İnsanda mevcut olan şehvet (arzu), gadap (ofke) ve akıl (anlama, bilme, duşunme) Allah TeÂlÂ’nın insan icin uygun bulduğu, olmazsa olmaz kıldığı guclerdir. Bu gucler yaratılış amacına uygun kullanıldıklarında insanı kemale erdirir, guzel ahlak sahibi (erdemli, faziletli) kılar; iki ucu ile aşırılığa gidildiği zaman ise hem sahibine hem de başkalarına zarar verir, insanı rezil eder, erdemsiz ve değersiz hale getirir.

Akıl gucunun zeki insanlarda gercekleşebilecek aşırılığı (ifratı) aklı kotuye kullanarak insanları aldatmak, cıkmazlara sokmak, onların gaflet ve ahmaklıklarından yararlanarak kotu amaclara ulaşmak gibi şekillerde gorulur. Aklın ters yonde aşırılığı (tefriti) ise ahmaklıktır; aklı gereği gibi kullanmamaktır, akılsız gibi davranmaktır. Bu iki uctan uzak duran ve aklı yaratılış amacına uygun olarak kullanan, doğru duşunen, doğru bilen, doğru okuyan insan ise hikmet sıfatına sahip olur.

Ofke (gadab) gucunun ifrat derecesi insanı zalim, despot, gucunu olcusuz kullanan, atılgan, zayıfları ezen ve bu cihetten erdemsiz kılar. Tefriti ise korkaklıktır. Ofkenin itidali, ortası, yaratılış amacına uygun kullanılışı şecaattir. Bu sıfata sahip olan insanlar hem kendi varlıklarını ve haklarını korurlar, hem de başkalarının, zalimler tarafından zulme uğramasını, ezilmesini, somurulmesini engellemeye calışırlar. Ahlak kahramanları şecaat sahibi olan insanlardır.

Şehvet (arzu) gucunun bir yonu cinsellikle, diğer yonu de beslenme ile ilgilidir. Cinsellik, cinsel arzu manasındaki şehvetin ifrat derecesi insanı iffetsiz, namussuz, namus duşkunu ve duşmanı, zinÂkÂr… kılar, tefrit derecesi ise bu gucu ihmal etmeye, gerektiği halde ve meşru olarak da kullanmamaya, aile sahibi olmamaya goturur. Şehveti aşırı uclara kacmadan kullananlar iffetli insanlardır ve bu sayede elde edilen erdemin adı da iffettir.

Beslenme, yeme icme şehveti (arzusu) aşırı uclara kacmadan kullanıldığında sağlıklı beslenme gercekleşir; sağlıklı beslenme ise dunya hayatında insanın yeterince guclu ve sağlıklı olmasını, bu sayede vazifelerini yapabilmesini sağlar.

Ofke, şehvet ve akıl guclerini aşırı uclara kacmadan (i’tidal derecesinde) kullanmak kişiyi uc erdeme (fazilete) sahip kılar: ŞecÂat, iffet ve hikmet; işte bu uc erdem birlikte “ahlakta adÂleti” temsil etmektedir.

ŞecÂattan, iffetten ve hikmetten yoksun olmanın veya bu uc erdemin eksikliğinin ferde ve cemiyete verdiği zarar tarihte ve gunumuzde insanlığın en buyuk problemidir.

“Hukukta adaletin” de, toplumda adaletin (sosyal adaletin) de gercekleşme şartı ahlakta adalettir. Ahlakta adalet yoksa ne hukukta adalet olur ne de toplumda!
__________________