Futbol maclarında seyircilerin tartışmalı pozisyonları yeniden izleyebilmesine imkan tanıyan Video Hakem Uygulaması (VAR) Dunya Kupası'nda nasıl kullanılıyor? Video Assistant Referee, yani Video Yardımcı Hakem sistemi, futbol musabakalarındaki bazı pozisyonların tekrarlarının izlenmesi suretiyle en iyi kararın alınmasını ve akıcı oyunda cok zor bir işe sahip olan hakemlere yardımcı olmayı hedefleyen bir teknolojik karar mekanizması. FIFA, Rusya’daki musabakalarda dort adet VAR hakemi kullanıyor. Tıpkı futbol sahasında olduğu gibi, Video Yardımcı Hakem Odası’nda da bir tane ana hakem (VAR) ve uc tane yardımcı hakem (AVAR1, AVAR2 ve AVAR3) yer alıyorlar. VAR hakemlerinin gorev yaptıkları merkeze, Video Operation Room (Video Operasyon Odası) yani VOR deniyor. 2018 Dunya Kupası’nda bu oda, Moskova’da yer alan IBC binasında konuşlandırıldı. VAR hakemleri, macın oynandığı statlarda yer almıyorlar. Musabaka hakemi ve VAR hakemi arasındaki iletişim bir kulaklık aracılığıyla sağlanıyor. Rusya’daki maclarda Video Yardımcı Hakemler toplam 33 kamera acısına sahip. Bu kameralardan 8 tanesi super ağır cekim, 4 tanesi ise ultra ağır cekim yapabiliyor. Daha gergin ve onemli maclara sahne olacak eleme turlarında ise 2 ultra ağır cekim kamera daha devreye giriyor. VAR hangi pozisyonlarda kullanılıyor? VAR incelemesi, dort ana kategoride değerlendirilen ‘oyunun kaderini değiştiren anlar’ icin devreye sokulabiliyor; Goller ve golle sonuclanan ataklar Penaltılar ve penaltıyla sonuclanan ataklar Direkt kırmızı kart pozisyonları (sarı kartlar incelemeye tabi tutulamıyor) Yanlış oyuncuya gosterilen kartlar Mac boyunca VAR hakemleri, musabakadaki her pozisyonu tarıyorlar ve sadece, yukarıdaki dort kategori kapsamına giren acık ve net hatalarda ve gozden kacan bariz ihlallerde devreye giriyorlar.Gozden kacırılmaması gereken bir husus, son kararın her zaman musabakanın orta hakemine ait olduğu. FIFA, orta hakemlere hangi durumlarda VAR’dan gelecek talimatlar neticesinde karar değiştirebilecekleri ve hangi durumlarda VAR’dan gelen uyarıyla saha kenarındaki pozisyon tekrarı ekranına başvurabilecekleri konusunda şu rehberi sundu: Saha kenarında pozisyon tekrarını izlemek icin, yoruma acık durumlarda: Golu atan takımın bir oyuncusu tarafından yapılan fauller Ofsayt şuphesi bulunan goller Penaltıya sebebiyet veren fauller Penaltıya sebebiyet veren akında hucum takımı tarafından yapılan fauller Direkt kırmızı kartla sonuclanan pozisyonlar VAR onerisiyle yetinebilecekleri pozisyonlar: Gol oncesinde atlanan ofsayt Gol oncesinde topun cizginin dışından cevrilmesi Penaltı kararından sonra mudahalenin ceza sahası icerisinde mi, dışarısında mı olduğu şuphesi Penaltı oncesinde atlanan ofsayt Yanlış oyuncuya gosterilen kartlar Karşılaşmanın orta hakemi, bir onceki pozisyonun VAR hakemleri tarafından incelenmesinin tamamlanması adına elini kulaklığına doğru getirerek, o esnada oyunun yeniden başlamasını geciktirebilir. Bu, pozisyonun resmi VAR incelemesi neticesinde değişeceğini ifade etmez. Amacı, ilk inceleme icin gerekli zamanın tanınmasıdır. Resmi bir VAR incelemesi soz konusu olduğunda, hakem elleriyle ekran işareti yapar ve oyunu durdurarak VAR’ın devrede olduğunu bildirir. Hakem, VAR kararı neticesinde karar değişikliğine gidildiğini ifade etmek icin de aynı ekran hareketini tekrarlar. Dunya Kupası gruplarındaki VAR performansı Dunya Kupası grup aşamasında VAR’ın bizzat mudahil olduğu 23 pozisyonun 17’sinden doğru kararlar cıktı ve bu pozisyonların sadece 1’inde hatalı bir karar vardı. Diğer 5 pozisyon ise her iki tarafın lehine de gidebilecek şupheli pozisyonlardı. VAR, Dunya Kupası boyunca her pozisyonda hızlı kararlar aldı ve efektif bir şekilde devreye girdi. İzleyicilerin kafasını karıştıran tek şey, ‘acık ve net hata’ kavramıydı. FIFA’nın buradaki muğlaklığı kaldırması ve VAR’ı macın kaderine tayin edecek tum pozisyonlarda devreye sokması gerekiyor. Futbolda video tekrar sistemiyle kararların değiştirilmesine muhalif olanların en buyuk argumanı, bu sistemin oyunu yavaşlattığı ve bunun da futbolun doğasına aykırı olduğu yonunde. Gercekler hic oyle soylemiyor. Unlu istatistik şirketi FiveThirtyEight’in bu Dunya Kupası icin yaptığı araştırmada elde ettiği bulgulara gore, oyunu yavaşlatan aksiyonlar arasında VAR sadece 11. sırada. İlk 10’da neler mi var? Frikikler (ortalama 10 dakika 29 saniye), tac atışları (7 dakika 50 saniye), kaleci vuruşları (6 dakika 3 saniye), korner atışları (4 dakika 14 saniye), sakatlıklar (4 dakika 10 saniye), oyuncu değişiklikleri (3 dakika 3 saniye), gol sevincleri (2 dakika 55 saniye), kartlar (55 saniye), hakeme itirazlar (36 saniye), penaltı atışları (33 saniye) ve VAR (31 saniye). Evet, VAR ortalama olarak sadece 31 saniyelik bir gecikmeye yol acıyor. Video inceleme teknolojisinin cok uzun suredir kullanıldığı Amerikan sporlarını ele aldığımızda, bir de VAR’ın boyle buyuk bir turnuvada ilk kez kullanıldığını hesaba kattığımızda, bu 31 saniyelik ortalama gecikmeden şikÂyet etmenin hicbir anlamı olmuyor. Bir diğer eleştiri de VAR’ın mac icinde sıkıcı surecler yaşatacağı ve insanları ekranları başından uzaklaştıracağı yonundeydi fakat tam tersinin gercekleştiğini soylemekte beis yok. Bir pozisyon VAR incelemesine tabi tutulacağı zaman izleyiciler pur dikkat kesiliyorlar. Sosyal medya o pozisyonla ilgili yorumlarla doluyor ve bu, o an macı izlemeyenleri de maca cekiyor. VAR, bu spora bir eğlence değeri de katmış durumda. VAR, futboldaki hakem hatalarını sıfırlamayacak ama onemli olcude azaltacak. Hataların sıfırlanamaz olmaları, o hataları minimum duzeye indirgememiz gerektiği gerceğini ortadan kaldırmıyor. Futbola hoş geldin, teknoloji! Gec oldu, guc olmasın. Alp Colak, Goal Turkiye Editoru