[ Kaddesallahu Sırrıhulaziz ]

On ikinci ve on ucuncu yuzyıllarda Endulus'te ve Şam taraflarında yaşamış buyuk velîlerden. İsmi, Ebû Bekir Muhammed bin Ali olup, kunyesi Ebû Abdullah'tır. İbn-i Arabî ve Şeyh-i Ekber diye meşhûr olmuştur. Âilesi meşhûr Tayy kabîlesine mensuptur. Comertliğiyle meşhûr Adiy bin HÂtem'in kardeşi Abdullah bin HÂtem'in neslindendir. 1165 (H.560) senesinde Endulus'teki Mursiyye kasabasında doğdu. 1240 (H.638) senesinde Şam'da vefÂt etti. Kabri Şam'da olup sevenleri tarafından ziyÂret edilmektedir.

Kucuk yaşında ilim tahsîl etmeye başlayan Muhyiddîn-i Arabî, sekiz yaşındayken babasıyla birlikte İşbiliyye'ye gitti. Pekcok Âlimin ilim meclislerinde bulunup, ilim oğrendi. Keskin zekÂsı, kuvvetli hÂfızası ile dikkatleri cekti.

Muhyiddîn-i Arabî pekcok ilimleri tahsîl etti. Filozof İbn-i Ruşd'le goruştu. 1194 (H.590) senesinde Endulus'ten ayrılarak Tunus'a, 1195'de Fas'a gitti. Karşılaştığı bircok Âlimle sohbet edip, ilim meclislerinde bulundu. 1199 senesinde tekrar Endulus'e donup Kurtuba'ya geldi. 1201 senesinde tekrar Endulus'ten ayrılıp doğuya gitmek uzere Tunus'a gecti. Hacca giderken Mısır'a uğradı. Oradan Mekke-i mukerremeye giderek hac farîzasını yerine getirdi. İki yıl kadar Mekke'de kalıp, Medîne-i munevvereye geldi ve sevgili Peygamberimizin kabr-i şerîfini ziyÂret etti.

Endulus'te, Fas'ta, Tunus'ta, Mısır ve Mekke-i mukerremede kaldığı zamanlarda hadîs ilmini ve diğer ilimlerden bir kısmını; İbn-i AsÂkir ve Ebu'l-Ferec ibn-il-Cevzî, İbn-i Sekîne, İbn-i Ulvan, CÂbir bin Ebû Eyyûb gibi buyuk Âlimlerden oğrendi. Gittiği yerlerde buyuk Âlimler ile goruşup, onlardan ilim oğrenmek sûretiyle, fen ve din ilimlerinde en iyi şekilde yetişti.

Tefsîr, hadîs, fıkıh, kırÂat gibi pekcok ilimlerde buyuk Âlim oldu. Tasavvufta, Ebû Midyen Magribî, CemÂleddîn Yûnus bin YahyÂ, Ebû Abdullah Temim, Ebu'l-Hasan ve Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerinin rûhÂniyetinden feyz aldı, yuksek derecelere kavuşup, meşhûr oldu. Mekke'de bulunduğu sırada FutûhÂt-ı Mekkiyye adlı eserini yazdı.

Gavs-ul-a'zam Seyyid AbdulkÂdir GeylÂnî hazretleri, bir gun en onde gelen talebelerinden CemÂleddîn Yûnus bin YahyÂ'yı yanına cağırarak; "Benden sonra, benim kunyem olan Muhyiddîn isminde, Allahu teÂlÂnın cok sevdiği evliyÂsından bir kimse gelecektir. Bu hırkamı ona teslim edersin." buyurdu. Yûnus bin YahyÂ, uzun yıllar sonra talebesi olan Muhyiddîn-iArabî'ye, hocasının vasiyeti olan o hırkayı teslim etti. Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, zamÂnında, ilminden ve feyzinden istifÂde etmek icin kendisine murÂcaat edilen belli başlı buyuk Âlimlerden oldu.

Şam, Irak, Cezîre ve Anadolu taraflarına seyÂhat etti. Konya'ya gelip, Selcuklu Sultanı tarafından cok ikrÂm ve hurmet gordu. Sultanlardan kendisine bircok tahsisat tÂyin olunduğu ve hediyeler gonderildiği halde, hepsini fakirlere dağıtırdı. Sofiyye-i Âliyyeden ve kelÂm Âlimlerinden olan Sadreddîn-i Konevî'nin hocası ve uvey babası oldu.

Hocasının ustÂdı olan AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretlerinin hırkasını uvey oğlu ve talebesi olan Sadreddîn-i Konevî'ye giydirdi.

Konya'da bir muddet kaldıktan sonra Haleb'e giden Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, 1215 senesinde tekrar Konya'ya dondu. Aynı sene icinde Sivas'a, oradan da Malatya'ya gitti. 1230 senesinde Şam'a giderek oraya yerleşti.

Buyuk Âlimler, Muhyiddîn-i ArÂbî'nin hÂl, makam ve ilim bakımından pek yuksek olduğunu kabûl ettiler. EvliyÂnın buyuklerinden Ebû Medyen Magribî ona; "Âriflerin SultÂnı" demişdir. Şeyh Safiyyuddîn bin Ebû Mensûr onun hakkında; "O, şeyhdir, imÂmdır. Hem de tam kÂmil ve hakîkatı bulanlardandır. Onu ustun irfan sÂhiplerinin başında saymak lÂzımdır. Oyle acık gonul Âlemi vardı ki, ozune erip, bulduğu her şeyi oradan gecirir ve bulurdu. Keşf Âlemi acık ve aydınlıktı. Kavuştuğu hÂllere gelince, ancak "HÂrika" diye vasıflandırmak mumkundur. En tatlı feyizler onun gonlune akardı. Hak Âlemine yaklaştıran merdivenlerin en ust basamağında onun da yeri vardı. Bilhassa velÂyet ahkÂmına dÂir tasavvuf deryÂsında pek uzun kulaclar atardı. O ummÂnın da suratli bir yuzucusu idi. Ve nihÂyet o, bu yolda vaz gecilmez bir zÂt idi. Boyle kabûl edip, onun şÃ‚nını bu şekilde yuceltmek ona lÂyıktır." derdi.

Talebelerinden Sadreddîn-i Konevî şoyle anlatmıştır: "Hocam İbn-i ArÂbî, gecmiş peygamberlerin ve velîlerin ruhlarından istediği ile ruyÂsında veya uyanık iken goruşurdu."

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri şoyle anlatır:

"Bir gun Tunus Limanında idim. Vakit geceydi. Kıyıya yanaşmış gemilerden birisinin guvertesine cıktım. EtrÂfı seyretmeye başladım. Denizin uzerinde ay doğmuş, fevkalÂde guzel bir manzara teşkil ediyordu. Bu manzarayı, cenÂb-ı Hakk'ın her şeyi ne kadar guzel ve yerli yerinde yarattığını tefekkur ederken dalmıştım. Birden urperdim. Uzaktan, uzun boylu, beyaz sakallı bir kimsenin suyun uzerinde yuruyerek geldiğini gordum. NihÂyet yanıma geldi. SelÂm verip bÂzı şeyler soyledi. Bu arada ayaklarına dikkatle baktım, ıslak değildi. Konuşmamız bittikten sonra, uzakta bir tepe uzerindeki Menare şehrine doğru yurudu. Her adımında uzun bir mesÂfe katediyordu. Hem yuruyor, hem de Allahu teÂlÂnın ismini zikrediyordu. O kadar guzel, kalbe işleyen bir zikri vardı ki, kendimden gecmiştim. Ertesi gun şehirde bir kimse yanıma yaklaşarak selÂm verdi ve; "Gece gemide Hızır aleyhisselÂm ile neler konuştunuz? O neler sordu, sen ne cevap verdin?" dedi. Boylece gece gemiye gelenin Hızır aleyhisselÂm olduğunu anladım. Daha sonra Hızır aleyhisselÂm ile zaman zaman goruşup sohbet ettik, ondan edeb oğrendim.

"Bir defÂsında deniz yolu ile uzak memleketlere seyahate cıkmıştım. Gemimiz bir şehirde mola verdi. Vakit oğle uzeriydi. Namaz kılmak icin harÂb olmuş bir mescide gittim. Oraya gayr-i muslim bir kimse de gelmiş etrÂfı seyrediyordu. Onunla biraz konuştuk. Peygamberlerden meydana gelen mûcizelerle, evliyÂdan hÂsıl olan kerÂmetlere inanmıyordu. Biz konuşurken, mescide birkac seyyah geldi. Namaza durdular. İclerinden biri, yerdeki seccÂdeyi alıp, havaya doğru kaldırıp yere paralel durdurdu. Sonra uzerine cıkıp namazını kıldı. Dikkatlice baktığımda, onun Hızır aleyhisselÂm olduğunu anladım. Namazdan sonra bana donerek; "Bunu, şu munkir kimse icin yaptım" dedi. Mûcize ve kerÂmete inanmıyan o gayr-i muslim, bu sozleri işitince insÂf edip musluman oldu."

Zenginlerden biri, Muhyiddîn-i Arabî hazretlerine kıymetli bir ev bağışlamıştı. İbn-i Arabî hazretleri bu evde oturuyordu. Bir gun bir fakir gelip dedi ki: "Allah rızÂsı icin bana bir şey ver." Muhyiddîn-i Arabî hazretleri de buyurdu ki: "Bu evden başka bir şeyim yoktur. Al onu sana vereyim. Senin olsun." Boyle soyleyip, evi o fakire verip terketti.

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, İmÂm-ı GazÂlî'ye muhabbet ve bağlılığından, Şam'da GazÂliyye Medresesinde cok oturur, İmÂm-ı GazÂlî hazretlerinin eserlerini okurdu. Bir gun muderris derse gelmedi. Muhyiddîn-i Arabî orada idi. Fakîhler kendisine; "Efendim, bugun bize dersi siz veriniz." deyip ısrÂr ettiler. O da; "Ben MÂlikî mezhebindenim. MÂdem ki cok ısrÂr ediyorsunuz akşamki dersinizi soyleyiniz" buyurdu. İmÂm-ı GazÂlî'nin fıkha dÂir Vesît kitabından bir yer gosterdiler. Muhyiddîn-i Arabî onlara ders verdi, uzun uzun îzÂh ve acıklamalar yaptı.

Bir kimse, Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin buyukluğune inanmaz, ona buğzederdi. Her namazının sonunda da, ona on def lÂnet etmeyi kendisine buyuk bir vazife kabûl ederdi. Aradan aylar gecti, adam oldu. CenÂzesinde Muhyiddîn-i Arabî de bulundu. CenÂzenin affedilmesi icin cenÂb-ı Hakk'a yalvardı. Definden sonra arkadaşlarından biri, Muhyiddîn-i Arabî'yi evine dÂvet etti. O evde bir muddet murÂkabe hÂlinde bekledi. Bu arada yemekler gelmiş, soğumuştu. Ancak saatler sonra murÂkabeden gulumseyerek ayrıldı ve yemeğin başına gelip buyurdu ki: "Bana her gun namazlarının sonunda on def lÂnet okuyan bu kimse, af ve magfiret edilinceye kadar Allahu teÂlÂya hicbir şey yememek ve icmemek uzere ahdetmiştim. Onun icin bu hÂlde bekledim. Yetmiş bin Kelime-i tevhîd okuyarak rûhuna bağışladım. Elhamdulillah, Rabbim dileğimi kabûl buyurdu. Artık yemek yiyebilirim."

Muhibbuddîn-i Taberî, vÂlidesinden şu hÂdiseyi rivÂyet etti: "Şeyh-i Ekber Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, bir gun KÂbe-i muazzamada, KÂbe'nin mÂnÂsı hakkında bir vÂz veriyordu. İcimden onun soylediklerini inkÂr ettim. O gece, mÂnevî mÂnÂda KÂbe'nin Muhyiddîn-i Arabî'nin etrÂfında donerek, onu tavaf ettiğini gordum."

ŞihÂbuddîn Suhreverdî ile Muhyiddîn ibni Arabî yolda karşılaştılar. Bir saat kadar sonra bir şey konuşmadan ayrıldılar. Daha sonra Suhreverdî'ye denildi ki: "İbn-i Arabî hakkında ne dersin?" buyurdu ki: "Hakîkatler deryÂsı, kutb-ul aktab ve gavs'dır."

İbn-i Arabî'ye Suhreverdî'den sorulunca buyurdu ki: "Baştan ayağa kadar sunnet-i seniyye ile doludur."

"Ruhlar ile nasıl goruşuyorsunuz?" diye sordular. Onlara verdiği cevapta; "Uc şekilde: 1) Ruy yoluyla, 2) Onların rûhÂniyetlerini dÂvet edip goruşerek, 3) Bedenimden rûhumu ayırıp, rûhumla onların yanına giderek" buyurdu.

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri kendinden nasîhat isteyen bir kimseye buyurdu ki:

"Ey nefsinin kurtuluşunu isteyen kimse! Herşeyden once sana lÂzım olan, sana kendi ayıb ve kusûrlarını gosterecek, seni nefsine itÂattan kurtaracak bir rehber , bir murşid lÂzımdır. ŞÃ‚yet boyle bir zÂtı aramak icin uzak memleketlere gideceksen, sana bÂzı nasîhatlerde bulunayım. O zÂtı bulduğun zaman, huzûrunda, edebli ol. Sakın hatırına o zÂta karşı îtirÂz gelmesin. HÂlini ondan gizleme ve onun yerine oturma. Elbisesini giyme. Onun huzûrunda, kolenin, efendisinin huzûrunda oturuşu gibi otur. Sana emrettiği şeyi yap. Sana emrettiği şeyi iyice anla ve iyi oğrenmeden o işin peşinde koşma. Ona bir ruyÂnı veya başka bir hÂlini arz ettiğin zaman, ona cevÂbını sorma, ona duşman olandan Allah icin uzak dur. O duşman ile berÂber olma. Arkadaşlık etme. Murşidini seveni sen de sev ve ona yardımcı ol.

O zÂta, hicbir işinde îtiraz etme. "Bunu nicin boyle yaptın? " deme. Sana ne iş vermişse yap. Oturduğunda onun senin oturuşundan haberdÂr olduğunu unutma. Edebi asl terketme. Yolda giderken onun onunde yurume. Devamlı ona bakma. Cunku boyle yapmak, hayÂyı azaltır, ona karşı hurmeti kalbten cıkarır. Ona olan sevgini, onun emirlerine uyup, yasak ettiklerinden sakınmak sûretiyle goster. O zÂta yemek ve yiyecek takdîm ettiğin zaman, diğer lÂzım olan şeyler ile berÂber onune bırak, kapının yanında edeble dur. Eğer sana seslenirse cevap ver. Yoksa yemeğini yiyinceye kadar bekle. Yemeğini yiyip sana sofrayı kaldırmanı soylediği zaman hemen kaldır. Sofrada bir şeyler kalıp, senin yemeni emrettiği zaman, îtiraz etmeden ye. Başkasına verme.

O zÂtın denemesinden cok sakın ve kork. Cunku bÂzan onlar, talebelerini denerler. Onunla berÂber olduğunda pek dikkatli ol. Eğer senden o zÂta karşı edebe uymayan bir husus meydana gelip, onun bundan haberi olduğu hÂlde, sana musÂmaha gosterdiğini, seni cezÂlandırmadığını gorursen, bil ki o seni denemektedir. O zÂt, bulunduğu yerden cıkıp gitmek istediği zaman, gittiği yeri sorma. Ona, işleri hususunda sana goruşunu sormadan, goruş beyÂn etme. ŞÃ‚yet seninle istişÃ‚re ederse, ona uygun şekilde sana gore de muvÂfık olduğunu soyle. HaddizÂtında onun seninle meşveret etmesi, senin goruşune muhtac olduğundan değil, sana olan sevgisindendir.

Boyle bir zÂtı aradığın muddet icerisinde, şunlara dikkat et: İlk yapacağın şey; tovbe etmek, uzduğun kimseleri rÂzı etmek, uzerinde hakkı bulunanlara haklarını geri vermek, gunah ve isyÂn icerisinde gecen omrun icin ağlamak, ilim ile meşgûl olmaktır.

Abdestsiz olma. Abdestini şartlarına uygun al. Abdestin bozulunca, hemen abdest al. Abdest aldığın zaman iki rekat namaz kıl. CemÂatle beş vakit namaza ve evinde nÂfile namaza devÂm et.Abdesti en guzel ve şartlarına uygun olarak al. Her hareket ve işine Besmele ile başladığın gibi, abdest almaya da Besmele ile başla. Ellerini, dunyÂyı terk etme niyeti ile yıka. Ağzına gelince, ağzı yıkarken okunan duÂları oku. TevÂzu ve huşû icerisinde, kibir hÂlinden sıyrılmış bir vaziyette burnuna su al. Yuzunu hay ederek yıka. Ellerini, dirseklere kadar tevekkul hÂli uzere yıka. Başını, kendini alcaltarak, muhtac kabûl eden kimsenin tavrı ile mesh et. Kulaklarını, en guzel ve doğru sozleri dinlemek icin mesh et. Ayağını da Rabbinin nîmetlerini muşÃ‚hede etmek icin yıka. Sonra Allahu teÂlÂya hamd u senÂda bulun. Resûlullah'a salÂtu selÂm oku.

Namaz kılarken, Allahu teÂlÂnın huzûrunda durur gibi dur. Yuzun ile KÂbe-i muazzamaya donduğun gibi, kalbin ile de Allahu teÂlÂya don. Kul olduğunu, Rabbine ibÂdet ettiğini duşunerek, hurmetle tekbîr al. Rukû'dan kalkınca, secdede ve diğer butun hareketlerinde, Allahu teÂlÂnın kudreti ile yaşadığını duşun. SelÂm verinceye kadar ve selÂm verdikten sonra bu duşunce uzere kal. Evine girdiğin zaman da iki rekat namaz kıl.

Acıkmadıkca yeme. Yemeği doymadan bırak. Fazla su icme. Yemek yerken, lokmayı ne buyuk ne de kucuk al. Lokmayı ağzına koymadan once Besmele-i şerîfeyi oku. Yemekten sonra Allahu teÂlÂya hamd u senÂda bulun."

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri velîlik yolundaki yuksek derecesini ifÂde ederek buyurdu ki:

"Allahu teÂl bana oyle nîmetler ihsÂn etti, bildirdi ki, istersem kıyÂmete kadar gelecek butun velîleri, kutubları, isim ve nesebleriyle bildirebilirim. Fakat bÂzıları inkÂr ederler de, mÂnevî kazanclarından kaybederler diye korkuyorum."

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri kendisinden yuzlerce sene sonra ortaya cıkacak olan telgrafın calışma tekniğini bildirdi.Edison'u (1847-1931) dahi "UstÂdım" demek mecbûriyetinde bıraktı. FÂtih SultanMehmed Hanın İstanbul'u fethedeceğini, Yavuz SultanSelîm Hanın Şam'a geleceğini keşf yoluyla haber verdi.

Şeceret-un-Nu'mÂniyye fî Devlet-il-OsmÂniyye isimli eserinde; "Sin, Şın'a gelince, Muhyiddîn'in kabri meydana cıkar." buyurdu. Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, Şam'da, kalbi para sevgisiyle dolu bir grup kimseye; "Sizin taptığınız, benim ayağımın altındadır." dedi. Orada bulunanlar bu sozu anlayamadılar. 1240 (H.638) Rabî'ul-Âhir ayının 28. Cum gunu, yetmiş sekiz yaşında iken Şam'da fÂnî dunyÂdan Âhirete irtihÂl etti. SÂlihiyye'de defnolundu. Şam halkı, onun buyukluğunu anlayamadıkları icin kabrinin uzerine cop doktuler. Osmanlı SultÂnıYavuz Selîm HÂn Şam'a geldiğinde; "Sin, Şın'a gelince, Muhyiddîn'in kabri meydana cıkar." sozunun ne demek olduğunu anladı. Kabrini araştırıp buldurdu. Copleri temizleterek, kabrin uzerine guzel bir turbe, yanına bir cÂmi ve imÂret yaptırdı. Ayrıca Muhyiddîn-i ArÂbî'nin vefÂtından once ayağını yere vurarak, "Sizin taptığınız, benim ayağımın altındadır" buyurduğu yeri tesbit ettirip, orayı kazdırdı. Orada kup icinde altın cıktı. Bundan, "Siz, Allahu teÂlÂya değil de, paraya tapıyorsunuz" demek istediği anlaşıldı.

Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin, onu cok seven bir hizmetcisi vardı. Onun vefÂtından sonra gece gunduz ağlardı. Bir gece hizmetcinin kapısı acıldı. İceriye Muhyiddîn-i Arabî sağlığındaki hÂliyle girdi. Hizmetcisine; "Ağlamayınız." diyerek onu teselli etti.

Buyuk Âlimlerden birisi KÂbe-i muazzamaya gelmiş tavÂf ediyordu. O esnÂda ihrÂmını giymiş bir kimsenin ayağa kalkmadığını gordu ve kendi kendine; "Benim gibi bir Âlime hurmet etmemek ne ayıp şey." dedi. Biraz sonra buyuk bir cÂmide vÂz verecekti. CÂmi cok kalabalıktı. Butun cemÂat onun vÂzını dinlemek icin bekliyorlardı. Buyuk Âlim ağır ağır kursuye cıktı. Fakat hicbir şey soyleyemedi. Aklındaki bilgiler o anda silinmişti. Bir an aklı durur gibi oldu. Ter icinde kaldı. "Bugun biraz rahatsızım, konuşamayacağım." dedi ve kursuden indi. Evine gidip; "Y Rabbî! Ne gibi bir hat ettim, ne gibi bir kusûr işledim de bunlar başıma geldi." diye Allahu teÂlÂya yalvarıp ağladı. O gece ruyÂsında Muhyiddîn-i Arabî'yi gordu. HatÂsının ona karşı olan duşuncesi olduğunu anlayıp pişman oldu. Muhyiddîn-i Arabî'yi aradı fakat bulamadı. Umitsiz bir halde otururken kapısı calındı. Gordu ki, Muhyiddîn-i Arabî hazretleri karşısında durmaktadır. "Buyurun." deyip iceri aldı ve af diledi. Muhyiddîn-i Arabî onun ozrunu kabûl etti. Allahu teÂlÂya onun icin du etti. O Âlim kimsenin ilmi, kendisine iÂde olundu.

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri her işini Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşmak icin yapardı. Allahu teÂlÂnın rızÂsına ve mÂrifet-i İlÂhiyyeye kavuşmak icin İslÂmiyete tam uymak gerektiğini belirtirdi.

"İslÂmiyetin emirlerinden bir emri yapmayanın mÂrifeti sahîh değildir." buyururdu.

Muhyiddîn-i Arabî; "Ârifin niyeti, maksadı olmaz" buyuruyor. İslÂm Âlimleri bu cumleyi şoyle acıklamaktadırlar: "Allahu teÂlÂyı tanıyan kimse, belÂdan kurtulmak icin bir şeye başvurmaz demektir. Cunku, derd ve belÂların sevgiliden geldiğini, O'nun dileği olduğunu bilmektedir. Dostun gonderdiği şeyden ayrılmak ister mi ve o şeyin geri gitmesini ozler mi? Evet du ederek, gitmesini soyler. Fakat, du etmeğe emr olunduğu icin, bu emre uymakdadır. Yoksa, gitmesini hic istemez. O'ndan gelen her şeyi de sever, hepsi kendine tatlı gelir. Evet, cunku sevgilinin duşmanlığı, duşmanlar icindir. Dostlarına duşmanlığı, gorunuştedir. Bu ise merhametini, acımasını bildirmektedir. Boyle duşman gorunmesinin, sevene nice faydaları vardır, bu anlatılmakla bitmez. Bundan başka, dostlarına duşmanlık gibi gorunen işler yapması, bunlara inanmıyanları harÂb etmekte, onların belÂlarına sebeb olmaktadır."

Şeyh-i Ekber Muhyiddîn-i Arabî hazretleri hadîs ilminde sÂhib-i isnÂd ve fıkıh ilminde ictihÂd makÂmında idi. Buyururdu ki: "Peygamber efendimiz; "HesÂba cekilmeden evvel, hesÂbınızı gorunuz." emri ile, bÂzı meşÃ‚yıh, her gun ve her gece yaptıkları işlerden kendilerini hesÂba cekiyor. Ben, hesÂbda onları gectim ve işlediklerimle berÂber, duşunduklerimde de hesÂbımı goruyorum."

Dort mezhebin Âlim ve Ârifleri, Muhyiddîn-i Arabî'yi hep medhetmişlerdir. İmÂm-ı Şa'rÂnî El-YevÂkit vel-CevÂhir'inde ondan uzun uzun bahsetmekte, Şeyh Abdulganî Nablusî ve Ârif-i billah Seyyid Mustafa Bekrî, onun icin ayrı birer kitap yazmışlardır. Abdulganî Nablusî'nin eseri Er-Redd-ul-Metîn al Muntakıs-il-Ârif Muhyiddîn, Seyyid Mustafa Bekrî'nin eseri, Es-Suyûf-ul-HaddÂd fî A'nÂki Ehl-iz-Zendeka vel-İlhÂd'dır. ŞihÂbuddîn Suhreverdî, ŞeyhulislÂm ZekeriyyÂ, İbn-i Hacer Heytemî, HÂfız Suyûtî, Ali bin Meymûn, CelÂluddîn DevÂnî, Seyyid AbdulkÂdir Ayderûsî, İbn-i KemÂl Paşa, KÂmûs sÂhibi Necmuddîn FîrûzÂbÂdî hep onu medh etmişlerdir.

Osmanlı Devletinin yetiştirdiği Âlimlerin en buyuklerinden olan İbn-i KemÂl Paşa hazretleri, İbn-i Arabî hakkında sorulan bir suÂle şoyle cevap vermiştir: "Kullarından sÂlih Âlimler yaratan, bu Âlimleri peygamberlerine vÂris kılan Allahu teÂlÂya hamd olsun. DalÂlette olanlara doğru yolu gostermek icin gonderilen Muhammed MustafÂ'ya, O'nun Ehl-i beytine ve dînimizin emirlerini tatbikte gayretli olanEshÂbına salÂt ve selÂm olsun. Ey insanlar, biliniz ki; Şeyh-i Âzam Âriflerin kutbu, muvahhidlerin imÂmı, Muhammed bin Ali ibniArabî et-TÂî el-Endulusî, kÂmil bir muctehid, fÂzıl bir murşîd, hayret verici menkıbeler, garip hÂrikalar sÂhibi bir Âlimdir. Cok talebesi olup, Âlimler, fÂzıllar indinde makbûldur. İbn-i Arabî'yi inkÂr eden hat etmiştir. HatÂsında ısrÂr eden sapıtmıştır. SultÂnın onu edeblendirmesi ve bu bozuk îtikÂddan sakındırması lÂzımdır. ZîrÂ, Sultan iyiliği emredip, kotulukten sakındırmak ile memurdur ve vazifelidir.

İbn-i Arabî'nin bircok eseri vardır. Fusûs-i Hikem ve FutûhÂt-ı Mekkiyye adlı eserlerinin bÂzı meseleleri lafz ve mÂn bakımından mÂlûm olup, emr-i ilÂhîye ve şer'i Nebevî'ye uygun, bÂzı meseleleri ise, zÂhir ehlinin idrÂkinden hafîdir (gizlidir). Bunu ancak ehl-i keşf ve bÂtın (gonul ehilleri) bilirler. Meram olan mÂnÂyı anlayamayan kimsenin, bu makamda susması gerekir. Zîr Allahu teÂlÂ, Kur'Ân-ı kerîmde meÂlen buyuruyor ki: "Hakkında bilgi sÂhibi olmadığın bir şeyin ardınca gitme, cunku kulak, goz ve kalb, bunların hepsi ondan sorumludur" (İsr sûresi: 36). Allahu teÂl doğru yola goturendir."

İmÂm-ı Suyûtî, Tenbîh-ul-Gabî kitabında, Muhyiddin-i Arabî hazretlerinin buyukluğunu vesîkalarla isbÂt etmektedir. Ebussu'ûd Efendi fetvÂlarında da, ona dil uzatılamayacağı yazılıdır.

Bununla berÂber, îmÂn, îtikÂd ve ibÂdet bilgilerine tam vÂkıf olmayanların ve tasavvufun inceliklerini iyi bilmeyenlerin, Muhyîddîn-i Arabî'nin kitaplarını okumaları ve sozleri uzerinde duşunmeleri, cok def zararlı olmaktadır. Gecmiş asırlardaki velîlerin ve Âlimlerin bÂzıları da, onun sozlerini anlamakta acze duşmuşler ve yanlış yollar tutmuşlardır. Ayrıca vahdet-i vucûd bilgisi ve mertebesi cok yuksek ve kıymetli olmakla berÂber, nihÂyetin nihÂyeti değildir.

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, 1230 (H.627) senesinde Şam'da iken, bir gece mÂn Âleminde Peygamber efendimizi gordu. Peygamber efendimiz elinde bir kitap tutarak; "Bu Fusûs-ul-Hikem kitabıdır. Bunu al ve insanların faydalanması icin muhteviyÂtını acıkla." buyurdu. Muhyiddîn-i Arabî de Sevgili Peygamberimizin mÂnevî işÃ‚retine uyarak, emir ve ilhÂm ile, kitabın ihtiv ettiği hususları ne eksik, ne de fazla yazdı. Bu kitapta kısa bir başlangıc vardır. Ve ismi bildirilen her Peygambere aleyhimusselÂm, bir hikmet verildiği bildirilmiştir. Cok kıymetli bir kitaptır. Sonra gelen Âlimler, bu kitabın kırktan fazla şerhini yapmışlardır.

Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, evliyÂ-i Ârifînin en buyuklerinden olduğu gibi, zÂhir Âlimlerin de buyuk imÂmlarındandır. Sultan Melik Muzaffer BehÂuddîn GÂzî'ye icÂzet (diploma) verdiği, CÂmiu KerÂmÂt isimli kitapta bildirilmektedir. Yine aynı kitapta, ustÂdlarının isimleri uzun uzun yazılıdır. Bu kitapta, yazdığı eserlerden iki yuz otuz dort tÂnesinin ismi bildirilmekte, hepsi bu icÂzette yazılmış bulunmaktadır. Eserlerinden bÂzıları şunlardır: FutûhÂt-ı Mekkiyye, Et-TedbîrÂt-ul-İlÂhiyye, Et-TenezzulÂt-ul-Mevsûliyye. El-Ecvibet-ul-Musekkite an SuÂlÂt-il-Hakîm Tirmizî, Fusûs-ul-Hikem, El-İsr il MakÂmil EsrÂ, Şerhu Hal'in-Na'leyn, TÂc-ur-ResÂil, MinhÂc-ul-VesÂil, KitÂb-ul-Azamet, KitÂb-ul-BeyÂn, KitÂb-ut-TecelliyÂt, MefÂtîh-ul-Gayb, KitÂb-ul-Hak, MerÂtibu Ulûm-il-Vehb, El-İ'lÂm bi-İşÃ‚reti Ehl-il-İlhÂm, El-İbÂdet vel-Halvet, El-Medhal il Ma'rifetil-EsmÂ, Kunhu m l Budde Minh, En-NukabÂ, Hilyet-ul-EbdÂl, EsrÂr-ul-Halvet, Akîde-i Ehl-i Sunnet, İşÃ‚rÂt-ul-Kavleyn, KitÂb-ul-Huve vel-EhÂdiyyet, El-CelÂlet, El-Ezel, Anka-i Mugrib, Hatm-ul-EvliyÂ, Eş-ŞevÂhid, El-Yakîn, TÂc-ut-TerÂcim, El-Kutb, RisÂlet-ul-İntisÂr, El-Hucb, TercumÂn-ul-EşvÂk, Ez-ZehÂir, MevÂkı-un-Nucûm, MevÂiz-ul-Hasene, MubeşşirÂt, El-CelÂl vel-CemÂl, MuhÂdarÂt-ul-AhrÂr ve MusÂmerÂt-ul-AhyÂr. BuhÂrî, Muslim, Tirmizî'nin eserlerini muhtasar hÂle getirmiştir. Sırru EsmÂillah-il-HusnÂ, ŞifÂ-ul-Alîl fî ÎzÂh-us-Sebîl, CilÂ-ul-Kulûb, Et-Tahkîk fil-Keşfi an Sırr-is-Sıddîk. El-Vahy, El-Ma'rifet, El-Kadr, El-Vucûd, El-Cennet, El-Kasem, En-NÂr, El-A'rÂf, Mu'min, Muslim ve Muhsin, El-Arş, El-VesÂil, İ'cÂz-ul-LisÂn fî Tercemetin an-il-Kur'Ân".

MUHYİDDİN ibn ARABÎ [K.S.]'in NASİHATLERİ

SOZLERİ DOĞRUDUR

Şeyh-i Ekber Muhyiddîn-i Arabî hazretleri, Hızır aleyhisselÂm ile karşılaşmasını şoyle anlatır: "Hocalarımdan Ebu'l-AbbÂs Mursi hazretleri bir zÂtı anlatıyordu. Ben, hocamın bu zÂt hakkında beslediği husn-i zanna hayret etim. O kimsenin bÂzı uygun olmayan hareketlerinin olduğunu soyledim. O gun evime giderken, yolda bir kimse ile karşılaştım. O zÂtın yuzu nûr ile dolu olup, ayın on dordu gibi parlıyordu. Bana selÂm verdikten sonra; "Ey Muhyiddîn! UstÂdın Ebu'l-AbbÂs'ın o zÂt hakkındaki sozleri doğrudur. Onu tasdîk et." buyurdu. Ben hayret etmiştim. Geriye donup hocama durumu anlattım. Bana; "Sana soylediğim sozun doğru olduğunu isbÂt etmek icin Hızır aleyhisselÂmdan yardım istedim" buyurdu. Bunun uzerine hocama îtirÂz şeklinde hicbir sozde bulunmayacağıma soz verdim ve tovbe ettim."

ALLAH EMREDERSE ATEŞ YAKMAZ

Bir gun sohbetine inkÂrcı bir felsefeci gelmişti. Bu felsefeci, Peygamberlerin mûcizelerini inkÂr ediyor, filozof olduğu icin her şeyi felsefe ile cozmeye kalkışıyordu. Soğuk bir kış gunuydu. Ortada, icinde ateş bulunan buyuk bir mangal vardı. Filozof dedi ki: "AvÂmdan insanlar, İbrÂhim aleyhisselÂmın ateşe atıldığı ve yanmadığı kanÂatindedirler. Bu nasıl olur? Zîr ateş herşeyi yakar kavurur. Cunku yakma ozelliği vardır." DevÂm edip bir takım sozler soyleyince, Muhyiddîn-i Arabî hazretleri; "Allahu teÂlÂ, Enbiy sûresinin 69. Âyet-i kerîmesinde meÂlen: "Biz de: Ey ateş İbrÂhim'e karşı serin ve selÂmet ol! dedik" buyurmaktadır." dedi. Ortada bulunan mangalı alıp, icindeki ateşi filozofun eteğine doktu ve eliyle iyice karıştırdı. Bu hÂli goren filozof donup kalmıştı. Ateşin, elbisesini ve Muhyiddîn-iArabî hazretlerinin elini yakmadığını ve tekrar mangala doldurduğunu gorunce iyice şaşırmıştı. Ateşi tekrar mangalı doldurup, filozofa; "Yaklaş ve ellerini ateşe sok!" deyince, filozof ellerini uzatır uzatmaz, ateşin tesirinden hemen geri cekti. Muhyiddîn-i Arabî bunun uzerine; "Ateşin yakıp yakmaması, Allahu teÂlÂnın dilemesiyledir." buyurdu. Filozof onun bu kerÂmetini gorunce, Kelime-i şehÂdet getirerek musluman oldu.

KAZDIĞI KUYUYA DUŞTU

Evi, Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin turbesine cok yakın olan Ahmed Halebî, bizzat gozleriyle gorduğu şu kerÂmeti anlattı: "Bir gece yatsı namazından sonraydı. Muhyiddîn-i Arabî hazretlerini kotuleyenlerden biri, elinde bir ateşle turbeye doğru yaklaştı. Maksadı sandukasını yakmaktı. Hemen ateşi atacağı zaman, ateş sondu ve kabr-i şerîfinin yanıbaşında, ayaklarının altında bir cukur acıldı ve adam Âniden cukurun icinde kayboldu. ..."

1) Tenbîh-ul-Gabî

2) El-A'lÂm; c.6, s.281

3) Mu'cem-ul-Muellifîn; c.11, s.40

4) LisÂn-ul-MizÂn; c.5, s.311

5) ŞezerÂt-uz-Zeheb; c.5, s.190

6) KÂmûs-ul-A'lÂm; c.5, s.4, 233

7) FevÂt-ul-VefeyÂt; c.3, s.435

8) Zeyl-i Ravdateyn; s.170

9) CÂmiu KerÂmÂt-il-EvliyÂ; c.1, s.118

10) MîzÂn-ul-İ'tidÂl; c.3, s.659

11) NefehÂt-ul-Uns; s.621

12) TabakÂt-ul-KubrÂ; c.1, s.188

13) TabakÂt-ul-Mufessirîn; c.2, s.202

14) Et-Tefsîr vel-Mufessirûn; c.2, s.407

15) TabakÂt-ı EvliyÂ; s.469
__________________