp de din, ahlÂk ve eğitim konuları yanında İslÂm hukukunu sosyal acıdan inceleyerek “ictimÂî usûl-i fıkıh” adıyla yeni bir metot geliştirmeye calışmıştır. İzmirli İsmail Hakkı SebîlurreşÃ‚d’da, Gokalp’in dini sosyal vicdana ve sosyal kurallara dayandırmaya yonelik fikirlerine karşı cıkmıştır. Ziya Gokalp’in bu konudaki diğer makaleleriyle ortaya koymak istediği tez ise sosyoloji ile fıkıh arasında bir catışmanın bulunmadığıdır. Halim Sabit ile Mustafa Şeref’in yazıları da bu goruşu destekler mahiyettedir.



İslÂm Mecmuası’nda ele alınan onemli konulardan biri de İslÂm dunyasının geri kalış sebepleridir. Daha cok CemÂleddîn-i Efgānî’nin etkisi gorulen bircok makalede İslÂmiyet’in ilerlemeye engel olmadığı vurgulanmış, İslÂmiyet’e uygun olarak yaşanmadığı fikri uzerinde durulmuştur. Ayrıca hurafelerin etkisinde kalındığı, ilerlemek icin bu hurafelerin atılarak Asr-ı saÂdet’teki sadeliğe donulmesi gerekliliği belirtilmiş, muslumanların halen icinde bulunduğu durum sert bir dille eleştirilerek ıslahat hareketlerine onem verilmesi istenmiştir.



Kadınların sosyal hayattaki yeri, meslek sahibi olabilmeleri ve birden fazla kadınla evlilik meseleleri de dergide ele alınan onemli konulardandır. MansûrîzÂde Said’in “Taaddud-i ZevcÂt İslÂmiyet’te Menolunabilir” başlığıyla kaleme aldığı makale İslÂmî yayın organları tarafından tepkiyle karşılanmış, BabanzÂde Ahmed Naim’in SebîlurreşÃ‚d’da cıkan yazılarıyla mesele tartışılmıştır. Mûs KÂzım’ın “İslÂm ve Terakkî” adlı makalesi de milliyetcilik konusunda İslÂmcılar’la yeni bir tartışmayı başlatmıştır. Bu yazı uzerine Nuzhet Sabit, Ta‘kib ve Tenkid mecmuasında konuyla ilgili olarak İslÂm Mecmuası’na bazı sorular yoneltmiş ve bunların acıklanmasını istemiştir. Nuzhet Sabit’in sorularının cevaplandırılmaması uzerine Ahmed Naim’in SebîlurreşÃ‚d’da “İslÂm’da DÂvÂ-yı Kavmiyyet” yazısı ile başlayan polemik, Ağaoğlu Ahmed’in buna karşılık olarak Turk Yurdu’nda “İslÂm’da DÂvÂ-yı Milliyet” adlı yazısı ile karşılık gorerek mesele her iki yazarın bu adlar altındaki seri makaleleriyle uzun uzadıya tartışılmıştır.



Mecmuada ayrıca millî iktisat ve sermaye konusu işlenerek, savaşın şartları ve sonucları uzerinde durulmuş, bir millî iktisat programı yapılmasının ve eleman yetiştirilmesinin onemi vurgulanarak Kırım ve Kazan’da yaşayan Turkler’in ticaret ve sanayi alanındaki başarıları ve girişimcilikleri ornek gosterilmiştir. Ahmed Muhiddin’in millî iktisatla ilgili goruşleri doğrultusunda yabancı sermayeye karşı millî sermaye savunulmuş ve yazar kadrosunda Rusya’dan gelen Turkler’in de yer almasından sonra Rusya’daki muslumanların ticaret ve sanattaki başarılarını konu edinen makalelerle musluman-Osmanlı girişimciliği ozendirilmeye calışılmıştır. Ziya Gokalp’in “korporatist” (lonca benzeri şirketleşme) goruşleri de yine İslÂm Mecmuası’ndaki “İctimaî Neviler” makalesinde şekillenmiştir.



KopruluzÂde Mehmed Fuad’ın dinin edebiyata etkisi ve İslÂm’dan onceki Turk edebiyatını inceleyen seri makaleleri, Ziya Gokalp ve Aka Gunduz’un şiirleri, İslÂm buyukleri hakkındaki biyografiler, savaş haberleriyle Turkluk ve İslÂm Âlemi havadisleri mecmuada yer alan diğer yazılardır. Eski Osmanlı meşhurlarını konu alan yazıların coğu Bursalı Mehmed TÂhir’in kaleminden cıkmıştır.



İktidarda bulunan İttihat ve Terakkî Fırkası’nın ittihÂd-ı İslÂm siyasetinden vazgecerek onun yerine resmî politika olarak Turkculuğu benimsediği devrede cıkmış olan dergi, I. Dunya Savaşı’nın ağır şartlarından etkilenmesine rağmen yayımını surdurmuş ve ilk sayılarında belirttiği amaclarından ayrılmamıştır. Osmanlı Devleti icinde Turkculuk ve milliyetcilik fikirlerinin ortaya cıkmasında ve belli bir sisteme bağlanmasında rol oynayan İslÂm Mecmuası uzerine yapılan bazı incelemelerde makalelerin bibliyografik dokumu yer almaktadır (Erdoğan, s. 12-89; Arai, s. 190-204).( )

Link kontrol edildi, onaylandı.