Kangal
Temel Ozellikleri
Zeki, kolay eğitilen, cocuklara karşı sabırlı, azarlanmaya karşı duyarlı, sevilmek isteyen, yaşadığı yeri sahiplenen bir kopektir. Yabancılara karşı kuşkucudur, bu nedenle guvenli ve citlerle cevrili bir alanda ya da koruyucusu olduğu surusuyle birlikte acıkta yaşamalıdır.

Neler Yapar?
Savaşta ve avda yuzyıllar boyunca savaş kopeği olarak kullanıldı. ozellikle kurtlara karşı verdiği başarılı savaşlarla tanınır. Bir coban kopeği olarak yorgunluktan ve kotu hava koşullarından etkilenmez. Gunumuzde bekci kopeği olmanın yanı sıra coban kopeği olarak da kullnılmaktadır.

Tarihcesi
cok eski cağlardan beri Kucuk Asya'da (Anadolu) yaşar. Turk bekci kopeği olarak da bilinir. 1968'de Amerika Birleşik Devletleri'ne goturulmuştur.

- - -

Kangal ozel
Kangal'ın tarihcesini araştırdığımızda en kucuk bir belgeye rastlayamadık. Kangal kopeği hakkında ceşitli rivayetler soz konusudur. Bir rivayete gore M.o. Asurlular ve Babilliler zamanında turediği, aslan ve kaplan gibi vahşi hayvanlara karşı korunmak, savaşlarda yararlanmak amacıyla buyuk bir ozenle yetiştirildiği anlatılmaktadır.

Bu kopeğin cok rahat bir şekilde aslanı mağlup ettiği soylenmektedir. İkinci bir rivayete gore, Hint mihracesinin Osmanlı padişahına (Yavuz Sultan Selim veya 4. Murat’a) bir kopek hediye etmesiyle başlamaktadır. Sarayda bulunan ve aslanla bo---gus---an bu kopek aslanı olduruyor. Boylece padişahın nazarında buyuk bir ilgi goruyor. Osmanlı ordusu doğu seferine gelişinde Kangal Deliktaş dolaylarında kopeğin kaybolduğu ve butun aramalara rağmen bulunamadığı, Kangaldaki kopeklerin bu kopeğin soyundan turediği rivayetler arasındadır.

17.Yuzyılda Evliya celebi Seyahatnamesinde aslan kadar kuvvetli olarak tarif ettiği bu kopeklerden bahsetmektedir. Osmanlı İmparatorluğu kurucularının bu kopeği beraberlerinde Anadolu’ya getirdikleri ve Osmanlının Avrupa'ya yayılmasıyla ---cog---u Avrupa coban Kopeğinin de bu ırktan turediği sanılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu donemi arşivlerinde, Kangal kopeklerinden bahsedilmekte pedigrili yetiştiriciliği yapıldığı bahsedilmektedir. Kangal coban Kopeklerinin bu kadar eskilere dayanan tarihi gecmişten gunumuze kadar ırk ozelliklerini bozmadan gelebilmesini, gecimini koyunculuktan sağlayan ciftcilerin en guvenilir dostu olmasına ve Dunya kopek ırkları arasında kurtlara karşı koyabilen tek kopek ırkı olmasına bağlanmaktadır. Kangal kopekleri en zor iklim ve calışma şartlarında verilen gorevi cani pahasına yerine getirirler. Bakım ve beslenme şartları diğer kopek ırklarına gore daha basit ve ekonomik olması Kangal ırkı kopek neslinin devamını sağlamıştır.

Kars Coban Kopeği


Temel Ozellikleri
Kars, Ardahan, Artvin, Erzurum, Ağrı, Iğdır bolgelerinde yetişen, saflığı tescil edilmiş, bolge şartlarına uyumlu, cok iyi koruyucu ozelliğe sahip, uyumlu, zeki, akıllı ideal bir coban kopeğidir.

Baş oldukca buyuk, geniş ve iri yapılı (ayı baş) ve siyah; burun ici, orta uzunlukta, kut ve siyah; ağız buyuk, kuvvetli cene yapısında ve dudaklarının ic tarafı siyah renkte; gozler kahverenginin de---gıs---ik tonlarında, alın duz, kulaklar sarkık, geniş ve derin, kuyruk uzun tuylu, iri ve sırta yukarıya doğru kıvrımlı; bacaklar kuvvetli, iri penceli ve guclu; tuyleri karışık ve kabarık gorunumlu, baş kulak, goğus altından arkaya doğru olan kısım siyah ağırlıklı, diğer yerler sarıdan kirli sarıya kadar de---gıs---en mat renkte ve siyahla yer yer karışmış durumda; ayaklarda sarının tonları hakim ve yukarıya doğru siyahlık artıyor.

Neler Yapar?
cok iyi koruyucu ozelliğe sahip ve uyumludur; duşmana karşı hırcındır, pencelerini rahatlıkla kullanabilir. Pence vurma ozelliği vardır. cene yapısı kuvvetlidir.

Akıllı, zeki, koruma icgudusu gelişmiştir. Soğuk ve cevre şartlarına karşı adaptasyonu kuvvetlidir.
Eve (ciftliğe, vs.)ait herşey ve herkes, her ne pahasına olursa olsun koruma alanına dahildir. (cocuklar, kediler, kuşlar, diğer kopekler, evin kendisi). Gene de tek başına ufak cocuklarla bırakılmamalıdır. Aile dışındakilere (misafir dahi olsalar) karşı temkinlidir ve dostca yaklaşmaz.

Kars coban Kopeği de herkesin kopeği olamaz, olmamalıdır. Kendisiyle vakit gecirecek eğitmeni, lideri olabilecek guclu ve sağlam karakterde sahiplerle gercek anlamda kişilğini bulabilir.

Tarihcesi
Yuzyıllar once suruleri, Kafkasya'dan dağlarla ve Karadeniz'le Hazar denizi arasındaki bolgelerde diğer insanlardan ve hayvanlardan koruyan ve en aşağı 600 yıllık bir gecmişe sahip bir ırktır.

Kuzeydoğu Turkiye'de cok yuksek dağlarda veya aşağıda vadilerde sığır veya at cobanlığı yapan kıymetli bu kopek konsultasyon sonuclarında resmi otoritelerce Turkiye'de Kars coban Kopeği olarak adlandırılmıştır.

Turkiye orijinli Kangal, Akbaş, Kars coban, Turk tazısı ve catalburun kopekleri ırk ozellikleri belirlenen kopek ırklarıdır. Bu ırklar ile ilgili bilimsel calışmalar surmekte, ayrıca konuya duyarlı kesimlerce kurumsal bazda sahiplenilmektedir.

Kars Turk coban Kopeğinin yurtdışına cıkarılmasında Askeri Veteriner Okulu ve Eğitim Merkezi Komutanlığının izni aranır.

Catalburun


Temel Ozellikleri
Munis, sevecen ve itaatkar kopekler. Sahiplerinin sozunden cıkmıyor, efendilikleri ile biliniyorlar. Ama ortak bir dertleri var: Sanki tam ortadan ikiye bolunmuş gibi duran, cirkin mi cirkin burunları. Bu yuzden de onlara "catalburun" deniyor.

Bu kusurları aynı zamanda en buyuk avantajları. Bu sayede sanki iki burunları varmış gibi daha iyi koku alıyorlar, cirkinlikleri onları diğer butun kopeklerden ustun kılıyor.

Neler Yapar?
Uzun sure sakin kalabilmeleri catalburunları mukemmel av arkadaşları yapıyor. Ancak hem yerde, hem de havada koku surebilme yetenekleri, gozlerinden okunan zekalarıyla birleşince catalburunlar sadece av kopeği değil aynı zamanda ideal narkotik, arama-kurtarma ve polis kopeği (K9) adayları. Durumun farkına varan Emniyet Genel Mudurluğu, Tarsus’a ekip yollayarak Ankara Golbaşı’ndaki kopek eğitim tesislerine hemen bu kopeklerden aldı.

Ferma av kopeklerinin gecerliliğinde en onemli faktorlerden biridir. Avın yerini bulup belirleyerek avı urkutmeden ama avcıyı da haberdar edecek şekilde kopeğin yaptığı harekete denir. Ferma Tarsus catalburun kopeklerince iki şekilde yapılmaktadır. Erkeklerin %89,18'i donarak ferma yapmakta, %86,48'i ayak kaldırarak ferma yapmaktadır. Hem ayak kaldırarak hemde donarak ferma yapan erkek sayısı %75,67'dir. Dişilerde ferma hareketi ise %88'inde donarak, %80'inde ayak kaldırarak yapılmaktadır. Dişilerin her iki ferma şeklini gosterme oranı ise %68'dir. Hem dişi hem erkek bireylerin tamamı her iki ferma şeklinden birini mutlaka yapmaktadır.

İncelenen catalburunların genelinde ev halkının dışındaki insanlarla da ve ozellikle cocuklarla hemen samimi tavırlar geliştirdikleri gozlemlenmiştir. cocuklarla oynamayı sevmeleri bu ırkın hasta cocuklarla ilgili rehabilitasyon kapsamında kullanılabileceğini gostermektedir. Dişi ve erkeklerin geneline bakıldığında %90'ının uzerinde cocuklarla iyi ilişkiler kurdukları belirlenmiştir.

Kokeni
catalburun av kopekleri Tarsus ve civar koylerde uzun yıllardır av kopeği olarak besleniyor. Sayılarının bugun itibarıyla 200 kadar olduğu tahmin ediliyor. 20 tanesi Tarsus Belediyesi’nin hayvan barınağında koruma altında. Mersin’de "catalburun" denilen kopekler yurtdışında ise Turkish Pointer olarak tanınıyor.

Halkımız tarafından yapılan bilincsiz ciftleştirmeler sonucunda orijinalliğini kaybetmiş olan “Tarsus catalburun” kopeğinin ırk ıslahı ile ilgili olarak, literatur ve bilimsel kaynak araştırmaları ve gen etutleri yapılmış, İstanbul universitesi Veteriner Fakultesi ve Tarsus Belediyesi ile koordineli calışmalar neticesinde Turkiye’deki orijinale en yakın ornekleri tespit edilip toplanarak bir damızlık kolonisi oluşturulmuştur.

Bu calışma ile bilincli ve bilimsel ciftleştirmeler sonucunda orijinal catalburun ırkı kopek elde etmek hedeflenmiştir. Bir Turk kopeği olan catalburun ırkı kopeğin dunya bilim cevrelerine tanıtılması, ayrıca Kacakcılık ve Organize Suclarla Mucadele Daire Başkanlığı calışmalarıyla dunya kopek ırkları literaturune “Turk ırkı Tarsuslu catalburun” kopeği şeklinde bilimsel adıyla kabul ettirilmesi planlanmaktadır.

Ancak catalburunların resmi anlamda ırk ıslahı yapılmadığı icin resmi listelerde adı gecmiyor. cunku Tarım Bakanlığı kopekleri hálá tip olarak tescil etmedi. Turkiye’ye ozgu bu ozel hayvanların araştırılması ve tanınması icin Tarımsal Araştırmalar Genel Mudurluğu’nun listesine alınmaları gerekiyor.

catalburun kopekleri Tarsus ve yakın cevresindeki avcılarımız tarafından kullanılmakta ve yerel bir av kopeği olarak bilinmektedir. Bu kopek ırkı uzerinde herhangi bir bilimsel araştırma yapılmamıştır. Turkiye'de yapılan tek ciddi calışma, Tarsus Mustafa Kemal Anadolu Lisesi oğrencilerinin hazırladığı iki projedir.

Tarsuslu uc lise oğrencisinin hazırladığı catalburun Projesi, TUBİTAK Liselerarası Proje Yarışması’nda (2002) birinci oldu. Biyoloji oğretmenleri umit Remzi Dincer’in danışmanlığında hazırlanan iki aşamalı projede yarısı dişi 80 kopekle calışıldı. Kopeklerin boy, kilo, kuyruk, kulak gibi olcumleri yapıldı, catalburun ortalamaları cıkarıldı. Tarsus Mustafa Kemal Anadolu Lisesi Biyoloji oğretmeni Dincer kopeklerin tescil edilmesi icin Tarım İl Mudurluğu’ne surekli dilekceler verdiğini ama henuz bir sonuc alamadığını soyluyor.

Tarım Bakanlığı’nın ataletine rağmen catalburun kopekleriyle ilgili calışmalar yok değil. Bunlardan bir diğeri de TRT’ye ait. Kurumun internet sitesinin TRT market bolumunde catalburunlar uzerine bir belgesel CD’si satılıyor.

Belgeselde yıllardır bu kopeklerle yaşamış Tarsuslu avcılar catalburunları anlatıyor. Kopeklerle ilgili bir başka calışma da Tarsus’ta faaliyet gosteren Berdan Tarih ve Kultur Vakfı. Vakıf bu ozel hayvanlarla ilgili bir kitap hazırlığında.

Akbaş


Temel Ozellikleri
Akbaş; iri cusseli, atletik yapılı, dururken ve hareket halinde son derece guzel ve zariftir. Anadolu'da kullanılan en eski koruma kopeklerinden birisidir.

Apartman hayatına uygun değildir. Hareket etmek ve mutlu olmak icin geniş alanlara ihtiyac duyar.

Neler Yapar?
Koyun, inek gibi ciflik hayvanlarına karşı iyi ve koruyucu, fakat kurt, ayı, cakal gibi yabani hayvanlara karşı cok saldırgandır. Genellikle yabancılara karşı saldırgan olduğu icin bulunduğu evin veya bahcenin cevresi dış ortamı gormemesi icin kapatılır. Aksi halde yuruyen ve hareket eden her şeye havlayabilir. Geceleri, gunduz vaktine gore daha fazla dikkatli ve bekcidirler. Gunumuzde bekci kopeği olmanın yanı sıra coban kopeği olarak da kullnılmaktadır.

Tarihcesi
Aynı zamanda Turk coban Kopeği de denilen bu ırk Turkiye'de Batı ve Orta Anadolu Bolgesi'nde yaşamaktadır. Bundan 3000 yıl once uretildiği ve atalarının diğer coban kopekleri olabileceği sanılmaktadır. Ayrıca bazı kişilerce Avrupa'da yaşayan Pyrenean Mountain Dog, Tatra Mountain Dog, Kuvarsz ve Komondor gibi iri beyaz ırklarla da bir akrabalığı duşunulmektedir.

Turk Tazısı


Temel Ozellikleri
Turkiye'nin ozellikle Guney Bolgelerinde bulunan, cok uzun zamandan beri tavşan avlamak amacıyla yetiştirilen, diğer coban Kopekleri ile Anadolu'nun kulturune yerleşmiş ender kopek ırklarından biridir.

Oldukca keskin bir goze ve koklama duyusuna sahiptir. Gozleri parlak ve kahve renklidir. Vucut ortusunun rengi oldukca farklı ve vucut olcusu cok ince, so---gug---a karşı direnci duşuk, baş yapısı ince, uzun narin bir ırktır. Turk Tazısı'nın ayakları uzun, tuyleri kısa, kuyruğu ince ve tuysuz, boyun uzun, goğus derin ve karnı cekiktir.

Neler Yapar?
Sakin mizaclıdır. Avda son derece başarılı bir izsurucu ve avın yerini işaret edendir. Post rengi her renkte olabilir. Turk Tazısı, daha cok bıldırcın, keklik, tavşan ve tilki avının yapıldığı, Orta ve Guney Anadolu'nun sulak yorelerinde bulunur. Soğuk mevsimlerde uşumesin diye, sırtına cul veya ortu sarılır.


Tarihcesi
Turkiye kopek ırkları icinde sayıca en az olanı olmasına rağmen, hakkında en fazla tarihi dokuman olan ırk Turk Tazısı'dır. 16. yuzyıldan kalma bir minyaturde, Kanuni Sultan Suleyman'ın bir şehzadesi, bir tazı ile avlanırken resmedilmiştir. Turk tazısının, Kırgız Tazısı'ndan geldiği, bunun da Orta Asya'dan Anadolu'ya yapılan gocler sırasında, Turkler tarafından getirildiği iddia edilmektedir. Gunumuz tazılarından İran Saluki Tazısı'na benzemektedir fakat ondan daha iridir.

Turk Tazısının yurtdışına cıkarılmasında Askeri Veteriner Okulu ve Eğitim Merkezi Komutanlığının izni aranır.


Soko (Sokak Kopeği)



Temel Ozellikleri
Comar, melez bir ırktır. Diğer kopek ırkları gibi saf bir ırk değildir, ortak ozellikleri bir başlık altında toplanabilecek kadar benzer gorunuşleri olmasa bile, ortak kişilik ozellikleri sergileyebilir. Bu yuzden ve evimizdeki bircok kopeğin bu ırk başlığı altında toplanabileceği mantığına dayanarak Turk Sokak Kopeği diye adlandırdığımız Comar'ı kopek ırkları listemize aldık.

Neler Yapar?
Sokaklar sadece biz insanlara ait değil. Toplumsal hayatta caddeleri, yuruduğumuz sokakları, canlı cansız pek cok varlık ile paylaşırız. Sokakları paylaştığımız canlılardan biri de sokak kopekleri.

Adı ustunde, sokak kopekleri sokağa ait. Dunyamızda sahipsiz bir şey olmadığı icin, sokak kopeklerine de sokaklar sahiplik ediyor. İnsan sahipli hemcinslerinden daha ozgur sokak kopekleri.

Bir isim kaydına girmemekle beraber, kendi toplumsal hayatları, hatta duzenleri var. İnsanların verdiği bir adı olan kopeğe kopek demek her zaman uygun duşmez. Fino, karabaş, kaplan, cesur ve benzeri demek gerekir. Oysa sokak kopeği, her yerde ve her zaman, adıyla ve sanıyla kendisidir, sadece kopektir, kopek bilinir.

Kopek, kimi insanların konuşma dilinde, hatta yazılarda, birbirine aşağılama benzetmesinde kullanılır. Nicin?

Ozgurluğu kıskanıldığı icin mi? Tasma takmadığı icin mi? Sokağa cıkma yasaklarına uymadığı icin mi? Makam mevki ve unvan sahiplerini gormezden gelip selam durmadığı icin mi? Nufus sayımına gelmediği, nufus cuzdanı taşımadığı ve ehliyet almadığı icin mi? Diploma, makam mevki, servet saman peşinde koşmadığı icin mi? Sokakta doğurup, ilac kullanmadığı icin mi? Nufus planlamasına uymadığı ve kontrol hapını yutmadığı icin mi?

Sokak kopekleri, zaman zaman insan ilgisine uğradıkca inlemiş; başına buyruk diye, bizim tarihimizde, İstanbul'da surgunlere uğramış.

Dunya tarihinde, kopeğin totemleştirilip heykelinin tapınaklara konduğunu okuyoruz. Kurt cinsinden evcilleştirildiği soylenen kopeğin, en eski evcilleştirilme bolgesi, Eski Mısır. Eski Mısırlılar kopeği kutsal saymış ve mumyalamış. Oniki hayvan adı bulunan Eski Orta Asya Turk Takvimi'nde, yıllardan birinin adı, it, yani kopek.

Dede Korkut kitabında kopek, dost ve kılavuz.
Dinler tarihinde, Roma donemine rastlayan yedi uyurlar olayında, Kıtmır ismindeki kopek meşhurdur.

Sokak kopekleri de yaşam derdinde; ya zehirleniyor ya da kafeslere tıkılıyorlar. Yeni yasanın 'Kısırlaştır, aşıla, kupele, bırak' maddesi henuz hayata tam anlamıyla gecirilemedi. Onlara sahip cıkanlar ise coğu zaman gonulluler ve iyi kalpliler.

Tarihcesi
İstanbul'un sokak kopeklerinin de bir tarihi var. Osmanlı İmparatorluğu'nda dokunulmazlıkları olan sokak kopekleri kartpostalların değişmez figurleriydiler. 1865'te toplatılıp Hayırsız Ada'ya gonderilen kopekler, buyuk bir İstanbul yangını cıkması uzerine geri getirildiler.

"Hayatımda hic bu kadar mahzun bakışlı ve kalbi kırık sokak kopekleri gormedim." (Mark Twain, İstanbul ziyareti, 1867 Umit Sinan Topcuoğlu'nun kitabından.)
__________________