Hak dostlarından UftÂde Hazretleri, birgun muridleriyle bir kır sohbetine cıkar. Emri uzerine butun dervişler, kırın rengÂrenk ciceklerle bezenmiş yerlerini dolaşarak hocalarına birer demet cicek getirirler. Ancak Aziz Mahmud Efendi’nin elinde sapı kırılmış, solgun bir cicek vardır yalnızca...

Diğer muridlerin neşeyle elindekileri takdîminden sonra, Aziz Mahmud Efendi, boynunu bukerek bu kırık ve solmuş ciceği ustÂdına takdîm eder.

UftÂde Hazretleri, diğer muridlerini de irşad maksadıyla, onların meraklı bakış*ları arasında, sanki işin sır ve hikmetinden bî-habermiş gibi sorar:

“–EvlÂdım Mahmud! Herkes demet demet cicek getirdiği hÂlde, sen nicin sapı kırık, solgun bir cicek getirdin?”

Kadı Mahmud edeple başını onune eğerek cevap verir:

“–Efendim! Size ne takdim etsem azdır. LÂkin hangi ciceği koparmak icin elimi uzattıysam, onu «Allah, Allah!» diyerek Rabbini zikreder bir hÂlde buldum. Gonlum onların zikirlerine mÂnî olmaya rÂzı gelmedi. CÂresiz ben de elimdeki, zikrine devam edemeyen, şu solgun ciceği getirmek zorunda kaldım…”
DAĞLAR TAŞLAR ZİKREDERKEN…

CenÂb-ı Hak, yarattığı canlı-cansız butun mahlûkÂtına kendini tanıtmış ve onları dÂimî bir sûrette zikirle vazîfelendirmiştir. Bu sebeple mahlûkÂtın hepsi, bizim idrÂkimiz dışında, kendi dillerince ve husûsiyetleri mûcibince, tabiî ve periyodik bir zikir hÂlindedir. Yani AllÂh’ı tanıyıp itaat etme keyfiyeti, insana has bir durum değildir. Hatt diğer varlıkların, gayr-i irÂdî de olsa, bu hususta nice insanlardan daha yuksek bir seviyede bulunduğu ifÂde edilmiştir.

Âyet-i kerîmede buyrulur:

“...Kuşları ve tesbih eden dağları da DÂvud’a boyun eğdirdik. (Bun*ları) Biz yapmaktayız.” (el-EnbiyÂ, 79)

Rabbimizin; dağların, taşların, kuşların zikrini haber vermesi ve buna benzer butun beyanları, zikir hususunda cemÂdat ve hayvanattan daha gÂfil kalmaması icin, mahlûkÂtın en şereflisi kılınan insanoğluna acık bir îkaz mÂhiyetindedir.

Şu misal de, bu hususta ne kadar mÂnidardır:

Peygamber Efendimiz r, yolda giderken bir grup insana rastladı. Binek hayvanlarının uzerinde durmuş (sohbet ediyorlardı.) Onlara şoyle buyurdu:

“Hayvanlarınıza, onları yormadan guzelce binin ve (kullanmadığınız zaman da) guzel bir şekilde bırakın, dinlendirin. Onları yollardaki ve sokaklardaki konuşmalarınız icin kursu edinmeyin. Nice binilen hayvan vardır ki sırtına binenden daha hayırlıdır ve Allah TeÂlÂ’yı ondan daha cok zikretmektedir.” (Ahmed, III, 439)

İşte bu hassÂsiyet sebebiyledir ki mu’minler, AllÂh’ı zikrettikleri icin zerreden kurreye kadar butun varlıklara ulvî bir nazarla bakarlar. Sarı cicekle icli icli hasbihÂl eden Yûnus Emre’nin; “Benim bir karıncaya, ulu nazarım vardır…” buyurması da bu hikmetin veciz bir ifadesidir.

Âyet-i kerîmelerde buyrulur:

“Gormez misin ki; goklerde ve yerde olanlar; guneş, ay, yıldızlar, dağ*lar, ağaclar, hayvanlar ve insanların bircoğu AllÂh’a secde ediyor. Birco*ğu*nun (gafleti sebebiyle) uzerine de azap hak olmuştur...” (el-Hacc, 18)

“Yedi gok, yer ve bunlarda bulunan herkes O’*nu tesbih eder. O’nu hamd ile tesbih etmeyen hicbir şey yoktur. Ne var ki siz, onların tesbîhini anlamazsınız...” (el-İsrÂ, 44)

KÂinattaki bu ilÂhî zikir programından yalnız cinlerin ve insanların gÂfilleri mahrum hÂldedir. Zira cinler ve insanlar, imtihana tÂbî ve irÂde sahibi varlıklar olmaları sebebiyle hayra da şerre de istîdatlı kılınmışlardır. Bu sebeple AllÂh’a kulluktan kacınıp, emrine muhÂlefet etmek bedbahtlığı, mahlûkat icinde yalnızca bu iki zumrenin şaşkın gÂfillerine has bir durumdur.

Rabbimizin, Âyet-i kerîmelerde mahlûkÂtın dahî kendisini zikir hÂlinde olduğunu beyÂn etmesi, AllÂh’ı unutup dunyaya dalan gÂfillere Âdeta; “Gormuyor musunuz, uğruna Ben’i terk ettiğiniz dunya bile aslında Ben’i zikrediyor ve Ben’im ilÂhî hukumranlığıma tam bir teslîmiyetle boyun eğiyor.” mesajını vermektedir.

Dolayısıyla kÂinatı dolduran varlıklardaki bu muhteşem zikir, tesbih ve ibadet programı karşısında, Allah tarafından mukerrem kılınmış olan insanoğlunun bir hisse alamaması, alık ve abus bir hÂlde zikirden uzak kalması, ne buyuk bir aldanıştır!..

Fakat Âyet-i kerîmede de buyrulduğu uzere, insanoğlunun idrÂki -yine ilÂhî imtihan sırrına binÂen- mahlûkÂtın kendine has bir dille zikretmesi gerceğine karşı perdeli bir hÂldedir. MahlûkÂtın zikrini işitebilmek; ancak zikir ve tesbihin rûhÂniyeti altında, takv uzere yaşanan hÂlis bir kulluk hayatıyla gonlun saf hÂle gelip hakîkat Âlemine vÂkıf olması durumunda ve Rabbimizin lûtfettiği olcude mumkun olabilir. Tıpkı HudÂyî Hazretleri’nin misÂlinde olduğu gibi, CenÂb-ı Hak’ta fÂnî olup zikrin hakîkatine ermiş bÂzı Hak dostları -Allah dilerse- bu umûmî gaflet perdesini bir nebze aralamaya muvaffak olabilirler.

Nitekim nebevî terbiye altında yetişen guzîde sahÂbîlerden Abdullah ibn-i Mes’ûd t’ın; “Biz boğazımızdan gecen lokmaların tesbihlerini duyar hÂle gelmiştik!” buyurması da bu hakîkatin acık bir misÂlidir. (Bkz. BuhÂrî, MenÂkıb, 25)

Hilyetu’l-Evliy adlı eserde bildirildiğine gore; Mugîre bin Hakîm es-San’anî, herkes gozlerini yumup uykuya daldığında denize iner ve oradaki canlılarla birlikte AllÂh’ı zikre başlardı. (Ebû Nuaym, Hilye, 10/141)

Yine Hak dostlarından ŞÃ‚h-ı Nakşibend Hazretleri de, hastalara, kimsesizlere, hatt hayvanÂta hizmet etmiş ve gonlu AllÂh’ın zikriyle oylesine rakik bir hÂle gelmişti ki, hayvanÂtın inilti sûretinde hazin hazin sesler cıkarıp Hakk’a iltic etmelerini hissetmeye başlamıştı.

VelhÂsıl gonul gozu acık bir insan, butun Âlemin ilÂhî tecellîlerden ibÂret olduğunu idrÂk eder, her şeyde ilÂhî sanatı seyreder. KÂinattaki her zerre, ona ilÂhî bir neşveden haber verir. Minicik kuşların bir damlacık yureklerinden dokulen feryat nağmeleri bile, Hakk’a teşne gonuller icin en duygulu tesbihlerdir…

ZİKRİN ANAHTARLARI

Hak dostları, dÂim Allah ile olup zikrin hakîkatine erdiklerinden, her hÂl, hareket ve sozleriyle AllÂh’ı hatırlatırlar. Nitekim hadîs-i şerîflerde de:

“İnsanlar arasında AllÂh’ın zikrinin anahtarları vardır. İnsanlar onları gorduklerinde hemen AllÂh’ı hatırlarlar.” (Heysemî, X, 78)

“(Al*lÂh’ın ve*lî kul*la*rı) yuz*le*ri*ne ba*kıl*dı*ğın*da Allah TeÂlÂ’yı ha*tır*la*tan kim*se*ler*dir.” buyrulmuştur. (İbn-i MÂ*ce, Zuhd, 4)

Boyle kimseleri Hakk’ın bir lutfu bilip onlardan mÂnen istifÂdeye calışmak gerekir. Zira onlar, bulundukları beldeler icin ilÂhî bir rahmettirler. BelÂlara karşı mÂnevî bir zırh gibidirler.

RivÂyet edildiğine gore bir zamanlar Bağdad’da zin ve fısk u fucûr artmıştı. Şeyh Şiblî’ye; “Eğer senin zikrin olmasa, bu beldeyi yakar*dık.” diye ilhÂm edildi. Ehl-i nefisten biri bunu işitince:

“–Bizim hic zikrimiz yok mu?” dedi.

Şeyh Şiblî ona şu cevabı verdi:

“–Sizin zikriniz, nefsin varlığı (hev ve hevesi) iledir. Benim zikrim ise AllÂh iledir.” (Rûhu’l-BeyÂn, XII, 326)

Yani dilin zikri, kalbin zikriyle Âhenk teşkil etmelidir. Aksi hÂlde dil zikrederken, ruh başka yerlerde geziniyorsa; kalp, AllÂh ile değil de mÂsiv ile beraber ise, o zikirden kÂmil mÂnÂda bir istifÂde ummak beyhûdedir.

Hak dostu MevlÂn Hazretleri der ki:

“Ağızla, dille, duymadan, duşunmeden (papağan gibi) edilen zikir, noksan bir hayaldir. Padişahca, yani cÂn u gonulden, hayranlık duyarak yapılan zikir ise, sozlerden de, kelimelerden de ÂzÂdedir… Ey O’nu bulamadan, sadece, O’nun adını yeterli bulan kişi! «Hû» kadehinden icmeden, nasıl olur da benlik arzularından kurtulabilirsin?”

Yani AllÂh’ı zikretmek, sırf “Allah” lafzını tekrarlamaktan ibÂret değildir. Zikir, ancak tahassus istîdÂdının merkezi olan kalpte mekÂn bulduğu zaman niyet ve amellerin duzelip seviye kazanmasına vesîle olur. Bunun icindir ki;

“Zikrin başı tevhid (Hakk’ı birlemek);

Ortası, tecrid (Hakk’ın dışındaki varlıklardan kalbi arındırmak);

NihÂyeti ise tefrid (sadece Allah ile baş başa kalıp her an AllÂh’ın rızÂsını arayabilmek)tir.” denilmiştir.

Peygamber Efendimiz r de tefrîd ehli hakkında; “Muferridler yarışı kazandı.” buyurmuştur. AshÂb:

“–Muferridler kimdir, y Rasûlallah?” diye sorduklarında da.

“–AllÂh’ı cok zikreden erkeklerle kadınlardır.” buyurmuştur. (Muslim, Zikir, 4)

Hazret-i Ali t da sahÂbe-i kirÂmın zikir hÂlini şoyle vasfetmiştir:

“Onlar, AllÂh’ın ismi zikredildiği zaman, fırtınalı bir gunde ağacların ruzgÂrdan etkilendikleri gibi sarsılırlar, gozyaşları elbiselerinin uzerine suzulurdu.” (Ebû Nuaym, Hilye, 1/76)

Demek ki zikir; kuru kuruya bir tekrarlama faaliyeti değildir. BilÂkis gercek bir zikir, Hakk’ın azametini tefekkur etmek, ilÂhî kudret akışları karşısında duyguları derinleştirmek, gonlu mÂsivÂdan arındırıp Hak’ta fÂnî olmak ve dÂim AllÂh ile beraberliği temin ederek zikretmektir. Ancak boyle bir zikir, maddî-mÂnevî belÂlara karşı bir zırh olabilir. Bunun icindir ki; “yeryuzunde «Allah Allah» denildiği surece kıyÂmetin kopmayacağı”[1] yonundeki nebevî beyÂnı, boyle bir kalbî rikkatle zikredenler var oldukca kıyÂmetin kopmayacağı şeklinde anlamak da mumkundur.

Rabbimiz, kendisini nasıl zikretmemiz gerektiğini şoyle bildirmektedir:

“Kendi kendine, yalvararak ve urpererek, yuksek olmayan bir sesle sabah akşam Rabbini an. GÂfillerden olma!” (el-A’rÂf, 205)

“Rabbinin ismini zikret ve butun varlığınla O’na yonel.” (el-Muzzemmil, 8)

Yani zikir esnÂsında hem dilimiz hem de kalbimiz AllÂh’a yonelmelidir. Hatt zikirden murÂd edilen, daha ziyÂde kalbin zikridir. Dil zikrederken kalp zikredilenden gÂfil kalırsa, zikrin tesiri tam olarak gercekleşmez. Kalbin uyanması, gaflet tozlarından silkelenmesi, haşyetle titreyip urpermesi ve AllÂh’ın nûruyla dolması icin kÂmil mÂnÂda îf edilen bir zikrin feyz ve rûhÂniyetine ihtiyac vardır.

Nitekim Hak dostlarından Abdullah bin Hubeyk’e;

“–SÂlih insanları nasıl ayırd edebiliriz?” diye sordular. CevÂben buyurdu ki:

“–SÂlih insanların guzel Âdetlerinden birisi, Allah TeÂlÂ’yı gece-gunduz anmalarıdır. O’nu anma, kalp ve dil ile olur. Ancak kalbin zikri daha ustundur…

Kalplerinizi, Allah TeÂlÂ’yı anmakla diriltiniz. Onun korkusuyla doldurunuz. O’nun sevgisiyle nurlandırınız. O’na kavuşma arzusuyla sevindiriniz ve biliniz ki; O’na olan sevginiz derecesinde yukselir, niyetlerinizin doğruluğu ile nefsinizi kahreder, şehvetlerinizi yenip amellerinizi temiz kılabilirsiniz…”

Ote yandan, zikrullah anahtarları olan Hak dostlarının kalpleri, zikirle ihy olup hakkı bÂtıldan, doğruyu eğriden ayırt edebilecek bir nûra kavuşmuş olduğundan, hakkın ve hayrın en şaşmaz pusulası durumundadır. Bu sebeple ihtilaf ve tereddutlerin hÂllinde, boylesi zevÂtı arayıp bulmak ve onların goruşlerine îtibar etmek îcÂb eder. Nitekim Âyet-i kerîmede buyrulur:

“ŞÃ‚yet bilmiyorsanız zikir ehline sorunuz!” (en-Nahl, 43; el-EnbiyÂ, 7)

ZİKİR MECLİSLERİ

Zikir ehlini nîmet bilip onlarla unsiyet etmek ve onların meclislerine devam edip zikir halkalarına iştirÂk etmek, buyuk bir saÂdettir. Bunun aksine gÂfillerin meclislerine yonelmek ise, o nisbette buyuk bir felÂkettir. Nitekim Rabbimiz, zikir ehli sÂlih mu’minlerle beraber olmayı, buna mukÂbil, zikirden nasipsiz gÂfillerden de uzak durmayı şoyle emretmektedir:

“Sabah-akşam Rablerine, O’nun rızÂsını dileyerek du edenlerle birlikte candan sebÂt et. Dunya hayatının susunu isteyerek gozlerini onlardan cevirme. Kalbini Bizi anmaktan gÂfil kıldığımız, kotu arzularına uymuş ve işi gucu aşırılık olan kimseye boyun eğme.” (el-Kehf, 28)

Yine bu hususta Hazret-i DÂvûd u’ın şu munÂcÂtı da cok ibretlidir:

“İlÂhî! Sen’i hatırlayıp zikredenlerin meclisinden beni ayırma! ŞÃ‚yet gÂfillerin meclisine gitmek istersem, ben daha oraya gitmeden ayaklarımı kır! Zira Sen’in boyle yapman, benim icin buyuk bir lutuftur.” (İhyÂ, I, 852)

Ote yandan, AllÂh’ın anıldığı zikir meclislerinin, Hak katında mustesn bir kıymeti vardır. Peygamber Efendimiz r bu gerceği şoyle ifÂde buyurmuştur:

“Bir topluluk AllÂh’ı zikretmek uzere bir araya gelirse melekler onların etrafını sarar; AllÂh’ın rahmeti onları kaplar; uzerlerine sekînet iner ve Allah TeÂl onları yanında bulunanlara over.” (Muslim, Zikr, 38, 39)

Yine bir gun Rasûlullah r:

“–Allah TeÂlÂ, kıyÂmet gunu bir topluluğu diriltir ki onların yuzu nurdan parlamaktadır, inciden yapılmış minberler uzerine otururlar ve butun insanlar onlara gıpta eder. Bunlar, ne peygamber ne de şehiddirler.” buyurmuştu.

Bir bedevî hemen dizleri uzerine cokerek:

“–YÂ RasûlÂllah! Ne olur onları bize anlat da bilelim!” dedi.

Fahr-i KÂinÂt Efendimiz şoyle îzah etti:

“–Onlar, ceşitli kabile ve beldelerden olup Allah icin birbirlerini seven ve AllÂh’ı zikretmek uzere toplanarak O’nu ananlardır.” (Heysemî, X, 77)

Yine Efendimiz r bir gun ashÂbına zikir halkalarının fazîletini beyÂn ederek:

“−Cennet bahcelerine uğradığınızda oradan hakkıyla istifÂde ediniz.” buyurdu. AshÂb-ı kirÂm:

“−Cennet bahcesiyle neyi kasdediyorsunuz y RasûlÂllah?” dediler.

Efendimiz r cevÂben:

“−Zikir halkalarını.” buyurdu. (Tirmizî, DeavÂt, 82/3510)

SahÂbeden Ebû Hureyre t da buyuruyor ki:

“Yer halkı gokte yıldızları parlak olarak gordukleri gibi, gok halkı da yeryuzunde zikrullah olan evleri oyle parlak olarak gorurler.” (İhyÂ, I, 852)

ZİKRULLAH, EN BUYUK İBADET

EcdÂdımız; “HÂfıza-yı beşer, nisyan ile mÂlûldur.” demişlerdir. İnsanlığın nisyan ve gaflet illetine, yani unutma zaafı ve kasvet-i kalp hastalığına karşı AllÂh’ın gonullerdeki mÂnevî varlığını ve ulvî mevkiini tÂzelemek, O’nu dÂim hatırda tutmak ve kalbi O’nunla canlandırmak îcÂb eder. Kulu Rabbine yaklaştıran en kuvvetli rÂbıta olan zikir de; tefekkurdeki durgunluğu, dimağdaki uyuşukluğu izÂle eden, dînî hukumleri îf husûsundaki rağbeti artıran mÂnevî bir takviye ve feyz vesîlesidir.

Bu meyanda, Kur’Ân tilÂveti, namaz, oruc, hac, tesbîh, tahmîd, tevhîd, tehlil, tekbîr, istiğfar gibi, AllÂh’ı anmaya vesîle olan butun ibadetler “zikir” mÂhiyetindedir. Nitekim mufessir Bursevî’nin beyÂnıyla:

“Allah TeÂlÂ; «AllÂh’ın zikrine koşun.» (el-Cum’a, 69) Âyetinde namazı, «zikir» olarak isimlendirmiş ve «Beni zikredin.» emrinin butun tÂat ve ibÂdetleri icine aldığını belirtmiştir.” (Rûhu’l-BeyÂn, II, 95-96)

Nitekim AbdulvehhÂb Muttekî Hazretleri’ne:

“–TÂlibin dÂim zikirde olması lÂzımdır, diyorlar. Bu nasıl olur?” diye sorulduğunda Hazret şu cevabı verir:

“–Hayırlı amelle meşgûl olan, dÂim zikirdedir. Namaz kılmak zikirdir. Kur’Ân okumak zikirdir. Din ilimleri oğretmek ve oğrenmek zikirdir. Her hayırlı amel, zikirdir.”

Ote yandan butun ibÂdetler, AllÂh’ı uyanık bir kalple zikredebilme olcusunde kıymet kazanır. Allah’tan gÂfil bir kalple yapılan ibÂdetler ise zikrin feyzinden noksandır, huşû şartına riÂyet edilmemiş demektir.

Yani zikir, ibÂdetlerin icinde bulunması gereken zarûrî husûsiyetlerden biridir. Bunu Peygamber Efendimiz r hadîs-i şerîflerinde şoyle ifÂde buyurmuşlardır:

“BeytullÂh’ı tavÂf etmek, Saf ve Merve arasında sa’y etmek ve şeytan taşlamak, AllÂh’ın zikrini ikāme etmek icin emredilmiştir.” (Ebû DÂvûd, MenÂsık, 50/1888)

“Kim Allah U Hazretleri’ne itaat eder, emir ve yasaklarına hakkıyla riÂyet ederse, O’nu zikretmiş olur; velev ki (nÂfile) namazları, orucları ve Kur’Ân tilÂveti az bile olsa!

Kim de AllÂh’a karşı isyan hÂlinde bulunursa (gunahları terk etmezse), CenÂb-ı Hakk’ı zikretmemiş olur; velev ki (nÂfile) namazları, orucları ve Kur’Ân okuması cok bile olsa!” (Heysemî, II, 258)

Bir sahÂbî, Rasûlullah r Efendimiz’e gelerek:

“–Hangi cihÂdın ecri daha buyuktur?” diye sordu. Efendimiz r:

“–Allah TeÂlÂ’yı en cok zikreden kimsenin cihÂdı!” buyurdu. Adam:

“–Hangi oruclunun ecri daha buyuktur?” diye sordu. Efendimiz r:

“–Allah TeÂlÂ’yı en cok zikreden kimsenin orucu!” buyurdu.

Bundan sonra adam, namaz kılanlar, zekÂt verenler, hacca gidenler ve sadaka verenler icin de aynı soruyu tekrarladı. Fahr-i KÂinÂt Efendimiz bunların hepsine de:

“–Allah TeÂlÂ’yı en cok zikredeninki!” buyurdu.

Bunun uzerine Ebû Bekir t, Hazret-i Omer t’a:

“–Ey Omer! AllÂh’ı zikredenler, hayrın tumunu alıp goturdu!” dedi. Bunu duyan KÂinÂtın Efendisi r onlara doğru yoneldi ve:

“–Evet oyledir!” buyurdu. (Ahmed, III, 438; Heysemî, X, 74)

Yine Rasûlullah r, namaz sonrası ve yatağa girince yapılan tesbîhÂtın fazilet ve sevÂbından bahsettikten sonra şoyle buyurmuştur:

“Şeytan, namazda iken birinize gelir ve; «Şunu hatırla, bunu hatırla!» der. Namazdan ayrılıp gidinceye kadar buna devam eder. Neticede kişi bu tesbîhÂtı bile terk eder. Kişi yatağına girince de şeytan ona gelir, (bu zikirleri yapmadan) uyutmaya calışır ve uyutur da.” (Tirmizî, DeavÂt, 25/3410; Ebu DÂvud, Edeb, 99-100/5065)

Yani AllÂh’ı hatırlamak, zihni ve kalbi O’na bağlayıp O’nu anmak, ibadetlerin makbûliyet şartlarından biridir. Nitekim Âyet-i kerîmede buyrulur:

“(Rasûlum!) Sana vahyedilen KitÂb’ı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki, namaz, hayÂsızlıktan ve kotulukten alıkoyar. AllÂh’ı zikretmek elbette (ibadetlerin) en buyuğudur. Allah yaptıklarınızı bilir.” (el-Ankebût, 45)

İşte dînin direği sayılan namaz ibadetinin de “zikir” olarak ifÂde buyrulması, zikrin, ibadetlerin Âdeta can damarı mevkiinde olduğunu te’yid etmektedir. Oyle ki zikirsiz bir ibadet, Hak katında eksik ve kusurludur.

İbn-i AbbÂs v bu Âyet-i kerîmedeki; “…AllÂh’ı zikretmek elbette (ibÂdetlerin) en buyuğudur...” beyÂnını iki şekilde tefsîr etmiştir:

“1) Allah TeÂlÂ’nın sizi zikretmesi, sizin O’nu zikretmenizden daha buyuktur.

2) AllÂh’ı zikir, zikirsiz olan her ibÂdetten ustundur.” (İhyÂ, I, 847)

VelhÂsıl ibadetten maksat, AllÂh’ı hatırlamak, O’na tÂzimde bulunmak ve kulluğumuzu arz etmek sûretiyle O’nu zikretmektir. Fakat bu hakîkati nefsÂnî ve şeytÂnî bir te’vil ile ifrata goturup, ibadetleri hafife almak şeklinde telÂkkî etmek de, son derece mahzurludur.

Aşk ve cezbe hÂlindeki zikri kendine kÂfî zannederek sÂir ibadetleri onemsememek; sırÂt-ı mustakîmden ayrılmaktır, nefsÂnî bir yola sapmaktır, ibÂdetlerin ozunu anlamamaktır. Zira zikir, tıpkı du gibi ibadetin aslî husûsiyetlerinden biri olarak butun ibÂdetlerin icinde vardır. Onu ibadetlerden ayrı duşunmek veya ibadetlerin yerine ikāme etmek, soz konusu olamaz.

Oy*le ki, AllÂh’ın Habîbi r Efendimiz da*hî, kullukta insanlığın zirvesi olmasına rağmen, farz ibÂdetlere ilÂveten ge*ce*le*ri ayak*la*rı şi*şin*ce*ye ka*dar na*maz kılardı. O hÂl*de zikir sÂyesinde kim han*gi de*re*ce*ye va*rır*sa var*sın, hic*bir za*man kendisini diğer kul*luk mes’ûli*ye*tlerin*den mu*af goremez. BilÂkis, zikrin feyz ve rûhÂniyeti, mu’minin kulluk şuurunu ve gayretini daha da artırır.

Bununla birlikte, namaz, oruc gibi ibadetleri îf etmekle zikir vazîfesini tam olarak yerine getirmiş olduğu duşuncesine kapılıp bunların dışında hicbir ezkÂr ve evrÂda luzum gormemek de buyuk bir cÂhilliktir. Zira Rabbimiz, bizim cok cok zikretmemizi istemektedir. Bu ise ibÂdetlerden sonraki hÂllerimizin de, hatt her nefesimizin, zikrin rûhÂniyeti icinde olmasının cok acık bir telkînidir. Bu sebepledir ki kÂmil mu’minler, bu*tun bir om*ru*:

“Rab*bi*ni hamd ile zik*ret, sec*de eden*ler*den ol ve olun*ce*ye ka*dar Rab*bi*ne kul*luk et.” (el-Hicr, 98-9) em*ri*ne tÂ*bî ola*rak ya*şa*maya gay*re*t ederler.
__________________