Zoonoz Hastalık ne demektir?

Zoonoz hastalıklar; insanlar ve hayvanların birbirine bulaştırabildikleri ve her iki gruba dahil bireylerde ortak olarak şekillenen hastalıklar diye tanımlanabilir.

Dunya sağlık orgutu; zoonoz hastalıkları, doğal koşullarda insanların ve hayvanların birbirine bulaşan hastalığı olarak tanımlamaktadır.

Ancak bu tanımlamadaki ‘doğal koşullar’ kavramının aksine bazı hastalıkların bulaşabilmesi icin bir takım ozel şartların oluşması gerekmektedir ki bu da onemli bir konudur. Orneğin kuduzun bulaşabilmesi icin mutlaka ısırık, tırmalama vb. nedenlerle oluşan acık bir yara olmalıdır. Aynı durum Brucella enfeksiyonlarında da soz konusudur. Bulaşma yollarından biri olan deri yolu ile bulaşma ancak deri uzerinde cizik, catlak gibi acık bir yaranın varlığında mumkundur.

Zoonoz hastalığın tanımından da anlaşıldığı gibi tek taraflı bir bulaşma değil, her iki grubunda birbirine hastalık bulaştırması soz konusudur. Bulaşmanın kaynağına gore zoonoz hastalıklar iki gruba ayrılır.

Zooantroponozlar; hayvanlar ve hayvansal urunler aracılığı ile insanlara bulaşan hastalıklar.

Antropozoonozlar;insanlardan hayvanlara bulaşabilen hastalıklar.

Bu pratikte kullanılmayan bir gruplandırmadır ve beşeri veya veteriner hekimlikte genel olarak zoonoz hastalıklar olarak değerlendirilir.

İnsanlardan hayvanlara gecen hastalıklara sistiserkozları (cysticercosis) ornek olarak gosterebiliriz. Ulkemizde de sık gorulen ve konakcılar aracılığı ile dolaylı yolla kedi ve kopeklerde gorulebilen bu parazitin, ergin şekli olan tenialar (T.Solium) insanların ince bağırsağında yaşar ve enfekte gıdaların yenmesi ile sığırlara (T.Saginata) gecer. Kedi ve kopeklere bulaşma, ciğ etlerin veya enfekte ic organların yedirilmesi sonucu olabildiği gibi doğrudan insan atıkları ile enfekte olmuş gıdaların yenmesiyle de oluşabilir.

Tum pet sahiplerinin ortak endişesi olan konu zooantroponoz karekterli hastalıklardır. Birlikte yaşadığı petlerin kendileri icin oluşturabileceği riskleri bilmek her zaman insanların ilgisini ceken onemli bir konu olmuştur. Ayrıca zoonoz karakterli hastalıklardan bazıları petlerde tedavisi olmayan, sadece koruyucu aşılamalar ile onlenebilen hastalıklardır ve insanlar icinde ciddi tehlike yaratabilmektedir. Bu gun tum dunyada hem insan hemde hayvan sağlığı icin buyuk onem taşıyan kuduz buna en iyi ornektir.

Zoonoz hastalıklar hangi yollarla insanlara bulaşabilir ?

Zoonoz hastalıkların bulaşması hastalığın etkenine bağlı olarak farklı yollarla olmaktadır. Ancak genel olarak bulaşma temas, solunum veya oral yol ile olmaktadır. Tum bulaşma yollarında asıl olan ortak nokta etkenin taşınmasıdır. Kedi veya kopeklerin vucut atıkları (dışkı, idrar, salya, burun akıntısı) etkenlerin taşınmasında onemli bir yoldur. Bu atıklarla temas veya atıklarla bulaşık enfekte gıdaların alınması sonucu insanlara gecebileceği gibi ısırma ve tırmalama sonucu kan yolu ile de bulaşma olabilir.
Direk bulaşmanın yanında kedi ve kopeklerdeki etkenlerin ara konakcılar vasıtası ile insanlara indirek yolla bulaşabilmesi de mumkundur. Son yıllarda ulkemizde de sık rastlanılan ve kopeklerde ağrılı eklem hastalıkları ile karekterize Lyme hastalığını buna ornek olarak verebiliriz. Hastalığın etkeni keneler aracılığı ile kopekden kopeğe taşınabildiği gibi keneler vasıtası ile insanlara da bulaşabilmektedir.

Zoonoz hastalılar nelerdir?

Kedi ve kopek gibi petlerden kaynaklanan zoonoz hastalıklar yanında tavuk, kuş vb. kanatlı hayvanlar, koyun, sığır vb. evcil memeliler, maymun, fare vb. yabani memeliler ve tavşanlar gibi pek cok hayvan turune ait zoonoz hastalık, insanlara bulaşarak ciddi sorunlara neden olabilir. Kedi ve kopeklerde dahil olmak uzere tum hayvan turlerinde gorulebilen ve insanlara da bulaşabilen bu zoonozlar, bakteriyel, paraziter, viral ve mantar kaynaklı olabilmektedir. Ayrıca bulaşması sadece kene pire gibi arthropodlar aracılığı ile olabilen bazı zoonoz hastalıklar arthropadal kokenli zoonozlar olarak tanımlanmaktadırlar. Bu etkenler (bakteri, virus, mantar ve parazitler) kedi ve kopeklerde değişik şekillerde hastalığa neden olurlar ve farklı yollarla insanlara bulaşabilirler.
Kedi ve kopeklerde sık karşılaşılan ve onem taşıyan zoonoz karakterli hastalıklardan bazıları şunlardır;
Salmonellosis, Brucellosis, Camphylobacteriosis, Leptospirosis, Kuduz, Cat Scratc disease, Lyme disease, Veba, Tularemi, Sporotrichosis, Dermatophytosis, Toxacara canis, Echinococcosis, Droflariasis, Cysticercosis, Toxoplasmosis.

Zoonoz hastalıklardan nasıl korunabiliriz ?

Korunma icin her şeyden once etkenin veya hastalık kaynağının bilinmesi gerekir. Bunun dışında onemli olan diğer bir konuda bulaşma yollarının bilinmesidir.

Zoonoz hastalıkların gerek petler arasında yayılmasını, gerekse insanlara bulaşmasını onlemek icin koruyucu olarak yapılan aşı, ilaclama, ic ve dış parazitler ile mucadeleye onem vermek gereklidir.

Kuduz gibi tedavisi olmayan bazı zoonoz hastalıkların varlığı koruyucu hekimliği on plana cıkarmaktadır. Bu amacla spesifik hastalıklara karşı geliştirilen aşı uygulamaları halen tum dunyada olduğu gibi ulkemizde de en etkin yontem olarak kullanılmaktadır. Bu aşılara ornek olarak kuduz, lyme ve Leptospiro aşıları ornek olarak verilebilir.

Ayrıca petlerde oldukca sık gorulen ve insanlarda hydatik kist oluşumuna neden olan Eccinococcuslar ile mucadele de, oral yolla duzenli olarak yapılan paraziter uygulamalar ile yapılabilir.

Zoonoz hastalıkları onlemek icin yapılan bazı calışmalar

Uzun yıllar boyunca zoonoz hastalıkların onlenmesi icin gereken calışmalara onem verilmemiş olmasına karşın ozellikle son donemlerde yapılan calışmalar zoonozlara karşı alınan onlemleri ve korunma calışmalarını artırmıştır.

Ulkemizde 1991 yılında kurulan ‘Turkiye Milli Zoonozlar Komitesi’ faal olarak calışmalarına 1998 yılında başlamış ve UNESCO ile ortak calışmalar yaparak halk sağlığı eğitim komiteleri tarafından toplantılar duzenlenerek bilgilendirme calışmalarına başlanmıştır. Ayrıca Sağlık Bakanlığı Veteriner Halk Sağlığı Daire başkanlığı tarafından duzenlenen’kuduz hastalığı mucadele programı’ ile zoonoz hastalıklar ve bunlardan korunma calışmaları artırılmıştır.

Alintidir.
__________________