İslÂm ahlakıyla ilgili olarak buyuk Âlim İmÂm GazzÂlî diyor ki: Allah TeÂl sevgili peygamberini overek şoy*le buyuruyor:
«Muhakkak ki sen yuce bir ahlÂk uzeresin.»
Hz. Âişe (r.a.) buyurdu: "Rasûlullah'ın ahlÂkı Kur'Ân'ın kendisiydi."
Adamın birisi "Rasûlullah'a, iyi ahlÂk nedir?" diye sordu. Rasûlullah (s.a.) şu Âyeti okudu:" Hakkı al, ma'rûfu emret, cÂhillerden sakın. Sonra AleyhissalÂtu Vesselam buyurdu; seninle sila-i rahm'i kesene git*men, seni mahrum edene vermen, sana zulmedeni affetmendir."
Rasûlullah buyurdu: "Ben sadece yuce ahlÂkı tamamlamak icin gon*derildim."
Rasûlullah buyurdu:" Kıyamet gununde mîzÂna konulan en ağır şey, Allah korkusu ve iyi ahlÂktır."
Adamın birisi Rasûlullah'ın On tarafına geldi ve;" ey Allah'ın Rasûlu, din nedir?" dedi. Rasûlullah; "iyi ahlÂktır," dedi. Adam sağ tarafına geldi;" ya Rasûlullah din nedir?" dedi. Rasûlullah;" iyi ahlÂktır, "buyurdu. Sonra obur tarafından geldi ve; "din nedir ya Rasûlullah?" dedi. Rasûlul*lah ona yoneldi ve şoyle buyurdu:" Anlamıyor musun, o ofkelenmemektir."
"Kotuluk nedir ya Rasûlullah? "denildiğinde Rasûlullah: "Kotu huy*dur," dedi. Adamın birisi Rasûlullah'a: "Bana tavsiyede bulun, "dedi. O;" nasıl olursan ol, Allah'tan kork," dedi. Adam;" daha başka? "deyince, Ra*sûlullah:" İnsanlar arasında iyi ahlÂkınla tanın," dedi.
Rasûlullah'a;" hangi amel daha faziletlidir?" denildiğinde:" Guzel ah*lÂk," dedi.
Ebu Derd diyor ki:" Rasûlullah'ın şoyle dediğini işittim: Kıyamet gununde mîzÂna ilk konan şey, iyi ahlÂk ve comertliktir."
Rasûlullah buyurdu: "Allah îmÂnı yarattığında; beni takviye et Al*lah'ım," dedi. Allah da onu iyi huy ve comertlikle takviye etti. Allah kuf*ru yarattığında, o da; beni takviye et, deyince, Allah onu cimrilik ve kotu huyla takviye etti.
Rasûlullah buyurdu: "Allah, dilediğini kendi nefsi icin secti. Sizin dinize comertlik ve iyi huyunuzdan başkası yaraşmaz. Dikkat edin ve dininizi bu ikisiyle susleyin.
Rasûlullah buyurdu:" AhlÂkın guzeli, Allah'ın yarattığı hilkat uze*re olanıdır."
Ey Allah'ın Rasûlu, mu'minlerin îmÂn bakımından en faziletlisi hangisidir? denildiğinde; o, ahlaken en guzel olanıdır, dedi.
Rasûlullah buyurdu:" Siz, insanları mallarınızla kuşatamazsınız. Guler yuz gostererek ve iyi huyla onları kuşatınız."
Rasûlullah buyurdu:" Kotu huy amelleri sirkenin balı bozması gi*bi, bozar."
Cerîr İbn Abdullah'ın, rivayetine gore, Rasûlullah (s.a.) şoyle buyurmuş: "Ey Cerîr, sen Allah'ın yarattığı guzel mahlûklarından birisin, ahlÂkını da guzelleştir."
Ber İbn Âzîb diyor ki: "Rasûlullah, insanların yuzu ve ahlÂkı en guzel olanıydı."
Ebu Saîd el-Hudrî rivayet eder ki;" Rasûlullah (s.a.) duasında hep şoyle dermiş: Allah'ım, hilkatimi guzelleştirdiğin gibi, ahlÂkımı da gu*zelleştir."
Abdullah İbn Omer rivayet ediyor:" Rasûlullah en cok şoyle dua ederdi: Allah'ım, Senden sıhhat, afiyet ve iyi huy diliyorum".
Ebu Hureyre rivayet ediyor: Rasûlullah buyurdu:" Mu'minin kerîmliği dini iledir, şerefi ahlÂkı iledir, muruvveti ise aklı iledir."
Rasûlullah buyurdu:" Kıyamet gununde bana en sevimli ve en ya*kın olanınız guzel huylu olanmızdır."
İbn AbbÂs der ki:" Rasûlullah şoyle buyurdu: Uc şeyden birisi veya ikisi kimde bulunmazsa, amellerini var saymasın: Allah'a isyandan kendisini alıkoyacak takva, sefaletten alıkoyacak ilim, insanlar arasın*da iyi gecinecek ahlÂk."
Rasûlullah, namazın başlangıcında hep şoyle dua ederdi: "Allah'ım, beni huyların en guzeline erdir, cunku ona Senden başkası erdiremez. Kotu ahlÂklarımı sil, cunku onu Senden başkası silemez."
Enes İbn MÂlik diyor ki:" Biz Rasûlullahla birlikte iken bir gun şoy*le dediğini işittik: İyi ahlÂk; hatÂları, guneşin buzu erittiği gibi eritir."
Rasûlullah buyurdu: İyi huylu olmak, insanın mutluluğundandır.
Rasûlullah buyurdu:" Ey Ebu Zerr, tedbîr gibi akıllılık, ahlÂk gibi şereflilik yoktur."
Rasûlullah buyurdu: Kotu huy affedilmeyen bir gunÂhtır. Kotu zan ise korkunc bir hatÂdır.
Hasan dedi: "Kim kotu huylu olursa, kendi nefsine azÂb eder."
Enes İbn MÂlik dedi: Kişi, iyi huyu ile ibÂdet etmeden cennetin en yuce derecesine ulaşabilir, kotu huyu ile de, ibÂdet ettiği halde cehen*nemin dibine duşebilir.
Vehb İbn Munebbih dedi: Kotu huy, kırılmış testi parcalarına ben*zer. Ne yapışır, ne de tekrar camur olur.
Abdullah îbn Mubarek, bir yolculuğu esnasında kotu huylu bir ki*şi ile arkadaş oldu. Abdullah onun kotu huyuna tahammul ediyor ve idare ediyordu. Adam ayrılınca ağladı. Neden ağlıyorsun? denildiğin*de; ona acıdığımdan, dedi. Cunku o, benden ayrıldı ama kotu huyu on*dan ayrılmadı, diye ekledi.
Cuneyd el-BağdÂdî dedi: Dort şey ameli az da olsa kulu derecelerin en yucesine yukseltir: İlim, tevazu, comertlik ve iyi huy. İyi huy îmÂ*nın kemÂlidir.
İbn AbbÂs: Her binanın bir temeli vardır. İslÂm'ın temeli de ah*lÂktır, dedi.
__________________