AKVARYUMDA BIYOLOJIK DENGE
Akvaryumdaki balıklar, bitkilerve mikro organizmalar, biribirleriyle biyolojik etkilesim icindedirler. Amac akvaryum ekolojisi icinde biribirlerini tamamlayan butun bu canlilari uyum icinde yasatabilmektir. Akvaryumdaki iki temel biyolojik donusum zincirine bakmak, bu biyolojik etkilesim hakkinda bir fikir verecektir.
Azot zinciri
Biyolojik arinma : Basrolde bakteriler, yan rolde bitkilerKum, filtre malzemesi, bitki yapraklari gibi yuzeylere yerlesen aerobik (oksijenle soluyan) ve anaerobik (oksijensiz soluyan) bakteriler akvaryumdaki cesitli biyolojik donusumleri gerceklestirirler. Bu donusumler sirasinda sudaki balık diskisi ve uresi, artik yemler, curuyen bitki yapraklari gibi organik artiklar en kucuk yapi taslarina kadar ayristirilirlar. Bu ayrisim urunlerinin bir kismi bitkiler tarafindan besin maddesi olarak degerlendirilir (ornegin nitrat NO3 ), bir kismi gaz halinde havaya karisir (ornegin azot gazi N2 ), bir kismi da suda birikir. Duzenli su değişimleri nin en onemli yarari bu biriken maddelerin konsantrasyonlarinin belli sinirlarin altinda tutulmasidir.
Aerobik (oksijenli soluyan) ve anaerobik (oksijensiz soluyan) bakteriler
Yeni kurulan bir akvaryumda ancak aerobik ve anaerobik bakteri gruplarinin uyumlu calismalari sonucu zamanla biyolojik denge kurulur. Bu uyumu saglayabilmek icin filtre malzemelerinin cogu hem aerobik hem de anaerobik bakteri kolonilerine uygun ortamlar saglayacak sekilde uretilir. Kumda ya da filtre malzemesi icinde su dolaşımı nin hizli oldugu bolgelerde yeterince oksijen bulunur ve buralarda anaerobik bakteriler yerlesir. Su dolaşımınin yavas oldugu bolgelerde ise oksijen azligi nedeniyle daha cok anaerobik bakteriler kolonilesir.
Bir akvaryumdaki en temel biyolojik donusumlerden biri azot zinciri adi verilen azotlu bilesiklerin bakterilerce ayristirilmasi surecidir.
Amonyum ve amonyak
Akvaryumda yasayan balık, bitki ve diger canlilarin organik artiklarinin parcalanmasi sonucu amonyum (NH4) ve amonyak (NH3) olusur. Amonyak amonyuma gore cok daha zehirlidir. Sudaki amonyak konsantrasyonu
0.1 mg/litre 'nin uzerine cikarsa akvaryum canlilari icin tehlike canlari calmaya baslar. Suyun pH degeri yukseldikce, yani su alkalilestikce, ve sicaklik yukseldikce amonyumun amonyaga gore orani yukselir. Yani, akvaryumda pH ve sicaklik yukseldikce etkin bir biyolojik filtrasyon daha da onem kazanir.
Ornegin pH derecesinin yuksek oldugu (yaklasik 8.3) deniz akvaryumlarinda, bir de deniz canlilarinin tatli su balıklarına kiyasla amonyaga karsi daha hassas olduklari goz onune alinirsa, amonyum/amonyak bilesiklerinin dusuk konsantrasyonda tutulmasina daha da buyuk ozen gostermek gerekir. Asagidaki tabelada pH ve sicaklik faktorlerine bagli olarak sudaki zehirli amonyagin, amonyum/amonyak toplamina gore yuzde (%) olarak payini gorebilirsiniz.
% Amonyak / (Amonyum + Amonyak)
Sicaklik ° C
pH
22
24
26
28
7.8
2.8
3.2
3.6
4.0
8.0
4.3
5.0
5.6
6.2
8.2
6.7
7.7
8.5
9.3
8.4
10.2
11.6
12.9
14.0
Nitrit ve nitrat
Ikinci asamada aerobik nitrosomonas bakterileri amonyum ve amonyagi nitrite (NO2) donustururler. Ucuncu asamada da yine oksijenli solunum yapan nitrobacter bakterileri nitriti nitrata (NO2) cevirirler. Fazla miktarlari balık sagligini ve gelisimini olumuz etkilemekle birlikte, nitrat, nitrite gore cok daha az zehirli bir bilesiktir. Ayrica nitrat bircok akvaryum bitkisi tarafindan besin maddesi olarak kullanilabilir.
Yuksek nitrat konsantrasyonu balıklarda bagışıklik sisteminin zayiflamasina ve buyumenin durmasina neden olabilir. Bu yuzden, ozellikle genc balıkların yetistirildigi akvaryumlarda nitrat konsantrasyonunu dusuk tutmak icin bitki, etkin anaerobik biyolojik filtrasyon ve duzenli su değişimleri cok onemlidir.
Anaerobik filtrasyon derken:Bazi biyolojikfiltre malzemelerinin hem aerobik (oksijenle soluyan) hem de anaerobik (oksijensiz soluyan) bakteri kolonilerini barindirabilme ozellikleri vardir. Genelde filtre malzemeleri arasinda su dolaşımınin hizli oldugu oksijence zengin bolgelerde aerobik, su dolaşımınin yavas oldugu oksijence fakir oldugu bolgelerde ise anaerobik bakteriler kolonilesirler. Bu anaerobik bakteri guruplari nitrati da parcalayarak cogu ucup havaya karisan azot gazina donustururler. Son yillarda su cikisinin ozellikle cok yavas ayarlandigi bazi nitrat filtreleri piyasaya cikmistir. Sudaki amonyak konsantrasyonu 0,1 mg/litre'yi asarsa balıklarda olumsuz etkileri gorulmeye baslanir. Nitrit konsantrasyonu 0,5 mg/litre'nin uzerine cikarsa balıklar icin zehirlidir. Nitrat ise 25 mg/litre'yi asmamalidir.
Tehlikeli ust sinirlar:
Amonyak
0.1 mg/litre
Nitrit
0.5 mg/litre
Nitrat
25 mg/litre
Akvaryum: Ekosistem
Biyolojik dengesi oturmus bir akvaryum, baligi, bitkisi, bakterileri ve diger mikrobik canlilariyla birlikte, unsurlari biribirleriyle uyum icinde calisan tek bir organizma ya da ekosistem gibi dusunulebilir. Bu uyum bozulursa kotu sonuclari sasilacak kadar cabuk gorulur. Ornegin akvaryuma bilincsizce atilan bir ilacin nitrobacter grubu bakterileri oldurdugunu, boylece nitriti nitrata donusturen donusum zincirinin kirildigini varsayalim. Boyle bir durumda nitrit konsantrasyonu 6-12 saat icinde sifirdan balıklar icin zehirli olacak duzeylere (0.5 mg/litre uzeri) cikabilir.
Biyolojik dengenin tam anlamiyla oturmasi zaman alir
Akvaryumda azot zincirinin disinda bir kismi hala bilimsel olarak aciklanmamis bircok biyolojik donusum sureci yer alir. Bitki koklerinin de karistigi bu karmasik donusumlerin yer aldigi akvaryum kumunda dengelerin tam anlamiyla kurulmasi 6 ay ile 1 yil arasi bir zaman alabilir.
Nitrit konsantrasyonu; biyolojik dengenin bir gostergesi
Yeni kurulmus bir akvaryumda cok az sayida bakteri oldugu icin biyolojik donusumler baslangicta cok yavas olur. Ozellikle dengenin henuz kurulmamis oldugu bu kritik devrede akvaryum testleriyle suyun amonyak, nitrit ve nitrat degerlerini olcmek yerinde olacaktir. Biyolojik donusum zincirinin kurulup kurulmadigini anlamak icin olculebilecek pratik bir indikator (gosterge) sudaki nitrit konsantrasyonudur. Yeni kurulmus bir akvaryumda ilk once nitrit bir noktaya kadar artar, sonra nitriti nitrata donusturen nitrobacter bakterilerinin sayisi yeterli bir duzeye ulastigi zaman dusmeye baslar; bir sure sonra da hemen hemen sifira iner.
Kaynak: Tunc Ali Kutukcuoglu
Fotosentez
Bitkiler, gunes enerjisinin yardimiyla birtakim inorganik bilesikler ve mineralleri ham madde olarak kullanip ihtiyac duyduklarinda kendileri icin enerji kaynagi gorevini yapacak glikoz, uzum sekeri gibi organik bilesikleri sentezlerler. Boylece gunes enerjisini bu organik bilesikler icinde depolamis olurlar. Bu arada karbondioksitteki karbonu (C) kullanip suya oksijen verirler. Bitkilerin gunes enerjisini kullanarak gerceklestirdikleri bu biyolojik donusume fotosentez (asimilasyon) denir.
Bitkiler fotosentezle solunumda kullandiklarindan daha cok oksijen uretirler
Gunduzleri (ya da ışık acik oldugu surece) fotosentez yapan bitkiler, besin maddelerinde depolanmis enerjiyi aciga cikarabilmek icin balıklar ve aerobik bakteriler gibi hem gece hem gunduz oksijenli solunum yaparlar. Solunumda fotosentezin tersine oksijen kullanilir ve karbondioksit aciga verilir. Normal sartlar altinda akvaryum bitkilerinin fotosentezle suya verdikleri oksijen, kullandiklarindan cok daha fazladir. Bu yuzden bitkiler akvaryumda onemli bir oksijen kaynagidirlar.
Geceleri balıkların cogu (nokturnal -gece aktif- turler haric) uyur veya haraketsiz kalirlar ve daha az oksijen tuketirler. Bu yuzden bitkilerin geceleri oksijen uretmemeleri bir sakinca yaratmaz.
Bitkilerin besinlerini sentezleyebilmeleri icin sudaki karbondioksite (CO2) ihtiyaclari vardir
Bitkilerin yeterince hizli fotosentez yapabilmesi icin gerekli besin maddeleri ve minerallerin yaninda suda yeterince karbondioksit de olmalidir. Sudaki karbondioksit konsantrasyonu dusukse fotosentez, dolayisiyla oksijen uretimi de yavas olacaktir. Bir akvaryumdaki en onemli dogal karbondioksit kaynaklari aerobik bakterilerin ve balıkların solunumlari sonucu aciga cikan karbondioksittir. Ozellikle bitkilerinin iyi gelismesini isteyenler icin gelistirilmis, suya karbondioksit veren sistemler gelistirilmistir.
Akvaryumdaki canlilar disinda ışık ve su dolaşımı, karbondioksit-oksijen dengesini etkileyen iki onemli fiziksel unsurdur: ışığın etkisi:
Bitkilerin ozellikle hizli buyuyen bazi turlerini yasatmak bir bakima balıklardan daha zordur. Cogu yetiskin balık, bir, hatta iki hafta acliga dayanabilir. Bitkiler ise ihtiyac duyduklari cesitli besin maddeleri ve minerallerden herhangi birinin dahi eksikliginde hemen bozulup curumeye baslarlar. ışık ne kadar gucluyse fotosentez o kadar hizli olur; dolayisiyla sudaki besin maddeleri de o derece hizla tukenir. ışıklandirmasi cok guclu akvaryumlara bu yuzden daha sik bitki gubresi ve hatta karbondioksit eklemek gerekir. Cunku guclu ışıklandirmali ve bol bitkili bir akvaryumda balık ve bakterilerin aciga cikarttiklari karbondioksit cogu zaman bitkiler icin yeterli olmayacaktir. Daha dogal bir cozum ise ışığı biraz daha zayif ayarlayip, balık ve bakterilerin karbondioksit uretimiyle bitkilerin tuketimi arasindaki dengeyi kurmaktir.
Akvaryumdaki su dolasim (sirkulasyon) hizinin etkisi
Oksijen akvaryuma iki yolla kazandirilir: Havadan suya difuzyon. (Bu difuzyon su yuzeyinin hareketiyle hizlanir.) Bitkilerin fotosentezi. balıklara oksijen, bitkilere karbondioksit
balıkların saglikli yasamalari icin suda yeterince oksijen olmalidir. Buna karsilik bitkiler de karbondioksite gereksinim duyarlar. Unutmayalim ki sudaki karbondioksit miktari fotosentez hizini, dolayisiyla oksijen uretim hizini etkiler.
Akvaryumda fazla hizli su dolaşımı
Su cok hizli havalandirilir ya da filtre edilirse bitkiler icin gerekli olan karbondioksit havaya ucar. Zamanla bozulup curuyecek bitkilerin fotosentezi, bunun sonucu olarak da ve oksijen uretimi durur.
Akvaryumda cok yavas su dolaşımı
Su dolaşımı cok yavassa sicaklik, oksijen ve cesitli besin maddeleri akvaryumun her kosesine esit dagilamayacaktir. Bu da hem balık hem de bitki sagligini olumsuz etkileyecektir. Dozaj sorunu gozunuzu korkutmasin!
Verilen bilgilerden anlasilacagi gibi, ışık siddeti kadar su dolaşımınin da dozunu ayarlayabilmek akvaryumun biyolojik dengesi icin onem tasir. Yanliz bu ayrintilar gozunuzu korkutmasin. Uygun ışıklandirma ve filtrasyon cok hassas ayarlari gerektirmez. Biraz tecrube, okuma ve gozlemle bu zorluklarin ustesinden gelebilirsiniz.
Akvaryumda uygun hizda su dolaşımı
Su uygun bir hizdafiltre edilirse suda yeterli karbondioksit ve oksijen bulunacagindan hem bitkiler, hem de balıklar saglikla yasayabilecektir. Burada akvaryumdaki balık ve bitki miktarlarinin dengesi de onemlidir.
__________________