Abdestin Mahiyeti
136- Abdest belli organları usulune gore yıkamaktan ve meshetmekten ibaret bir temizliktir, bir ibadet ve itaattir. Abdeste, guzel oluşundan ve temizliğe yardımcı olmasından dolayı "Vuzu" adı verilmiştir. Abdestin manevî bircok faydaları ve sevabları olduğu gibi, maddî olarak da pek cok yararları vardır. Vakit vakit abdest alan bir musluman temizliğe riayet etmiş, temizliği alışkanlık haline getirerek kendisini, bircok hastalıklara sebebiyet verecek kirli hallerden korumuş olur.
"Abdest uzerine abdest, nur uzerine nurdur." buyurulmuştur. Bir hadîs-i şerifde şu anlamdadır: "Her kim emrolunduğu gibi abdest alır ve emrolunduğu şekilde namaz kılarsa, gecmiş gunahları bağışlanır."
37- Namaz gibi bir kısım din gorevlerini yerine getirmek icin abdest almaya gerek vardır. Bu gorevlerden her birinin yapılması, abdestin bir sebebidir. Abdestsiz bir kimse namaz kılamaz, tavaf edemez, bir mahfaza icinde olmaksızın Kur'an'ı tutamaz, Kur'an'ın tam bir ayetinin veya bir kısmının yazılı bulunduğu bir levhaya el suremez. Bunları yapmak haramdır. Fakat Kur'an-ı Kerimi ezber olarak veya karşıdan mushaf'a bakarak abdestsiz okuyabilir. Aklı olan ve buluğ cağına eren ve suyu kullanmaya gucu yeten her musluman, gerektiği zaman abdest almakla yukumludur.
Abdestin Farzları
138- Abdestin farzları dorttur: Yuzu bir kez su ile yıkamak, iki eli dirseklerle beraber bir kez yıkamak, her iki ayağı topuklarla beraber bir kez yıkamak ve başın dortte birini ıslak bir elle ve kullanılmadık temiz bir su yaşlığı ile bir kez silmek (meshetmek) tir. Şoyle ki:
Yuz denilen organ, iki kulak memesi, arasındaki yer ile alnın saz biten yerinden cene altına kadar olan kısımdır. Kulaklarla sakal arasında bulunan kılsız kısımlar da yuzden sayılır. İşte yuz denilen butun bu kısmı su ile bir kez yıkamak farzdır.
Sakal sık olunca, onun ustunu yıkamak yeterlidir, altındaki deriyi yıkamak gerekmez. Fakat sakal seyrek olunca, altındaki deri kısımları da yıkamak gerekir.
Dirseklere gelince, bunlara "Mirfak" denir. Elleri dirseklerle beraber yıkamak farz ise de, dirseklerden daha yukarısını yıkamak zorunluluğu yoktur. Ayakların iki taraflarında bulunan ve "Topuk" denilen şişkin kısımları da yıkamak gerekir. Fakat bunların yukarısını yıkamak gerekmez.
Başa meshe gelince: alınla arkaya doğru başın on kısmına meshedilmesi daha faziletlidir. Meshedilen yer iki kulağın ustudur. Bu kısımdaki sacların uzerine meshedilmesi yeterlidir. Fakat bu kısımdan aşağıya sarkan sacların uzerine meshedilmesi, başın ustunde topak olsalar dahi, yeterli olmaz.
(Malikî ve Hanbelîlere gore, başın tamamını meshetmek vacibtir. Şafiîlere gore en az bir parmak mesih yeterlidir.)
Abdestin Sunnetleri
139- Abdestin başlıca sunnetleri şunlardır:
1) Abdeste başlarken once temiz olan elleri bileklere kadar yıkamak. Temiz olmayan elleri once yıkamak ise farzdır. Boylece diğer organlar kirlenmiş olmaz.
2) Abdeste "Euzu Besmele" ile başlamak. Abdest arasında okunacak Besmele ile bu sunnet yerine getirilmiş olmaz.
(Hanbelîlere gore, abdestin başlangıcında Besmele okumak vacibdir; kasden terk edilirse, abdest batıl olur. Yanılarak veya bilmeyerek terk edilmesi abdesti gecersiz kılmaz.)
3) Niyet etmek: Abdesti, namaz kılmaya veya abdestsizliği gidermeye veya Yuce Allah'ın emrini yerine getirmeye niyet ederek almak.
Niyet kalb ile olur, dil ile "Niyet ettim Allah rızası icin abdest almaya" denilmesi guzel gorulmuştur. Niyetin vakti, elleri veya yuzu yıkamaya başlama zamanıdır.
(Malikîlerle Şafiîlere gore, abdestin başında niyet etmek farzdır. Hanbelîlere gore de, niyet abdestin sıhhatının şartıdır.)
4) Mazmaza (ağıza su vermek) ve istinşak (buruna su cekmek). Şoyle ki: Elleri yıkadıktan sonra once uc kez ağıza dolusunca su alınır ki, buna "Mazmaza" denir. Sonra uc kez de burnun yumuşağına kadar gidecek şekilde buruna su verilir ve sumkurulur. Buna da "İstinşak" denir. Her su verişte su yenilenir. Bunları yapmakla hem ağzın, hem de burnun ici yıkanmış ve kullanılacak suyun tadı ve kokusu anlaşılmış olur.
5) Mazmaza ve istinşakı aşırı derecede yapmak. Şoyle ki: Mazmazada su, boğaza kadar iner. İstinşakta su, burnun katı yerine kadar cıkarılır. Fakat oruclu olanlar mazmaza ve istinşakı boyle aşırı yapmazlar.
6) Misvak kullanmak. Şoyle ki: Misvak, arak denilen ağacın dalından yapılan ve dişleri temizlemek icin kullanılan bir fırcadır. Boyle lifleri olan diğer ağac dallarından da yapılabilir. Misvak, parmak kalınlığında ve bir karış boyunda olmalıdır. Sağ ele alınır ve serce parmağının ustunden gecirilir, baş parmak ve işaret parmağı ile tutularak ıslak olan ağzın sağ tarafından enine olarak dişler fırcalanır. Bunun kullanılması oruca zarar vermez.
Misvakın pek cok yararları ve sevabı vardır. Dişleri temizler, ağız kokusunu giderir, sağlığa yararlı olur. Bir hadis-i şerifte: "Misvak, ağzı temizleyici ve Rabbin rızasını kazandırıcıdır," buyurulmuştur. Diğer bir hadis-i şerifde de: "Eğer ummetime gucluk vermeyecek olsaydım, her abdest icin misvak kullanmalarını onlara emrederdim," buyurulmuştur.
Misvak bulunmaz veya kullanıldığında dişleri kanatırsa, onun yerine parmak kullanılabilir. Şoyle ki: Baş parmak ağzın sağ tarafına, şehadet parmağı da sol tarafına salınarak ust ve alt dişler ovalanır. Misvak kullanmak yalnız namazlara ozgu değildir, kullanılması her zaman iyidir; cunku temizliğe yardımcıdır. Kıl fırcalarla yapılan diş temizlemelerine de ustunluğu vardır.
Kadınlar oruclu olmadıkları zaman ciğnedikleri sakız misvak yerine gecer.
7) Sıra gozetmek: Abdest alırken once yuz, sonra kollar yıkanır. Bundan sonra başa meshedilir ve arkasından da ayaklar yıkanır. Ayaklarda mest varsa, mestlerin uzeri meshedilir. Bu şekilde sıra gozetilmezse, yine abdest sahih olur, ancak sunnete uyulmuş olmaz.
(Şafiî ve Hanbelîlere gore, abdest alırken bu sıraya uymak farzdır.)
8) Abdesle sağ tarafdan başlamak: Sağ kol, sol koldan once ve sağ ayak, sol ayakdan once yıkanır. Sağ taraf daha şerefli olduğu icin boyle yapılır.
9) Abdest organlarını ucer kez yıkamak. Bunlardan biri farz, diğer ikisi sunnettir. Ucten fazla veya ucten az yıkamak sunnete aykırıdır. Şuphe sebebiyle veya su azlığı dolayısıyla bu sayılar azaltılıp coğaltılabilir.
10) Elleri ve ayakları yıkamaya başlarken parmak uclarından başlanır.
11) Eller ve ayaklar yıkanırken parmakların arasını yoklayıp yıkamak (hilallamak): El parmakları birbirine sokularak, ayak parmakları da el parmaklarından biri ile yapılır. Sol elin serce parmağı ile sağ ayağın altından ve serce parmağın arasından hilallamaya başlayarak sıra ile sol ayağın serce parmağında sona erdirilmesi iyidir. Parmakları akar suya koymak da hilallama yerine gecer.
12) Abdest suyunu, bıyıkların ve kaşların altlarına ve yuzun cevresinden sarkmış bulunan fazla kıllara eriştirmek.
13) Sakalın ceneden aşağıya uzamış kısmını meshetmek ve sık olan sakalı bir avuc su ile alt tarafından el parmakları ile hilallamak. Bu, iki İmama goredir, İmamı Azam'a gore mustahabdır.
14) Başın tamamını bir su ile meshetmek. Buna "Kaplama Mesih" denir. Sunnet uzere kaplama mesih şoyle yapılır: Her iki el tamamen ıslatılır. Sonra bu iki elin baş parmakları ile işaret parmaklarından sonra gelen uc parmak birbirine bitiştirilir. Bu ellerin ayaları yukarı kaldırılıp o bitişik parmaklar uc uca gelmek uzere birbirine yaklaştırılır.
Boylece bitişik halde olan iki elin parmakları başın on tarafından enseye kadar cekilir. Sonra ellerin ayaları başın iki tarafına yapıştırılarak ense tarafından başın onune kadar cekilir. Boylece butun başın meshi bitmiş olur. Sonra başa değdirilmeyen baş parmakların ici ile kulakların dışları ve şehadet parmakları ile de kulakların icleri meshedilir. Parmakların arkaları ile de boyun meshedilir. Bununla beraber başın her tarafı istenildiği bir şekilde meshedilebilir.
(Şafiîlere gore, meshi uc kez tekrarlamak sunnettir.)
15) Kulakları meshetmek. Bu mesih bir su ile yapılabileceği gibi yukarıda bildirildiği şekilde de yapılabilir. Serce parmaklarını kulak deliklerine sokarak kımıldatmalıdır.
(Hanbelîlere gore, kulakları ve iclerini meshetmek farzdır; cunku bunlar da baş kısmına dahildir.)
16) Boynu meshetmek: Başı ve kulakları meshettikten sonra, iki elin arkaları ile ve ucer parmakla, yeni bir suya gerek kalmaksızın boyun meshedilir. Boğazı meshetmek bid'attır.
17) Abdest organlarını, uzerlerine dokulen su ile iyice ovmak.
18) Abdest organlarını, arada kesinti yapmadan yıkamak. Bir organ henuz kurumadan diğerini yıkamaya gecmek. Buna "Vila" denir. Havanın sıcaklığı sebebiyle yıkanan organın hemen kuruması vilaya engel değildir.
Bazı alimlere gore vila: Abdest alırken araya başka bir iş sokmamaktır.
(Malikîlerle Hanbelîlere gore, abdest organları yıkanırken hemen birbiri ardından yıkanmaları ve araya başka bir iş sokulmaması farzdır.)
__________________