Kur'an-ı Kerîm'de şoyle buyurulur:
"Allah size (miras hukumlerini şoylece) emir ve tavsiye eder: Cocuklarınız hakkında, erkeğe iki dişinin payı vardır. Kızlar ikiden fazla ise, mirasın ucte ikisi onlarındır. Kız bir tane ise mirasın yarısı onundur. Olenin cocuğu (oğul veya kız) varsa, ana ve babadan herbirine terikenin altıda biri verilir. Olenin cocuğu olmayıp da ona ana ve babası mirascı olduysa, ucte biri anasınındır. Olenin erkek veya kız kardeşleri varsa, terikenin yine altıda biri anasınındır. Bu hukumler, miras bırakanın yapacağı vasiyetin infazından veya borcun odenmesinden sonradır. Siz babalarınızdan ve oğullarınızdan hangisinin yarar bakımından size daha yakın olduğunu bilmezsiniz. Bu hukumler Allah'tan birer farîzadır. Şuphesiz Allah her, şeyi bilicidir, tam hukum ve hikmet sahibidir. " (en-NisÂ, 4/11).
"Karılarınızın cocuğu yoksa terikenin yarısı sizindir. Eğer onların cocuğu varsa, size terikesinden (duşecek hisse) dortte birdir. Bu da, onların yapacağı vasıyetin veya borcun ifasından sonradır. Eğer cocuğunuz yoksa, bıraktığınızdan dortte biri onların (karılarınızın) dır. Şayet cocuğunuz varsa, terikenizden sekizde biri yine onlarındır. Bu da, yapacağınız vasiyetin veya borcun odenmesinden sonradır. Eğer mirası aranan erkek veya kadın, cocuğu ve babası olmayan bir kimse olur ve onun (ana bir) erkek veya kız kardeşi bulunursa, bunlardan her birinin hissesi altıda birdir. Eğer ona bir erkek veya kız kardeşlerin sayısı birden fazla ise, onlar ucte biri zarara uğratılmaksızın oralarında eşit olarak taksim ederler. Bu hukumler yapılan vasiyetin ve varsa borcun odenmesinden sonradır. Bu emirler size Allah'tan bir vasiyettir. A!!ah her Şeyi bilen, ve yarattıklarına cok yumuşak davranandır" (NisÂ, 4/12)
"Işte bunlar Allah'ın hukumleridir. Kim Allah'a ve Peygamberi'ne itaat ederse, Allah onu altından ırmaklar akan Cennetlere koyar ki onlar orada ebedî kalıcıdırlar. Bu, en buyuk bir kurtuluştur" (en-NisÂ, 4/13).
"Kim de Allah'a ve Peygamber'ine isyan eder, Allah'ın sınırlarını acarsa, onu da -icinde daimi kalıcı olarak ateşe koyar. Onun icin kucultucu bir azap vardır" (en-NisÂ, 4/14).
"Habibim, senden fetva isterler. De ki: " Âllah, babası ve cocuğu olmayanın mirası hakkındaki hukmunu şoylece acıklar: Eğer cocuğu ve babası olmayan bir erkek olur, geride (ana-baba bir veya baba bir) bir tek kız kardeşi kalırsa mirasın yarısı onundur. Eğer mirascı erkek kardeş ise, cocuksuz (ve babasız) olen kız kardeşinin bıraktığının tamamını alır. Eğer aynı şartlarla kalan kız kardeş, iki veya daha fazla ise, erkek kardeşinin bıraktığının ucte ikisi onlarındır. Eğer erkek ve kız kardeşler birlikte mirascı olmuşlarsa, erkeğin hissesi iki dişinin hissesi kadardır. Allah size, yanılırsınız diye, hukumlerini acıklıyor. A!/ah, her şeyi hakkıyla bilendir" (el-MÂide, 5/176).
"Hısımlar Allah'ın kitabınca birbirine daha yakındırlar. Allah, her şeyi hakkıyla bilendir" (el-EnfÂl, 8/75).
"Ana-baba ile yakın hısımların bıraktıklarından erkeklere, ana-baba ile yakın hısımların bıraktıklarından kadınlara, azından da coğundan da farz kılınmış birer hisse vardır" (en-NisÂ, 4/7).
Hz. Peygamber'in mirasla ilgili bazı hadisleri de şoyledir:
"FerÂiz (miras) ilmini oğreniniz ve oğretiniz. Cunku ferÂiz, ilmin yarısıdır" (BuhÂrî, FerÂiz, 2; Ebû DÂvud, FerÂiz, 1; Tirmizî, FerÂiz, 2)
"Miras hisselerini sahiplerine verin. Kalan miktar, en yakın erkek hısımındır" (BuhÂrî, FerÂiz, 5, 7, 9-10; Muslim, FerÂiz, 2-3; Tirmizî, FerÂiz,
Ibn Mes'ud (r.a.)'dan rivayet gore:
"Hz. Peygamber bir kız, oğlu kızı ve kız kardeş ile birlikte mirascı olunca; kıza yarım hisseyi, oğul kızına ucte ikiyi tamamlamak icin altıda biri, kız kardeşe de geri kalanı hukmetmiştir" (BuhÂrî, FerÂiz, 8, 12; Tirmizî, FerÂiz, 4; Ibn MÂce, FerÂiz, 2).
"Kız kardeşleri, kızlarla birlikte olunca asabe yapınız" (BuhÂrî, FerÂiz, 12; DÂrimî, FerÂiz, 4).
"Ibn Bureyde şoyle demiştir: Peygamber (s.a.s.) nineye yanında anne olmadığı zaman altıda bir vermiştir" (Ibn MÂce, FerÂiz, 4).
Bazı miras hukumleri de icma deliline dayanır. Ana-baba bir kız kardeş bulunmayınca, baba bir kız kardeşin onun yerine gececeği prensibi gibi.
Delillerde yer alan mirascıların payları şoyledir:
A. Koca (Zevc) 1- Koca, olenin (karının) cocukları veya oğlunun... oğlu veya kızı ile birlikte mirascı olduğunda, terikenin dortte birini alır. Olenin kızından furûu burada dikkate alınmaz.
2-Bunlar bulunmadığında yarısını alır.
B. Karı (Zevce) 1- Karı, olen kocasının cocukları veya oğlunun... oğlu veya kızı ile birlikte bulunduğunda sekizde bir alır.
2- Bunlar bulunmadığında dortte bir alır.
Eş (zevce) birden fazla ise her iki durumda belirlenen payı aralarında eşit olarak paylaşırlar.
C. Baba 1- Baba, olenin oğlu veya oğlunun erkek furûu ile birlikte bulunduğunda altıda bir alır.
2-Olenin kızı veya oğlunun kızı yahut oğlunun... oğlunun kızı ile birlikte bulunduğunda altıda bir ve ilÂve olarak asabe* sıfatıyla ashabu'l-ferÂizden artanı alır.
3-Bu iki grup mirascı bulunmadığından asabe olur. Başka mirascı yoksa terikenin tamamını, varsa bunlardan artanı alır.
D. Anne
1- Olenin cocukları veya oğlunun... oğlu veya kızı, yahut olenin birden fazla erkek veya kız kardeşiyle birlikte bulunduğunda altıda bir alır.
2-Olenin babası ve eşi ile birlikte bulunduğunda eşten artanın ucte birini alır. Bu durumda baba asabe olarak geriye kalanı alır.
3-Bu iki grup mirascı bulunmadığında butun terikenin ucte birini alır.
E. Dede Burada ashabu'l-ferÂiz olarak pay sahibi olan dede, olenin babasının babası veya onun babasıdır. Buna sahih dede (cedd-i sahih) denir. Annenin babası gibi olen ile arasına kadın giren dedeye ise fasit dede denir ve miras hukuku bakımından zevi'l-erhÂm* grubu icinde yer alır.
Baba sağl olmayınca dede onun yerine gecer. Buna gore dedenin dort hÂli vardır. Ilk uc hÂli babanınki ile aynıdır. Dorduncu hÂl, babanın sağl olması hÂli olup, bu durumda dede mirascı olamaz.
F-Kız
1- Olenin oğlu olmayıp da bir kızı varsa terikenin yarısını alır.
2-Aynı durumda iki veya daha fazla kız varsa, ucte ikiyi aralarında paylaşırlar.
3-Olenin oğlu varsa asabe (bigayrıhi asabe) olur. Ashabu'l-ferÂiz'den artanı oğul iki, kız bir hisse almak uzere paylaşırlar.
G. Oğulun Kızı Olenin kızı bulunmayınca oğlunun kızı onun yerine gecer.
1-Olenin oğlu veya kızı bulunmaz da, oğlunun... bir tane kızı olursa terikenin yarısını alır.
2-Aynı durumdaki oğulun kızı birden fazla ise, ucte ikiyi aralarında eşit olarak paylaşırlar.
3-Olenin oğlu bulunmaz ve oğlunun kızı olenin bir kızı ile birlikte bulunursa altıda bir alır.
4-Aynı durumda olenin birden fazla kızı varsa oğulun kızı mirascı olamaz.
5-Olenin oğlu olmayıp da, onun oğul ve kızları beraber bulundukları takdirde, muşterek asabe olurlar ve ashabu'-ferÂiz'den artanı ikili-birli paylaşırlar.
6-Oğlun kızları oğul ile birleştiklerinde mirascı olamazlar.
H.Ana-Baba Bir Kız Kardeş
1-Bir tane ise terikenin yarısını alır.
2-Iki veya daha cok ise ucte ikiyi paylaşırlar.
3-Olenin ana-baba bir kız kardeşi aynı durumdaki erkek kardeşiyle birlikte bulunurlarsa, muşterek asabe olurlar ve ashabu'l-ferÂiz'den artanı ikili-birli paylaşırlar.
4-Olenin kızı, oğlunun kızı ve oğlunun.... oğlunun kızı ile birlikte bulunurlarsa asabe olup kalanı alırlar.
5-Olenin oğlu, oğlun oğlu, babası veya sahih dedesi ile birlikte bulunurlarsa mirascı olamazlar.
Baba Bir Kız Kardeş
Ana-baba bir kız kardeş bulunmazsa baba bir kız kardeş onun yerini alır.
1-Bu durumdaki kız kardeş bir tane ise, terikenin yarısını alır.
2-Birden fazla iseler, ucte ikiyi eşit olarak paylaşırlar.
3-Bu durumdaki kız kardeş bir tane ana-baba bir kız kardeşle birlikte bulunurlarsa altıda bir alır.
4-Ana-baba bir kız kardeş birden fazla ise baba bir kız kardeş mirascı olamaz.
5-Baba bir kız kardeş baba bir erkek kardeşle birlikte bulunursa, muşterek asabe olurlar, kalanı ikili-birli paylaşırlar.
6-Olenin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte bulunursa asabe olur ve kalanı alır.
7-Olenin oğlu, oğlunun oğlu..., babası, dedesi, ana-baba bir erkek kardeşleri, asabe olan ana-baba bir kız kardeşleriyle beraber bulunurlarsa mirascı olamazlar.
Ana Bir Kardeşler
1-Bir tane ise altıda bir alır.
2-Birden fazla iseler, terikenin ucte birini erkek-kadın ayırımı yapmaksızın eşit olarak paylaşırlar.
3-Olenin oğlu kızı, oğlunun oğlu veya kızı, babası, dedesi ile birlikte bulunurlarsa mirascı olamazlar.
K.Nine
Buradaki nineden maksat, araya fasit dede girmeyen, anne veya baba tarafından buyuk annedir. Babanın annesi veya onun annesi, annenin annesi veya onun annesi gibi ki, bunlara sahih nine denir. Araya fasit dede girmesi hÂlinde, ondan sonraki nineye fasit nine denir. Olenin annesinin babasının annesi gibi. Bunlar miras hukuku bakımından zevi'l-erhÂm icinde yer alırlar.
1-Sahih nineler mirascı oldukları durumlarda altıda bir alırlar. Nine birden fazla ise bunu eşit olarak paylaşırlar.
2-Nine ana ile beraber bulunursa veya baba ve dededen nineler baba veya dede ile birlikte bulunurlarsa mirascı olamazlar. Keza yakın derecedeki nine uzak olanı mirastan duşurur. (el-CassÂs, AhkÂmu'l-Kur'an; Ibnu'l-Arabî, AhkÂmu'l-Kur'an; Ibn Kesîr, Te,fsîru'l-Kur'anı'l-Azîm, miras ayetlerinin tefsiri; Ibn Ruşd, BidÂyetu'l-Muctehid, II, 322-329; Ibnu'l-HumÂm, Fethu'l-Kadîr, IV, 39 vd.; el-Mevsılî, el-IhtiyÂr, V, 85-86 vd.; Seyyid Şerif el-CurcÂni, Şerhu's-SirÂciyye, s. 3-4, vd.; el-KÂsÂnî, Bedayıu's SanÂyi', III, 99; FetÂvÂ'l-Hindiyye, I, 353; Bilmen, Hukuk, IslÂmiyye ve IstılÂhÂtı Fıkhıyye KÂmusu, Istanbul 1951, IV, 507-535; Ebû Zehra, AhkÂmu't-TarikÂt ve'l-MevÂrîs, Kahire, (t.y.) s. 121-180; Hamdi Donduren, Delilleriyle IslÂm Hukuku, Şahıs, Âile ve Cozumlu Miras, Istanbul 1983, s. 417-
__________________