YEMEK ONCESİNDE
yerine getirilmesi gereken edep kuralları -1-

Hayatın bir ibadete donuşmesi icin hayatın ekseninde Allah bilincinin ve her an ve her nerede olunursa olununsun Allah'la birlikte olunduğu şuurunun bulunması zorunludur. İmam GazÂli, yemekten once yerine getirilmesi gereken edep kurallarını anlattıktan sonra yemek esnasında yerine getirilmesi gereken sofra adabına ilişkin acıklamalarda bulunur. Ancak hemen bir hususu belirtelim ki, bunlar oncelikle tek başına yemekte olan kimsenin uyacağı kurallardır. Bunlara sofra adabı adını vermiş olmamızdan, bunların sadece toplu halde birlikte yenen sofralarda uyulması gereken edep ve gorgu kuralları olduğu zannedilmemelidir. Nitekim İmam Gazalî de "İhyÂu Ulûmiddin" kitabının "Yemek Yemenin Adabı" başlıklı bolumunu anlatırken, konuya şu sozleriyle başlar:
"Tek başına yemek yiyen kimsenin uyması gereken kurallar: Bunlar:
1– Yemekten once,
2– Yemek esnasında,
3– Yemekten sonra olmak uzere uc kısımdır."
Yemek esnasında yerine getirilmesi gereken edep kurallarını kısaca maddeler halinde aşağıda ele alıyoruz.
1–Yemeye besmele ile yani "Bismillahirrahmanirrahim" sozuyle başlamak.
Ayrıca yemek sebebiyle Allah'ın zikrinden gafil olmamak icin her lokma alındıkca "bismillah" demek de guzel bir davranış olur. Aynı şekilde ilk lokmayı alınca "Bismillah", ikinci lokmayı alınca "Bismillahirrahman" ve ucuncu lokmayı alınca da "Bismillahirrahmanirrahim" demek de iyidir. Besmeleyi, sofrada başka insanlar da varsa, onlara hatırlatmak icin acıktan soylemelidir.
Huzeyfe Radıyallahu Anh yemeye besmele ile başlanmasına dair yaşadığı bir hÂdiseyi ve Resûlullah'ın bu husustaki tutumunu şoyle anlatır:
"Biz Resûlullah'ın yanında yemeğe oturunca, Resûlullah yemeye başlamadıkca, kesinlikle elimizi yemeğe uzatmazdık. Bir seferinde yine onunla yemeğe oturmuştuk. Derken bir cariye (kucuk kız cocuğu) geldi, sanki arkasından bir iteni var gibi hemen elini yemeğe uzattı. Resûlullah onun elinden tuttu. Arkadan bir bedevî geldi, sanki onun da arkasından iten biri vardı, alelacele o da elini yemeğe uzattı. Resûlullah onun da elinden tuttu ve şunu soyledi:
"Şeytan, uzerine Allah'ın ismi zikredilmeyen yemeği kendine helÂl kabul eder. Nitekim sayesinde yemeğimizi kendisine helÂl yapmak icin bu cariyeyi getirdi. Ben de elinden tuttum. Bunun uzerine şu bedevîyi getirip onunla yemeği kendine helal yapmak istedi, ben onun da elinden tuttum. Nefsim elinde olan Zat–ı Zulcelal'e yemin olsun şeytanın eli o ikisinin eliyle birlikte avucumdadır." Resûlullah bunları soyledikten sonra besmele cekip yemeye başladı."
Resul– Ekrem'in Sallallahu Aleyhi ve Sellem'ın bu acıklamasından besmele okunmadan yenen yemeğe şeytanın ortak olduğu ve bu şekilde beslendiği anlaşılmaktadır. Oyleyse yemeye besmeleyle başlamak bir zorunluluk ve gerekliliktir. Fakat yemek yiyen kimse başta besmeleyi okumayı unutmuşsa ne yapacaktır? Hz. Aişe Radıyallahu Anh bunun cevabını bizzat Resûlullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'den şu şekilde aktarıyor:
"Resûlullah buyurdu ki:
"Sizden kim bir şey yerse "Bismillah" desin. Başta soylemeyi unutmuşsa, sonunda şoyle soylesin: "Bismillahi fî evvelihî ve Âhirihî (başında da sonunda da Bismillah)."
Yine Hz. Aişe Radıyallahu anh dan gelen bir hadis, yemeye besmeleyle başlamanın bir faydasının da yemeğin bereketlenmesi ve yiyenleri doyurması olduğunu bizlere oğretmektedir. Hz. Âişe Radıyallahu Anh şoyle anlatıyor:
"Resûlullah, ashabından altı kişi ile birlikte yemek yiyordu. Derken bir bedevî geldi. (Besmele cekmeksizin) iki lokmada (yemeğin tamamını) yutuverdi. Resûlullah:
"Eğer bu adam besmele cekseydi yemek hepinize yeterdi!" buyurdu."
2– Sağ elle yiyip icmek.
Hz. Omer'in oğlu Abdullah'tan gelen bir hadiste Resûlullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem sol elle yemeyi yasaklayarak şoyle buyurmuştur:
"Sizden kimse sakın sol eliyle yiyip icmesin. Cunku şeytan soluyla yer icer."
Ancak hemen belirtelim ki Âlimler sol elle yemek yemenin hukmunde ihtilaf etmişlerdir. Onlardan bunu vacip gorenler olduğu gibi mendub gorenler de vardır. İbrahim Canan Kutub–i Sitte Muhtasarı tercume Şerhi'nde bu hadisin şerhini yaparken İmam Gazalî'nin ve İmam Nevevî'nin de sağ elle yemenin hukmunun mendub olduğunu kabul ettiğini soyler.
Cağımızın yaşayan İslÂm Fıkhı Âlimlerinden birkacına acizane ben de, sağ eliyle yemek yemekte zorlanan, hemen hemen butun işlerini sol eliyle yapan bir solak insanın sol elle yemesinin hukmunu ve bu şekilde yiyip icmesinin dinen bir sakıncası olup olmadığını sormuştum. Hocaların buna cevabı, bunun o durumdaki kimse icin bir sakıncasının olmadığı yonunde olmuştu.
3– Yemeye tuzla başlayıp, yine tuzla bitirmek.
4– Yemeyi kucuk lokmalar halinde almak ve iyice ciğneyerek yemek.
5– Lokmanın birini yutmadan diğerini almamak.
6– Hicbir yemeği kotulememek ve ayıplamamak. Onune gelen beğendiği bir yemekse yemeli, değilse yememeli; ama kendisi beğenmiyor diye yemeği asla kotulememelidir. Cunku Resûlullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem hicbir yemeği kotulememiş ve ayıplamamıştır. Kendisine sunulan yemek, hoşuna giden, beğendiği bir yemekse yemiş, değilse yememiştir. BuhÂrî ve Muslim'in rivayet ettikleri bir hadiste Hz. Ebû Hureyre Radıyallahu Anh, Resûl–i Ekrem Efendimizin Sallallahu Aleyhi ve Sellem'ın yemek karşısındaki bu tutumunu şoyle anlatmaktadır:
"Resûlullah hicbir zaman herhangi bir yemeğe laf etmedi, ayıplamadı. İştah duyduğu bir yemekse yerdi, hoşuna gitmeyen bir yemekse yemezdi."
7– Yemeği onunden yemek, diğer taraflara el uzatmamak.
Ancak bu butun yemek ceşitleri icin gecerli olan bir kural değildir. Corba, pilav, fasulye gibi tumu tamamında aynı nitelik ve ozellikte olan yemeklerde kendi onunden yemek edep iken, meyve gibi farklı kalite ve ozellikte yiyecekler iceren tabaklarda onden değil, secerek yemek edep olmaktadır. Cunku Resûl–i Ekrem Sallallahu Aleyhi ve Sellem'ın uygulaması bu şekilde gelmiştir. Abdullah b. İkrÂş b. Zueyb babasından şoyle naklediyor:
"Kavmim Benî Murre b. Abîd, benimle mallarının sadakasını Resûlullah'a gonderdi. Medine'ye gelince O'nu muhacir ve ensarın arasında oturmuş buldum. Elimden tutup beni Ummu Seleme'nin evine goturdu. Eve varınca:
"Yiyecek bir şey var mı?" diye sordu. Bize, icerisinde bolca serîd ve (kuşbaşı) et parcaları olan bir tepsi getirildi. Ondan yemek icin yanaştık. Ben elimle kabın her tarafını yokladım. Resûlullah onunden yedi. (Bir ara) sol eliyle sağ elimden tuttu ve:
"Ey İkrÂş! Bir yerden ye. Cunku (kabın icindeki yemek) tek bir yemektir." buyurdu. Sonra bize, icerisinde taze ve kuru ceşitli hurmalar bulunan bir tabak getirildi. Bu sefer onumden yemeye başladım. Resûlullah'ın eli ise, tabağın her tarafında dolaşıyordu. Bana da:
"Ey İkrÂş! Dilediğin yerinden alıp ye. Cunku (tabağın icindekilerin hepsi) aynı ceşit değildir." buyurdu." (Devam edecek)
__________________