Zeki, kolay eğitilen, cocuklara karşı sabırlı, azarlanmaya karşı duyarlı, sevilmek isteyen, yaşadığı yeri sahiplenen bir kopektir. Yabancılara karşı kuşkucudur, bu nedenle guvenli ve citlerle cevrili bir alanda ya da koruyucusu olduğu surusuyle birlikte acıkta yaşamalıdır.
Neler Yapar?
Savaşta ve avda yuzyıllar boyunca savaş kopeği olarak kullanıldı. ozellikle kurtlara karşı verdiği başarılı savaşlarla tanınır. Bir coban kopeği olarak yorgunluktan ve kotu hava koşullarından etkilenmez. Gunumuzde bekci kopeği olmanın yanı sıra coban kopeği olarak da kullnılmaktadır.
Tarihcesi
cok eski cağlardan beri Kucuk Asya'da (Anadolu) yaşar. Turk bekci kopeği olarak da bilinir. 1968'de Amerika Birleşik Devletleri'ne goturulmuştur.
- - -
Kangal ozel
Kangal'ın tarihcesini araştırdığımızda en kucuk bir belgeye rastlayamadık. Kangal kopeği hakkında ceşitli rivayetler soz konusudur. Bir rivayete gore M.o. Asurlular ve Babilliler zamanında turediği, aslan ve kaplan gibi vahşi hayvanlara karşı korunmak, savaşlarda yararlanmak amacıyla buyuk bir ozenle yetiştirildiği anlatılmaktadır.
Bu kopeğin cok rahat bir şekilde aslanı mağlup ettiği soylenmektedir. İkinci bir rivayete gore, Hint mihracesinin Osmanlı padişahına (Yavuz Sultan Selim veya 4. Murat’a) bir kopek hediye etmesiyle başlamaktadır. Sarayda bulunan ve aslanla bo---gus---an bu kopek aslanı olduruyor. Boylece padişahın nazarında buyuk bir ilgi goruyor. Osmanlı ordusu doğu seferine gelişinde Kangal Deliktaş dolaylarında kopeğin kaybolduğu ve butun aramalara rağmen bulunamadığı, Kangaldaki kopeklerin bu kopeğin soyundan turediği rivayetler arasındadır.
17.Yuzyılda Evliya celebi Seyahatnamesinde aslan kadar kuvvetli olarak tarif ettiği bu kopeklerden bahsetmektedir. Osmanlı İmparatorluğu kurucularının bu kopeği beraberlerinde Anadolu’ya getirdikleri ve Osmanlının Avrupa'ya yayılmasıyla ---cog---u Avrupa coban Kopeğinin de bu ırktan turediği sanılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu donemi arşivlerinde, Kangal kopeklerinden bahsedilmekte pedigrili yetiştiriciliği yapıldığı bahsedilmektedir. Kangal coban Kopeklerinin bu kadar eskilere dayanan tarihi gecmişten gunumuze kadar ırk ozelliklerini bozmadan gelebilmesini, gecimini koyunculuktan sağlayan ciftcilerin en guvenilir dostu olmasına ve Dunya kopek ırkları arasında kurtlara karşı koyabilen tek kopek ırkı olmasına bağlanmaktadır. Kangal kopekleri en zor iklim ve calışma şartlarında verilen gorevi cani pahasına yerine getirirler. Bakım ve beslenme şartları diğer kopek ırklarına gore daha basit ve ekonomik olması Kangal ırkı kopek neslinin devamını sağlamıştır.
Ek 1
Dunyada emsali gorulmemiş bir kopek turu olan Kangal coban kopekleri, Turkiye’de ve yabancı devletlerde haklı bir une sahiptir. ozellikle İngiltere ve Amerika’da bu kopekleri sevenler tarafından dernekler kurulmuş, yarışmalar yapılmıştır. Ne acıdır ki yabancı devletlerin gostermiş oldukları ilgiyi, bizler maalesef son on-on beş yıldır gostermekteyiz.
Kangal coban Kopekleri cok cesur, gayet hızlı ve ceviktirler. Kadın ve cocuklara karşı gayet muhlis, kotu niyetli kişilere karşı son derece caydırıcı bir silah olan Kangal kopekleri cok zeki, on sezileri kuvvetli ve sahibine aşırı bağlıdırlar. Sahibi tarafından azarlandığı zaman suclu bir cocuk gibi başını one eğer,sahibinin gozlerine mahsun mahsun bakarak af edilmesini bekler. Hislerini yalnız hal, hareket, mimik ve jestlerle değil cıkardıkları ceşitli tonlardaki havlamalarla belli ederler.
Kangal coban Kopekleri gorevlerine cok sadıktırlar şoyle ki; dağda suruden ayrılan veya geride kalan koyunun başından gunlerce ac ve susuz bekledikleri Kangal ciftcileri tarafından anlatılmaktadır. Kangal coban Kopeğine sahip ciftcilerin en buyuk gurur kaynağı kopeklerinin kurt boğmalarıdır. Kurt boğan kopeğe sahip olmak onlar icin bir ayrıcalık ve ovunc kaynağıdır.
Yuzyılların ihmaline rağmen ne ırk vasıflarından ne de yuksek ruh yapısından en ufak bir taviz vermemiştir. Kan asaletine cok bağlıdır. Doğuda serbest iken bile başka bir karnivorla ciftleşmesi mumkun değildir. 1975 yılında askeri amacla eğitime alınmış ve asırlardır bu yonde eğitim goren kopek turlerinden cok daha yetenekli olduğunu kanıtlamıştır.
Ek 2
Kangal kopekleri topluca kurt boğdukları gibi tek başlarına da kurt boğabilirler. Eğer kopek tek başına kurt boğmuşsa genellikle gunlerce yerinden kalkamaz . Zira hem yaralı olur hem de gosterdiği ustun efordan dolayı aşırı yorgun olur. Yarasının ---cog---u tırnak yarasıdır. Kurdu boğmak icin altına aldığında yaraların ---cog---u karın bolgesindedir.
Kurt arka ayağının tırnaklarıyla ustundeki kopeği kaldırıp atmaya calışırken yaralar. Kurdun arka ayak kasları cok kuvvetlidir. Kurdun acmış olduğu diş yarası ise bıcakla kesilmiş gibidir. Kangal kopeği kurdu cok suratli kovalar ve yetiştiği zaman bazen yan taraftan suratli doş vurur, bazen de rastgele arkadan da carpar. Bu carpışma sırasında haliyle kurtta kopekte yıkılır. Sonra her ikisi birden kalkmaya calışır.
Eğer kopek kurttan evvel kalkarsa, hemen kurdun boğazından tutar ve olunceye kadar bırakmaz. Fakat kurt daha evvel kalkarsa bu kovalamaca devam eder. Eğer kopek iki veya daha fazla ise kurt kalkmadan kopeğin obur eşleri kurdu boğarlar.
Bu kopekler kurdun olusune kulağını dayayarak dinler ve en ufak bir harekette yeniden boğarlar. Bu anda kopeklerin sahibi dahi gelse o hırsla hucum edip kurdun olusunun yanına yaklaştırmazlar. Bu olaydan birkac saat sonra kopekler uysallaşırlar ve boğazlarına kacan kurdun kılları dolayısıyla oksurmeye başlarlar. Bunun icin kopeklere hemen bir koyun kesilir ve koyunun kuyruğu yedirilir. Boyle bir olaya tanıklık etmek ve boyle bir kopeğe sahip olmak sahibi icin ovunc kaynağıdır.
Ek 3
Sadakati, cesareti ve dost canlısı karakteriyle gerek Turkiye'de gerekse İngiltere, ABD ve Kanada başta olmak uzere tum dunyada haklı bir une sahip olan kangal coban kopeklerinin değeri ozellikle 1970'li yıllardan sonra anlaşılmaya başlanmıştır. ozellikle İngiltere ve Amerika'da kangal koruma dernekleri oluşturulmuş; ulkemizde ise bu ozen ancak son yıllarda gosterilmeye başlanmıştır.
Kangal coban kopekleri ulkemizde ilk kez 1970'li yıllarda Gemlik'te askeri amaclı kopek eğitim programına alınmıştır. Eğitim programının sonucu hakkında farklı kaynaklar farklı bilgiler vermektedir. Bir bolumu, eğitim programı sonucunda, kangal coban kopeklerinin, yıllardır bu yonde eğitim goren kopeklerden cok daha yetenekli olduğunun ortaya cıktığını soylerken; bir bolumu ise, eğitim surecinin istenilen sonucu vermemiş olduğunu ve eğitimlerinin sınırlı tutulmasına karar verildiğini soylemektedir. Kaynaklardan hangilerinin daha guvenilir sonuclar icerdiğini bilemiyoruz; ancak ikinci varsayımın doğruluğu halinde dahi, zeka seviyeleri diğer kopeklerden az olmayan bu kopeklerin eğitimlere yeterli cevabı vermemiş oluşunu iki etmene bağlamak bizce mumkundur:
Kangal coban kopekleri tum insancıllıklarına ve guclu sorumluluk duygularına rağmen, gecmişten beri suregelen yaşam bicimlerinden ve genel karakter ozelliklerinden kaynaklı olarak ozgurluklerine son derece duşkundurler. Ayrıca, cok gururlu olan kangal kopeklerinin, surekli emirlere itaat etmesini ve bir anlamda kole-sahip ilişkisini benimsemesini beklemek kanımızca onlara haksızlık olur. Bizim gozlemlerimize gore, kangal coban kopekleri bir cok komutu kolaylıkla oğrenmekte; ancak yalnızca istedikleri zaman bu komutlara uymaktadırlar. Fakat zaten icguduleri cok guclu olan kangal kopekleri, onemli durumlarda genellikle ne yapması gerektiğini herhangi bir komuta gerek duymaksızın bilmektedir.
İkinci bir faktor ise, eğitimin verildiği saatler olabilir. Koruma kopeği olarak yetişmiş oluşundan dolayı performansı geceleri maksimum seviyede olan, ancak gunduz saatlerinde, hele de oğlenleri minimuma inen kangal coban kopeklerine, araştırdığımız kaynaklarda yazdığına gore, eğitim hep gunduz verilmeye calışılmıştır; ki dediğimiz gibi performansının en duşuk olduğu zaman dilimidir gunduz...
Yine 1970'li yıllarda yurtdışına goturulmesiyle de onemi anlaşılmaya başlanmış ve Anadolu koylusunun yıllardır sadık dostu olan, ancak ozellikleri geniş cevrelere yayılamayan kangal coban kopekleri tum dunyada tanınmaya, Turk ve dunya basınında yer almaya başlamıştır.
Tum yeteneklerine karşın yine de cok sakin ve mutevazı bir gorunume sahiptir. Mimikleriyle, hal ve hareketleriyle ve hatta havlama şekilleriyle, uzuntusunu, sevincini, kızgınlığını cok rahat ifade eder. Fazlasıyla hassastır. Kendisine kızıldığını anladığında, başını one eğer, mahzun mahzun bakmaya başlar. Pek kaprislidir; bazen keyfi tekrar yerine gelsin diye uzun uzun onunla konuşmak, kendisine neden kızıldığını anlatmak bile gerekebilir.
uzulduğunde yemeğini yemez, durgunlaşır, surekli mahzun bir ifade olur yuzunde.
Kendileriyle ilgili konuşurken dikkatli olmak gerekir. ovulduklerini veya yerildiklerini gayet iyi anlarlar. Son derece kıskanctırlar ve gozlerinin onunde bir başka kopeğin sevilmesine hic dayanamazlar.
ozellikle son yıllarda evlerinde bekci kopeği olarak kangal besleyenlerin sayısında buyuk artış olmuştur. Bunda en cok kangal coban kopeğinin aile bireylerine karşı son derece sevecen, kadın ve cocuklara karşı cok uysal oluşu etkilidir. Ayrıca koku alma duyularının da diğer kopek turlerine gore daha guclu olduğu soylenmektedir.
cobanlar icin onemi ise, esas olarak, kangal coban kopeklerini, diğer butun suru koruma kopeklerinden ustun kılan ozelliklerinden kaynaklanır. Diğer suru koruma kopekleri kurt icin yalnızca caydırıcı ozellik gosterirken, yalnızca kangal coban kopeği kurdu oldurebilme ozelliğine sahiptir. Kurda karşı erkek ve dişi kopek ortak calışıp birbirlerinin eksikliklerini kapatırlar. Dişi kopek daha hızlı ve ceviktir; erkek ise daha guclu... Bo---gus---urken esas olarak goğus darbeleriyle duşmanlarını sersemletip savunmasız duruma getirirler. Elbette ki, kurt boğan bir kopeğe sahip olmak cobanlar tarafından bir gurur kaynağı olarak gorulmektedir. Ancak kurt boğmasının yanı sıra, suru koruma kopeği olarak bircok başka yeteneklere de sahiptir.
cok hızlı koşarlar ve cok ceviktirler. Yaklaşık 200 başlık bir suruyu korumak icin yalnızca bir erkek ve bir dişi kangal yeterlidir. Gorevlerine cok bağlıdırlar. Surudeki hayvanların sayısını bilirler ve dağda kaybolan, suruden ayrılan, geride kalan koyunların başında gunlerce ac ve susuz bekledikleri cobanlar tarafından anlatılmaktadır.
Doğada cok zorda kalmadıkca başka kopeklerle ciftleşmeyi kabul etmezler. Hatta kardeşlerin de genellikle ciftleşmediği bilinmektedir. Bu ozellikleri, yuzyıllardır ihmal edilmiş olmalarına ve değerlerinin yeni anlaşılmaya başlamış olmasına rağmen, genel karakter ozelliklerini yitirmemelerini ve saflıklarını buyuk olcude korumalarını sağlamıştır.
Ek 4
Yuzyıllardır Anadolu insanının cesur, zeki ve bir o kadar sadık dostu olan kangal coban kopeklerinin tarihcesi hakkında cok kesin bilgilere ne yazık ki ulaşılamamaktadır.
Kangal coban kopeği yuzyıllar boyunca Anadolu'da cobanların yanında suruyu her turlu tehlikeye karşı korumuş olan bir kopek turudur. Gecmişiyle ilgili uc ayrı varsayıma ulaşabildik.
Asurlular ve Babilliler doneminde ortaya cıktığı ve aslan gibi vahşi hayvanlardan korunmak icin kullanıldığı ileri surulmektedir.
İkinci bir varsayıma gore; kangal coban kopeği bir Hint mihracesi tarafından Yavuz Sultan Selim veya IV. Murat olduğu tahmin edilen Osmanlı padişahına hediye olarak getirilmiştir. Bu kopeğin aslanı oldurmesi, padişahı cok etkilemiş ve padişahın bu kopeğe cok değer vermesini sağlamıştır. Ancak Osmanlı ordusuyla birlikte gittiği doğu seferinde, Kangal Deliktaş civarlarında kopek kaybolmuş ve tum aramalara rağmen bulunamamıştır. Kangal coban kopeklerinin bu soydan geldiği soylenmektedir.
ucuncu bir varsayım da; Evliya celebi'nin Seyahatname'sinde bahsedilen kopek hakkındadır.Evliya celebi, 'aslan kadar kuvvetli' diye tanımladığı bir kopekten bahsetmektedir. Osmanlı'nın kurucularının bu kopeği kendileriyle birlikte Anadolu'ya getirdikleri tahmin edilmektedir. Yine bu varsayıma gore, Osmanlı'nın Avrupa'ya yayılmasıyla birlikte, bu kopek de Avrupa'nın ceşitli yerlerinde bulunmuş ve bircok Avrupa coban kopeği de bu ırktan turemiştir.
Bu varsayımlar dışında bilinen bir olgu, kangal coban kopeğine Osmanlı İmparatorluğu doneminde cok onem verildiği ve pedigrili olarak yetiştirildiğidir. Bu donemde kangal coban kopeği Osmanlı İmparatorluğu'nda genellikle saray eşrafı ve İmparatorluğun ileri gelenleri tarafından yetiştirilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun cokuşunden itibaren ise, pedigrili yetiştiricilik kaybolmuştur.
Asıl kopek turu, yani Latince ismiyle 'canis familaris', kendine ozgu birtakım karakter ozellikleri taşımaktadır. Sadakat gibi, cesaret gibi, guvenilirlik gibi... Ne yazık ki, cakal, kurt gibi dış gorunuş itibariyle kopeğe benzeyen; ancak karakter yapısı itibariyle yukarıdaki ozelliklere sahip olduğu tartışılır olan hayvanlarla yuzyıllar boyunca ciftleştirilen kopeklerin saflıkları bozulmuş, insanın gercekten iyi dostu olan kopeklerin genlerinden gelen karakter ozellikleri başlangıctaki niteliklerini kaybetmeye başlamıştır. Bu bilincsiz ciftleştirme olgusundan kendini koruyabilen ender kopek turlerinin başında kangal coban kopeği gelmekte ve gunumuzde hâlâ Anadolu insanının en sadık dostlarından biri olma ozelliğini korumaktadır.
oylesine ki, kangal coban kopeklerinin gecmişini araştırmaya başladığımızdan beri, goruştuğumuz her kangal coban kopeği sahibinin, kopeklerinin sadakati, duygusallığı, cesareti veya zekasıyla ilgili ve bu kopeği kendileri icin vazgecilmez kılan, başlangıcta bizim de inanamadığımız, sonrasında ise alıştığımız ve hatta kendi kopeklerimizde yaşadığımız oykuleri vardı. Bunların bir bolumunu sitemizin 'Anılar, Efsaneler ve Haberler' bolumunde okuyabilirsiniz.
Kangal coban kopeklerinin saflıklarını buyuk olcude koruyabilmiş olmalarının en onemli sebeplerinden biri olarak bu kopeklerin yapı itibariyle cok iri oluşları ve bu nedenle diğer tur kopeklerle ciftleşmeyi kabul etmemeleri gosterilmektedir.
Bir Teşekkur Yeter
__________________