1) Sivrisinekler Isırır mı Sokar mı?

Gunluk hayatımızda sıklıkla "Sivrisinekler her tarafımı ısırmış/yemiş" gibi ifadeleri sıklıkla kullanırız. Ancak, halk arasında "sivrisinek ısırması" diye gecen bu yaygın kullanım gerceği tam yansıtmamaktadır. Bilimsel ve elbette doğru olan tabir "sivrisinek sokması"dır. Neden boyle olduğunu yazımızın ilerleyen kısımlarında sivrisineklerin ağız yapısından bahsederken ele alacağız.

2) Sivrisinekler Bizi Neden Sokar?

"Tabii ki kanımızı emmek icin!" diye yanıtlamak doğru bir cevap olmasına rağmen bu yanıt elbette merakımızı gidermeyecektir. O halde meselenin biraz derinine inmekte fayda var.

Aedes aegypti turu sivrisineklerin diğer hayvanların kanındansa insan kanını daha cok tercih ettikleri bilinen bir gercek. Bunun sebebi, insan derisinin ve mikrobiyomunun, diğer omurgalılara kıyasla daha fazla laktik asit uretmesidir. Dahası, sadece dişi sivrisinekler bizleri sokar cunku insan kanındaki proteinler dişi sivrisineklerin yumurtalarını beslemelerine yardımcı olmaktadır. Pek cok şey dişi sivrisineği insan tenine cekebilir. Bunlar arasında sıcaklık (kızılotesi ışık), ışık, ter, ten kokusu, laktik asit ve karbondioksit sayılabilir.



Alıntı:
Sıcaklık, ışık, ter, ten kokusu, laktik asit ve karbondioksit gibi şeyler dişi sivrisineği cezbeder.
3) Sivrisinekler İnsan Terini Nasıl Algılar?

Sivrisinekler avlarına yaklaşmak icin gorsel ve ısısal sensorlerinin yanı sıra kimyasal sensorlerini de kullanmaktadırlar. Aedes aegypti turu sivrisineğin anteninde bulunan IR8a adlı bir protein derimizden terimiz vasıtasıyla cıkan laktik asidi algılamaktadır. Bu protein yapısı bir şekilde bozulduğunda ise kan emici sivrisinekler bizim insan olup olmadığımızı anlamada gucluk cekmektedir.

Bocekler omurgalılardan ayrı olarak koklama duyusu geliştirmişlerdir. Bocekler takımına ait olan ve oldukca karmaşık bir koklama duyusuna sahip olan sivrisinekler havadaki kimyasal bileşenleri saptamak icin uc adet koku algılayıcı protein ailesinden faydalanmaktadırlar. IR8a molekulunun de dahil olduğu iyonotropik reseptorler adı verilen bu protein grubu diğer bileşenler arasında ozellikle asitleri algılamada ozelleşmiştir. Havadaki kimyasal bileşenlerin ne olduğu bilgisi, atmosfer sıcaklığı, nem ve yenilebilir bir nesnenin goruntusu gibi hem ısısal hem gorsel bilgiler -hepsi bir arada- sivrisineği avına doğru yonlendirmeye yardımcı olur.

4) Sivrisinekler Kanımızı Nasıl Emer?

Dişi sivrisinek tenimize konduğunda proboscis (hortum) adlı iğnemsi ağzını derimizi delmek icin kullanır. Proboscisin icinde ayrıca 6 adet daha iğne bulunmaktadır. Yaklaşık 30 milyon yıllık evrimsel gecmişe sahip olan bu kan emici bocekler damarımızı bulma konusunda deneyimli bir hemşirenin eline ancak su dokebilir cunku elindeki şırıngasıyla tek seferde damarımızı bulmak zorunda olan hemşirenin aksine, bir sivrisinek bu iş icin 6 adet iğnesini rastgele bir şekilde kullanmak durumundadır. Damarımızı kolayca bulduktan sonra ise kanı karnına gondermek uzere kendi icine ceker. Bunu yaparken, kanın pıhtılaşmasını onlemek amacıyla antikoagulan adlı proteinler iceren tukuruğunu derimizin icine bırakır. Aedes aegypti turu sivrisinek karnı iyice dolana kadar yaklaşık 5 mikrolitre kan emebilmektedir.



5) Sivrisinekler Neden Vızıldar?

Kanımızı emdikleri yetmiyormuş gibi bir de kulağımızın dibinde vızıldamaları yok mu, işte o hepimizi cileden cıkarır. Ama gelin, bu rahatsızlık verici duruma bir de sivrisinek acısından bakalım.

Her şeyden once bu vızıltı, sivrisineğin kanatlarını cırpışından ileri gelmektedir. Kanatlarıyla yaklaşık 400 Hz aralığında vızıldayan dişi sivrisinekler aslında erkek sivrisineklerle ciftleşebilmek icin bu sesi cıkartırlar. Yani bir dahaki sefere kulağınızda vızıldayan bir dişi sivrisinek olduğunda, bunu onun bir erkek sivrisineğe yaptığı bir "aşk" şarkısı olarak duşunmeyi deneyin. Kim bilir, belki de onlarla empati yaparak sinirlerinize daha fazla hakim olabilirsiniz...

6) Sivrisinek Sokması HIV Bulaştırır mı?

Sivrisinek ısırığının neden olduğu pek cok hastalık vardır. Bunlar arasında sıtma, sarı humma, ensefalit (beyin iltihabı) ve deng humması sayılabilir. Yaygın olarak akıllarda yer eden bir diğer soru ise sivrisineklerin AIDS donemine yol acan HIV (human immunodeficiency virus) adlı virusu diğer insanlara ya da canlılara bulaştırıp bulaştırmadığıdır.

HIV, sivrisinek metabolizmasında yaşayamadığından sivrisinek uzerinden insana kolay kolay bulaşamaz. Bir diğer deyişle, sivrisinek bir kişiyi soktuğunda ondan emdiği kan miktarı, virusun icinde yayılması gereken miktarın katbekat altındadır. Ayrıca, HIV insan bedeninin dışında yaşayamayıp hemen olmektedir.

7) Sivrisinek Sokmasına Ne İyi Gelir?

Şişme, ağrı ve kaşıntı; bocek sokmalarından/ısırıklarından sonra vucudumuzun verdiği en yaygın bağışıklık tepkileridir. Alerji ve kaşıntıyı onleyen ilacların/merhemlerin haricinde hafif şiddette sivrisinek sokmasına karşı kendiniz de birtakım mudahalelerde bulunabilirsiniz. Bunlardan bir tanesi maruz kalmış bolgeye deriyi yakmayacak şekilde ısı tatbikidir. 2011 yılında Christian Muller ve ekibi tarafından yapılmış bir calışmada bu yontemin sivrisinek sokması semptomlarını hızlı bir şekilde azalttığı bulunmuştur. Evinizde kolaylıkla uygulayabileceğiniz bir diğer yontem de sivrisineğin soktuğu bolgeye doğal bal surulmesidir. Yine 2011 tarihli Manisha Deb Mandal ve arkadaşlarının yaptığı bir başka calışmada, balın kaşıntı ve şişkinlik gibi semptomları hafifletmede etkili olduğu gosterilmiştir. Ancak sivrisinekleri ve diğer bocekleri teninize cekeceğinden, dışarı cıkmadan once bal surulmuş bolgeyi iyice temizlemeniz gerekmektedir.

8) Sivrisinekler Ne İşe Yarar? Yok Etsek Olmaz mı?

Bu, en sık sorulan sorulardan birisidir. Sivrisineklerin doğada ne işe yaradığı kolay kolay anlaşılmamaktadır. Dolayısıyla insanlar, onları yok etmenin iyi bir cozum olacağını duşunmektedirler.

Gercekten de sivrisinekler bir anahtar tur olmadıkları icin, yok edilmeleri halinde muhtemelen kitlesel bir yıkıma neden olmayacaklardır. Buna rağmen bircok diğer tur icin besin kaynağı oldukları icin, sivrisineklerin yok olması bazı diğer ekosistemleri rahatsız ederek bir takım ongormesi guc problemlere neden olabilir. Buna karşılık, sivrisinekleri yok etmiyor oluşumuz, bunu istemiyor olmamızdan değil, sivrisinekleri yok edecek etkili bir silahımız olmamasındandır.