Malumunuz, cizgi roman cocuklar icin uretilmemiştir ama cocuklardan ilgi gordukce cocuksulaştırılmış, ahlaki ve pedagojik bir denetimle endustriyel kodları belirlenmiş bir mecraya donuşturulmuştur. Hal bu olunca, yani cizgi romanlar cok sattıkca, kÂrlı bir sanayi koluna donuştukce, yetişkinlere, edebiyata ve sanata yonelik icerikten yıl be yıl uzaklaşmıştır.

1950?lerde Amerika?da belirlenen yayıncılık kurallarına gore orneğin cıplak bir kadın cizmek, kufurlu konuşmak, kanunun suc saydığı edimleri olumlu ya da olumsuz resmetmek, hukumetleri, orduyu, eğitim sistemini, aileyi eleştirmek yasaktır. Cizgi romanların iyi ya da kotu arasında, iyinin kotuyu alt etmesiyle sonuclanacak bicimde hikÂyeleştirilmesi yeterlidir. İyilik ve kotuluğun ne olduğunun tartışılması tehlikelidir. Cizgi roman, her zaman, net, basit ve kolay anlaşılır olmalıdır vs. Herhangi bir sanat urununu endustriyel kodlarla uretmeye kalkarsanız, yazarın veya cizerin kim olduğu onemsizleşir. Sanatcılar değişebilir, aslolan dizinin devamlılığı ve marka değeridir.

Boylesi bir tabloda uretici olduğunuzu, kendi hikÂyelerinizi anlatmak istediğinizi duşunun. Cocuksulaştırılmış, sınırları belirlenmiş kahramanlardan oluşan bir yayın dunyasının icindesiniz. Cok sıkı bir sansur var, o sansuru belirleyen buyuk firmalar yayın dağıtım ağlarını da kontrol ediyorlar. HikÂyenizin iceriği daha en baştan kabul gormuyor, gorse bile vitrine cıkamıyor, dağıtılamıyor, dağıtılamadığı icin satamıyor ve telif geliri elde edemiyor. El fatiha!


Crumb, 1943 doğumlu, kalabalık ve epeyce sorunlu bir ailede buyuyor. Sonradan uyuşturucu nedeniyle hayatını kaybedecek olan erkek kardeşiyle birlikte amatorce cizgi romanlar yapıyorlar. Fritz adlı kedinin ilk cizimlerine henuz on altı yaşındayken başlıyor. Ceşitli soyleşilerinde farklı bicimlerde hatırlasa da anlaşıldığı kadarıyla altı yıl kadar aralıkla bu tiplemenin hikÂyelerini ciziyor. 1965?te, Harvey Kurtzman?ın editorluğunde cıkan Help icin cizerek Fritz?i gun yuzune cıkarıyor. Sonrası epey karışık. Kardeşi oluyor, genc yaşta evleniyor, LSD kullanmaya başlıyor ve neyi-nasıl yaptığını hatırlamadan yaşadığı, mutsuz ve bulanık bir evreye giriyor. Ailesinden uzaklaşma telaşı, yalnızlığı, anarşist akımlarla yaşadığı uyumsuzluk, maddi sıkıntılar, mutsuz evliliği, hepsi peşi sıra geliyor. Gel gor ki, aynı hayhuy icinde, Fritz, underground Âlemde populerlik kazanıyor ve animasyona uyarlanıyor. Kazandığı para ona iyi gelse de Crumb filmden hoşlanmıyor, karısı ondan habersiz, para icin ikinci filme de izin veriyor, sonra zaten boşanıyorlar. İlginc olan şu, Crumb, kendisi icin hayati bir gerekceyle, mutsuz evliğini, uyuşturucuya bulaşarak olume yaklaştığı gunleri veya karısıyla paylaşmak istemediği telif gelirini duşunerek olabilir, Fritz?i cizmeyi bırakıyor.

Burası biraz teferruat istiyor. Crumb, piyasanın işleyişi nedeniyle duzenli ve iyi bir gelire sahip bir cizer değil o yıllarda. Guclu cizgisine, parlak zekÂsına rağmen anakım cizgi roman dergileri icin calışmıyor. İşadamlarını, ticari urunleri, kapitalist ahlakı, piyasa etiğini hic bir zaman kabullenmiyor ama gel gor ki gecim sıkıntısıyla paraya ihtiyacı var. Boyle bir durumda bile, markaya donuşecek, altın yumurtlayan tavuğunu, haşarı kedisini umursamıyor ve onu mezara gomer gibi sonumlendiriyor. Crumb, sadece bu kararıyla bile buyuk bir sanatcı.


Fritz?le ne yapmıştı? Hafif bohem ve beat, pozcu ve palavracı, haz duşkunu, guvenilmez, sozde şair, saplantılı, bencil, muptela bir kediyi kendine kahraman olarak secmişti. Yayımlandığı donem icin ilgincliği şuydu: hakim mizahın aksine diyelim, cizgiler ve tiplemeler komik cizilmekte birlikte, anlatının dili soz komiği değildi; sakindi, gercekciydi, bağlamsız sayıklamalar, tekrarlar, klişe sozler, genclik altkulturunu iyi tanımlayan ifadeler, akıl yurutmeler iceriyordu. Sokağı, mahremi, bekÂr evini ilk kez birisi başka bir gozle anlatıyordu. Butun tiplemeler bir gosteri olarak mutsuzdu, cabuk sıkılıyor, devrimci tiradlar atıyor, ot tutturuyor, muhafazakÂrlara kufrediyor, kolay savruluyor, tutarsız davranışlarda bulunuyordu. Kamerası ilgincti, aynı acıyı kullanarak sayısız kare ciziyor, herkesin kıpırdamadan, birbirini dinlemeden, uzun uzun nasıl gevezelik ettiğini neşeli bir havada guzel resmediyordu. Fritz the Cat, 68 oncesini ve sonrasını, oğrencileri, gencleri, şehrin kenarlarını, hava kararınca yaşananları anlatan bir yirminci yuzyıl klasiğidir, kacırmayın.

Kaynak: Levent Cantek (radikal)




Fritz The Cat, art craft ozel kÂğıda exlibrisli 777 adet ve ilk 50 exlibris Robert Crumb tarafından imzalanmış ve numaralandırılmış olarak Turkiyeli cizgi roman okuyucusu ile buluştu.
Fritz the Cat / Kedi Fritz by Robert CRUMB

Ceviri: Tunc Pekmen
Editor: Servet İnandı
Grafik: Cem Murat Yılmaz

104 sayfa, 110 gr. Ivory kÂğıda, 21×26.5 cm, 777 sınırlı ozel baskı