"Kapsamlı goruş, derin bakış, kuşatıcı muhakeme, butunu kucaklayan yaklaşım, işin ic yuzune nufuz etme" gibi anlamlara gelen firaset kelimesi, "at" anlamına gelen "feres"ten turetilmiştir. Galat-ı meşhur olarak daha cok feraset şeklinde kullanılır olmuştur.

Feraset, olaylara "at" gibi bakmaktır. Bilinen bir gercektir ki, atlar insan gozune gore cok yetenekli bir goz yapısına sahiptirler. Atların gozu bir hilkat mucizesidir. Gozun yuzdeki konumu, mukemmele yakın ve kapsamlı bir goruş acısı sağlar. Goz kasları 360 derece donebilecek şekilde halk edilmiştir. Bu sayede sadece ondeki bir şeyi değil yandaki ve hatta arkadaki bir şeyi de fark eder. Aynı zamanda iki gozu ayrı ayrı kullanma yeteneğine de sahiptirler.

Feraset, işte bunun icin olaylara at gibi bakmayı ifade eder. Kabuğuna değil icine bakmayı, goruneniyle yetinmeyip gorunmeyenine nufuz etmeyi, maskesiyle aldanmayıp maskenin altını yoklamayı, bir acıdan değil bir cok acıdan gozlemlemeyi, sadece sozune değil ozune de bakmayı…

Atlara işte bunun icin at gozluğu takarlar. Sadece gittiği istikameti gorsun, onune baksın ve sahibini surduğu yere urkmeden taşısın diye. At gozluğu aslında atın goruş alanını kısıtlama amacını taşır. Ona verilen gorme yeteneğini minimuma indirir. Tek acıya hasreder. Urkup sırtındaki atmaması icin bu gerekli ve yararlıdır da.

Fakat atlara takılan at gozluğunu insan kendi kafasına gecirirse, bunun bir yararı yok. İnsan icin gormek anlamına gelen nazar, aynı zamanda duşunmek, akletmek, fehmetmek, fıkhetmek anlamlarına gelir. Aynı şey, nazar'ın eş anlamlısı olan ru'yet kelimesi icin de gecerlidir. Mesela aynı kokten turetilen re'y, "goruş, bakış acısı, duşunce stili, bir konu hakkındaki kanaat" anlamına gelir.

Nazar ve rey sahibi olmak, at gozluğu kullanmamayı gerektirir. Bakılan şeyin sadece kabuğuna değil icine, konuşanın sadece sozune değil ozune (yani imanına ve ameline) bakmak ferasetle bakmak, yani at gibi bakmaktır; at gozleğuyle bakmak değil.

Bu meyanda Allah Rasulu beni her hatırladığımda etkileyen şu uyarıda bulunur: "Muminin ferasetinden sakınınız; zira o Allah'ın nuruyla bakar." (Tirmizî, 5/298)

Allah'ın nuruyla bakmak, Allah'ın gor dediği yerden bakmaktır. Allah'ın nuruyla bakmak, Allah'ın gosterdiği yerden bakmaktır. Vahiyle inşa olmuş bir aklın onemi burada one cıkıyor. Allah'ın gosterdiği yerden bakmayanlar, şeytanın gor dediği yerden bakarlar ve onun gosterdiğini gorurler.

Rasulullah Allah'ın nuruyla baktığı icin baktığının dış yuzuyle yetinmez, onun ic yuzune nufuz etme cabası sergilerdi. Vahiyde onu bu bakışa yonlendirirdi. Medine munafıklarının yaptırdığı gorkemli mescid olan Mescid-i Dırar'ı yıktırılması, işte boyle bir bakışın eseri.

Gorunuşte mescit. Yuzeysel bakan, ne Âl canım der, adamlar kocaman cami yapmışlar, bunun neresi kotu? Eh, kabuğundan bakınca oyle gorunuyor. Adıyla, sanıyla, goruntusuyle, mimarisiyle cami. Ferasetle bakınca işin ic yuzunun hic de oyle olmadığı goruluyor. Sizin dışardan mubarek mabet sandığınız yapı, icerden imanın altını oyan bir fesat yuvası imiş meğerse.

Muslumanlar saf, temiz insanlar. Cabuk tufaya geliyorlar. Allah duşmanları, iki cift lafla onların gonullerini almayı başarıyor. Fakat beri taraftan ciğerini sokuyor, haberi yok. Neden boyle?

Bunun bir cok sebebi var. Birincisi, Allah'ın nuruyla bakmıyorlar. Yani, vahyin inşa ettiği bir gozle bakmıyorlar. El-Mucerreb la-yucerreb: denenmiş denenmez. Ama onlar bir daha bir daha denemeye kalkıyorlar. Ne diyordu Efendimiz: "Mumin bir delikten iki kez sokulmaz." Fakat bizimki bir delikten defaatle sokuluyor da, yine de aldırmıyor.

Hamasete kolay tav oluyorlar. Sanırım bu biraz oksuz ve yetim olma psikolojisinden kaynaklanıyor. Başını okşayan her eli dost eli sanmak yani. Oysa bazı densizler elindeki pisliği cağın oksuz ve yetimi olan Muslumanların başına siliyor. Allah korusun! Elin sahibine bakılmazsa, pis elleri tutup, gozyaşlarıyla opup başa koymak işten değil.

Allah gozumuzu acsın.
(Mustafa Islamoglu)
__________________