Buyuk islÂm Âlimi İbni KemÂl pafla hazretlerinin ba'zı eserlerinde floyle bildirilmekdedir: Muftînin fetv verirken her bakımdan basîretli, dikkatli olması icin, kavli ile fetv verdiği Âlimin, sÂdece ismini ve nisbetini bilmekle iktif etmeyip, ilmdeki tabakasını, derecesini ve diğer hÂllerini de bilmesi lÂzımdır.

Fıkh Âlimleri yedi tabaka, yedi derecedir:

Birinci tabaka, şerî'atde muctehid olanlardır.

Dort mezheb İmÂmı "rahmetullahi teÂl aleyhim ecma'în" ve ictihÂd usûllerini koymakda onlar gibi olan Âlimler bu tabakadandır. Bu Âlimler, usûl kÂidelerini koyma husûsiyyetleriyle diğer tabakalardaki Âlimlerden ayrılırlar.

İkinci tabaka, mezhebde muctehid denilen buyuk Âlimlerdir. İmÂm-ı Ebû Yûsuf, imÂm-ı Muhammed fieybÂnîve İmÂm-ı a'zamın diğer talebeleri boyledir. Bunlar, imÂm-ı a'zam Ebû Hanîfenin "rahmetullahi teÂl aleyh" koymufl olduğu usûl ve kÂidelere uyarak, delîllerden ahkÂm cıkarırlar. Cıkardıkları hukmlerden ba'zıları, İmÂm-ı a'zam Ebû Hanîfenin cıkarmış olduğu hukmlere uymayabilir. Ancak usûl kÂidelerinde yine İmÂm-ı a'zam Ebû Hanîfe hazretlerine tÂbi' olurlar ve onu taklîd ederler. Bu hÂl ile imÂm-ı ŞÃ‚fi'î ve emsÂli zÂtlar, usûl ve ahkÂmda mezheblerinin mu'Ârız ve muhÂlifleriyle, mukallid olmayanlardan ayrılırlar.


Ucuncu tabaka, mes'elelerde muctehid olan Âlimlerdir. Bunlar, ortaya yeni cıkan mes'elelerin hukmlerini bulurlar. Bunların bulduğu hukm-lerin ilk iki tabakanın hukmlerine uygun olmaları lÂzımdır. Ebû Ca'fer TahÂvî, Ebul-Hasen Kerhî, şems-ul-eimme HulvÂnî, fiems-ul-eimme Serahsî, Fahr-ul-islÂm Pezdevî, Fahreddîn KÂdihÂn ve benzerleri olan derin Âlimler ucuncu tabakadan muctehidlerdir.

Bu tabakadaki Âlimler, usûl ve furû'daki hicbir mes'elede oncekilere muhÂlefet edemez. Ancak hakkında nÂs bulunmayan mes'elelerde tÂbi' olduğu mezhebin usûl ve kÂidelerine gore hukm cıkarırlar.


Dorduncu tabaka, bunlar bir muctehide tÂbi' olan ve onu taklîd eden Âlimlerdir. Bunlara (EshÂb-ı tahrîc) denir. Muctehid değildirler. Bu Âlimler, mezheb imÂmı tarafından, yÂhud onun muctehid talebelerinin birinden nakl edilen mucmel, kısa bildirilmifl olup, iki durlu anlaşılabilen hukmleri acıklayarak bir ma'nÂsını secerler. İmÂm-ı RÂzîve benzeri derin Âlimler bunlardandır.

Beşinci tabaka, bunlara (EshÂb-ı tercîh) denir. İctihÂd yapamazlar. Bir muctehide tÂbi' olurlar. Kendilerine gelmifl olan ceflidli haberler arasından sahîh, evl olanları secerler. Yapdıkları tercîhler icin "Haz evlÂ, en evlÂsı budur", "Haz esahhu rivÂyeten, rivÂyet bakımından en sa-hîhi budur", "Haz erfeku lin-nÂsi, insanlar icin en kolayı budur" ta'bîr-leriyle ifÂde ederler. Ebul-Hasen Kudûrî, (HidÂye) sÂhibi BurhÂneddîn Mer-gınÂnîve benzeri derin Âlimler beflinci tabakadan Âlimlerdir.

Altıncı tabaka, bunlara (EshÂb-ı temyîz) denir. Bu Âlimler, kavî hukmleri za'îf olanlardan, zÂhir haberleri, nÂdir haberlerden ayıran mukallid Âlimlerdir. Bunlar merdûd ve za'îf rivÂyetleri nakl etmezler. (Kenz), (Muhtar), (VikÂye) ve (Mecma-ul-bahreyn) kitÂblarının muellifleri bunlardandır.

Yedinci tabaka, bunlar yukarıda bildirilen hizmetleri yapamıyan, ancak onceki tabakaların kitÂblarından doğru olarak nakl yapabilen, onları bildiren mukallidlerdir. [(TahtÂv&#238 ve (İbni Âbidînin) ve (Durr-ul-muhtÂr) sÂhibinin bunlardan olduğu (MecmuÂ-i zuhdiyye)de yazılıdır. Altıncı tabakadan Âlimler kıyamete kadar bulunacaklar, hakkı bÂtıldan ayıracaklardır.
__________________