İslamiyet'in Doğuşu ve Yayılışı:

İslamiyetten Once Arap Yarımadası:
* Siyasi Durum
Arap Yarımadası SÂmi ırkının anavatanıdır. Arabistan yarımadasının batısında yer alan Mekke, Medine ve Taif şehirlerinin bulunduğu bolgeye Hicaz adı verilir. Arap yarımadasında siyasi bir birlikten soz edilemez. Yarımadada islamiyetten once kurulan başlıca devletler şunlardır;
- Main Devleti
- Seba Devleti
- Himyeri Devleti
- Nebat Devleti
- Tedmur Devleti
- Zahmi Devleti
- Gassani Devleti

* Din ve inanış:
İslamiyet'ten once Arapların coğunluğu Putperestti. KÂbe butun Araplarca kutsal sayılırdı. Puta tapıcılıktan başka Musevilik ve Hristiyanlık dinlerine inananlar da vardı. Ayrıca Araplar arasında Hz. ibrahim in dinini yaşayan ve kendilerine Hanif adı verilen bircok kimse vardı.

* Sosyal ve iktisadi Hayat :
Arapların coğu Bedevi (colde yaşayan gocebe Arap) idi. Bunlar gecimlerini hayvancılıkla temin ederlerdi. fiehirde oturan Araplara Medeni denirdi. fiehirlerde oturanlar ticaret ve ziraat ile uğraşırlardı. Araplarda, ailede erkek egemendi. Bir erkek istediği kadar kadınla evlenebilirdi. Kadının miras hakkı yoktu. Kız cocukları bazen diri diri mezara gomulurdu. Kolelik kurumu kokleşmişti. Kabileler arasında surekli catışma vardı ve kabilecilik on plandaydı.

* Dil ve Edebiyat :
Arap toplumunda en gelişmiş sanat edebiyattı. Butun Araplar şiir ve hitabete cok meraklıydılar. Bugunku Arap yazısının temelini Nebat alfabesi oluşturmuştu. Bu sırada Hz. Muhammed 40 yaşındaydı. Hz. Muhammed once yakınlarını sonra da Mekke deki diğer insanları islam dinine davet etmeye başladı. Onun davetini ilk kabul edip Musluman olan karısı Hz. Hatice dir. Daha sonra amcasının oğlu Hz. Ali, azatlı kolesi Zeyd, yakın dostu Hz. Ebubekir Musluman oldular.

Hz. Muhammet (s.a.v.), Dort Halife, Emeviler ve Abbasîler Donemlerinde islamiyetin Yayılışı

* Hz. Muhammet (s.a.v.) Donemi :
Hz. Muhammed 20 Nisan 571 de Mekke de doğdu. Babası Abdullah, annesi Âmine Hatundur. Doğmadan once babasını, altı yaşındayken de annesini kaybetti. Dedesi Abdulmuttalip, Hz. Muhammed i (s.a.v.) yanına aldı. Dedesi olunce amcası Ebû Talip yeğenine sahip cıktı. O nu korudu ve buyuttu. Hz. Muhammed, kucuk yaştan itibaren cevresinde doğruluğu ve zekası ile tanındı. Ona her bakımdan guvenilir anlamına gelen El Emin lakabı verilmişti. Gencliğinde amcası ile kervan ticaretine katıldı. Suriye ve Yemen e gitti. Daha sonra Hatice adında bir hanımın kervanlarını yonetti. Yirmi beş yaşındayken Hz. Hatice ile evlendi. Hz. Muhammed (s.a.v.) icinde yaşadığı toplumun sosyal hayatını benimsemiyordu. Yaşı ilerledikce insanlardan uzak bir hayat yaşamaya başladı. Zaman zaman Nur Dağı ndaki Hira Mağarası na gidip duşuncelere dalıyordu. Bir gun bu mağaradayken, kendisine ilk Vahiy geldi (610). Cebrail adlı melek ona Yaratan Rabbinin Adıyla Oku dedi. Bu olay Hz. Muhammed in (s.a.v.) peygamberliğinin ve islam dininin başlangıcıdır. Onceleri insanları islam dinine cağırma işi gizli yapıldı. Hz. Omer in Musluman olmasıyla insanlar acıkca islam dinine davet edilmeye başlandı. Muslumanlara Mekke de eziyetler giderek arttı. Bunun uzerine Hz. Muhammed (s.a.v.) yakınlarına Habeşistan a gitmelerini soyledi. Mekkeliler Habeşistan a gidenleri geri getirmek istedi fakat Habeş Kralı Asmaha onları geri vermedi. (Muslumanların ilk hicreti Habeşistan a olmuştur (615). Mekkeli muşriklerin inananlara baskıları gun gectikce artıyordu. Muslumanlar cok guc duruma duştuler. Bu sırada Mekke ye gelen Medineliler, Hz. Muhammed i (s.a.v.) ve diğer Muslumanları Medine ye davet ettiler .Hz. Muhammed yakın dostu Hz. Ebubekir le beraber Medine ye goc etti. Bu olaya islam tarihinde Hicret adı verilir (622). Hicretle beraber Medine de bir islam devleti doğdu . Bu devletin başkanı, ordu komutanı ve yargıcı Hz. Muhammed (s.a.v.) idi. Hicret Hz. Omer in halifeliği zamanında Hicri takvimin başlangıcı kabul edilmiştir. Bedir Savaşı (624): Muslumanlarla Mekkeli Muşrikler arasında yapılan ilk savaştır. Savaş Medinelilerin zaferi ile sonuclandı. Muslumanların kendilerine olan guvenleri arttı.

Uhut Savaşı (625) :
Mekkeli muşrikler, Bedir yenilgisinin ocunu almak icin bir ordu hazırlayarak Medine uzerine yuruduler. 625 yılında yapılan Uhut Savaşı nda Hz. Muhammed yaralanmış ve Hz. Hamza da şehit olmuştur. Mekkeliler ustunluk sağlamış olmalarına rağmen kesin bir sonuc alamadılar.

Hendek Savaşı (627) :
Mekkeli muşrikler, Muslumanlara kesin darbeyi vurmak amacıyla harekete gectiler. Muslumanlar Medine nin saldırıya acık taraşarına hendek kazarak savunma savaşı yaptılar. Muşrikler başarı sağlayamadan geri donduler. Bu savaştan sonra Muslumanlar savunma durumundan taarruz durumuna gececeklerdi.

Hudeybiye Barışı :
628 yılında Muslumanlarla Mekkeli muşrikler arasında yapılan ilk barıştır. 629 yılında Muslumanlar aleyhine calışan Yahudilere ait Hayber Kalesi Muslumanlar tarafından alındı. 629 yılında yapılan Mute seferiyle Muslumanlar ilk kez Bizans la karşı karşıya geldi. 630 yılında Hz. Muhammed Mekke yi fethetti ve KÂbe yi putlardan temizledi. 630 yılında Hevazin kabileler topluluğuyla yapılan Huneyn savaşı
sonunda Taif şehri alındı. 631 yılında Muslumanlar Mute yenilgisinin bıraktığı olumsuz izleri silmek amacıyla Bizans a karşı harekete gectiler. Bizans tan herhangi bir hareket olmayınca Muslumanlar geri dondu.
632 yılında Hz. Muhammed veda Haccını yaptı. Veda Haccından sonra Medine ye dondu. 8 Haziran 632 yılı Pazartesi gunu vefat etti.

b) Dort Halife Devri :
Halife Hz. Muhammed in Peygamberlik gorevi haric, devlet başkanlığı ile ilgili
butun gorevlerini fiilen icra eden islam Devletinin başkanı demektir. islam tarihinde Hz. Ebubekir, Hz. Omer, Hz. Osman ve Hz. Ali nin halifelik yaptığı doneme (632-661) Dort Halife Devri denilmiştir.

Hz. Ebubekir Donemi (632-634):
Hz. Muhammed den sonra iki yıl halifelik yapmıştır. Bu donemde; islamiyet ten donenler ve sahte peygamberlik iddia edenlere karşı mucadele edildi. Buna Ridde Hareketi denir. Kur an-ı Kerim kitap haline getirildi. Ecnadin Savaşında (634) Bizans ordusu mağlup edildi. Filistin ve Suriye kapıları Muslumanlara acıldı.

Hz. Omer Donemi (634-644):
Hz. Ebubekir, Hz. Omer in halife olmasını istemişti. Bu donemde;
- şam (635) Humus, Hama ve Halep Muslumanların eline gecti. Yermuk Savaşı nda Bizans mağlup edildi (636). Kudus Muslumanların eline gecti (637).
Boylece Suriye ve Filistin de islam ordularının karşısına cıkacak bir ordu kalmadı.
- Kadisiye Savaşı nda (636) iran Ordusu mağlup edildi. 642 tarihinde yapılan Nihavend Savaşı yla da iran a kesin darbe vurularak Sasani Ordusu dağıtıldı. Boylece iran fethedildi.
- Bizans hakimiyetindeki Mısır fethedildi.

Hz. Osman Donemi (644-656):
Hz. Omer in şehit edilmesinden sonra altı kişilik meclis Hz. Osman ı halife secti. Bu donemde; Kuranı Kerim coğaltılarak onemli merkezlere gonderildi. Doğuda islam orduları Maveraunnehir e kadar ulaştı. Batıda Trablusgarb alındı. Anadolu da Toroslara kadar ilerleme sağlandı. ilk islam donanması kurularak Kıbrıs, Rodos ve Girit adalarına seferler yapıldı. Bir Bizans donanması mağlup edildi. Hz. Osman evinde şehit edildi.

Hz. Ali Donemi (656-661):
Hz. Ali nin halifeliği ic cekişmelerle gecti. ilk once Hz. Ali ye muhalif olan ve başını Hz. Talha, Hz. Zubeyr ve Hz. Aişe nin cektiği grupla Cemel (Deve) Savaşı (656) yapıldı. Irak itaat altına alındı ve Kufe şehri hilafet merkezi yapıldı. Suriye de guclu bir ordu kurmuş olan Muaviye nin Hz. Ali nin halifeliğini tanımaması uzerine Sıffin Savaşı yapıldı (657). Bu savaştan sonra Muslumanlar arasında bolunmeler oldu. Muaviye fiam da kendi halifeliğini ilan etti. Hz. Ali nin şehit edilmesiyle Dort Halife Devri sona erdi (661).

c) Emeviler (661-750):
Devletin kurucusu Muaviye dir. Bu donemde devlet merkezi fiam şehri olmuştur.
Halifelik Muaviye zamanında babadan oğla gecen bir saltanat haline donuşturuldu. Bu devirde islam devletinin sınırları genişledi. istanbul ilk defa kuşatıldı (668). Fakat başarı sağlanamadı. Halife Yezid zamanında (680-683) Kerbela olayı yaşandı. Bizanslılar Kuzey Afrika dan cıkarıldı. I. Velid Doneminde (705-715) Tarık Bin Ziyad komutasındaki islam orduları 711 yılında Vizigotları yenilgiye uğratarak ispanya yı ele
gecirdiler. Hişam Doneminde (724-743) Puvatya Savaşında islam orduları Franklara yenildi (732). Boylece Musluman Arapların batıda ilerleyişleri sona ermiştir. Emevilerin son zamanlarında Ebu Muslim adında bir Turk ayaklanma başlattı. Ayaklanma kısa zamanda yayıldı ve Emevi HÂlifesi II. Mervan olduruldu.
Abbasoğullarından Ebûl Abbas Abdullah Kufe de halife ilan edildi. Boylece Emevi HÂlifeliği yıkıldı (750).

Endulus Emevileri:
Abbasilerin halifeliği ele gecirmeleri sırasında Emevi ailesinden Abdurrahman ispanya ya (Endulus) gecerek başkent Kurtuba olmak uzere Endulus Emevi Devleti ni kurdu. Boylece islam tarihinde ilk kez siyasal birlik bozuldu. Cunku doğudaki islam topraklarında da Abbasi Devleti devam etmiştir. Endulus Emevileri Devleti, en parlak devrini III. Abdurrahman zamanında (912-961) yaşadı. ispanya da ilk defa halife unvanını III. Abdurrahman kullandı. Endulus Emevileri Devleti 1031 yılında yıkıldı. Bu devletin yıkılmasından sonra irili ufaklı yirmiden fazla devletcik ortaya cıktı. Bu devletcikler yerli Hristiyan ahalinin gittikce artıp buyuyen kuvvetine karşı tutunamayıp birbiri arkasından yıkılmışlardır.

d) Abbasiler (750-1258):
Abbasilerin ilk hÂlifesi Ebul Abbas Abdullah tır. Abbasiler, Emevilerden farklı olarak Arap Milliyetciliği politikasını gutmediler. Turkler bu donemde ozellikle islam ordusu icinde gorev almaya başladılar. Halife Mansur Bağdat şehrini kurarak devletin merkezini buraya taşıdı. En parlak donemleri Halife Harun Reşit, oğulları Memun ve Mutasım zamanına rastlar. Halife Mutasım Turklerin Araplarla karışıp savaşcılıklarını, guzel ahlak ve yeteneklerini kaybetmemeleri icin Samerra şehrini kurdurdu. Bu zamanda orduda komutanlıklar, vezirlik ve valilikler Turklerin eline gecti. Abbasiler zamanında Bizans imparatorluğu uzerine seferler yapıldı. Anadolu iclerine kadar ilerlendi. Abbasiler ispanya dan Maveraunnehir e kadar cok geniş sınırlara ulaştı. Abbasi Devleti Mutasım dan sonra zayışamaya başladı. Geniş sınırlar icerisinde bağımsız devlet ve beylikler ortaya cıktı. Bunların başlıcaları şunlardır; Kuzey Afrikada Aglebîler, Mısırda Tolunoğulları ve Akşitler (ihşidiler), iran da Buveyhoğulları, Horasan da Samanoğulları. 1258 yılında Moğol Hakanı Cengiz in torunu HulÂgu nun Bağdat ı işgal etmesiyle Abbasi Devleti sona erdi. Abbasi sulÂlesinden biri Memluk Devletine sığındı. Boylece halifelik Mısır da devam etmeye başladı.

3. islam Medeniyetinin Temelleri :
islam medeniyeti, islam dinini kabul eden butun milletlerin ortak malıdır. islam kultur ve medeniyetinin esasları Kur an-ı Kerim, hadis ve sunnete dayalı olarak konulan kurallar cercevesinde oluştu. Muslumanlar, Hz. Omer devrinden itibaren Arap Yarımadası dışında buyuk fetihlere giriştiler. Muslumanlar, bu fetihlerle Suriye, Irak, iran ve Mısır gibi gelişmiş medeniyete sahip ulkeleri ele gecirdiler. Ayrıca eski kulturlerin yatağı olan Hint, Orta Asya ve Anadolu bolgeleriyle de ilişkiler kurdular. Bu bolgelerdeki kultur ve medeniyet birikimlerinden yararlandılar. Bu bilgilere, islamiyet icinde yeni bir sentezle geliştirerek islam Medeniyetinin temellerini attılar. Kur an-ı Kerim in ozune aykırı olmayan her turlu bilim ve sanat eserinden yararlandılar. Yeni medeniyetlerini kurarlarken de asla taklitci olmadılar. Muslumanlar, etkilendikleri ve yararlandıkları medeniyetleri cok daha ileriye goturduler. islam medeniyeti, Musluman olan butun kavimlerin ortak eseridir. Bu medeniyetin gelişmesinde Turklerin de buyuk katkıları olmuştur. Ozellikle Selcuklular ve Osmanlılar, islam Medeniyetinin gelişmesinde ve yayaılmasında onemli rol oynamışlardır.

4. islam Medeniyetinin Teşekkulunde Diğer Medeniyetlerin Etkisi
a) Eski Yunan Tesiri
Emeviler doneminde başlayan tercume faaliyetleri Abbasiler doneminde hız kazandı. Tercume edilen Eski Yunan eserleri, daha cok tıp, matematik ve felsefeye ait eserlerdir. Ozellikle Aristo ve Eşatun (Platon) un goruş ve duşuncelerinden yararlanıldı.

b) Eski Hint Tesiri :
VIII. yuzyılda Bağdata gelen Hintli bir gezginin getirdiği matematik ve astronomiyle ilgili eserleri Halife Mansur Arapca ya cevirtti. Bu eserlerden islam bilginleri faydalandılar. Bu eserlerle birlikte Hint rakamları islam alemine girmiştir. Hindistan ın matematik ilmine diğe bir katkısı IX. yuzyılda islam alemine girmiş olan onlu sistemdir. Emeviler doneminde Divan-ı Berid adı verilen posta teşkilatı kuruldu. Ayrıca maliye ve emniyet teşkilatının da temelleri atıldı. Abbasiler zamanında vezirlik makamı kuruldu. Divan teşkilatı genişletildi. Muhtesiplik gorevi bu donemde ortaya cıktı.

İslam devletine başkentlik yapmış başlıca şehirler şunlardır;
- Hz. Muhammed Doneminden Hz. Ali ye kadar Medine,
- Hz. Ali donemi Kufe,
- Emeviler Donemi fiam,
- Abbasiler Donemi Bağdat,
- Endulus Donemi Kurtuba dır.

c) iran Tesiri :
iran medeniyeti daha cok edebiyat ve guzel sanatlar alanında islam medeniyetine
tesir etmiştir. Kelile ve Dinme adlı, kuşlar ve diğer hayvanlar hakkındaki hikaye, iran vasıtasıyla Arapcaya tercume edildi.

d) Suryani ve Bizans Etkisi
Abbasiler doneminde Eski Yunan Eserleri Bizans imparatorluğu ndan istenmiştir. Suryaniler tercume faaliyetlerine aracılık yapmışlardır. Cunku ilk tercume edilen eserler Yunan kulturune ait olmakla birlikte Suryanîce yazılmış eserlerdir.
__________________