SPANYEL, TAZI VE TERİYE gibi kopek soylarının coğu, yuzlerce yıllık bir gecmişe dayanmaktadır; ama istendiğinde, iki ya da daha cok sayıda farklı soyu cifleştirme yoluyla her zaman yeni bir sou geliştirilebilir. Sozgelimi Sealyham teriyesi, 19. yuzyılda Wales bolgesinin (İngiltere) Sealyham yoresinde yaşamış Kaptan Edwards'ın geliştirdiği bir yeni soydur. Ortadan kalkmış bir soyu geri getirmek, yani "yeniden yaratmak" olanağı da vardır. Gunumuzden yaklaşık yuz yıl once soyu tukenmiş İrlanda kurt kopeğinin yeniden elde edilmiş olması, buna ornek gosterilebilir. Bu sonuca Danua kopeği, İskoc geyik tazısı ve mastı arasındaki ciftleşmelerden yeni bir soyun ortaya cıkmasıyla varılmıştır. İngiltere'de 1859'da yapılan ilk kopek yarışmasından once, aynı soy icindeki kopekler arasında buyukluk, bicim ve renk bakımından onemli değişkenlikler varken, yarışmalara katılmak icin aranan standartların bir sonucu olarak, gunumuzde aynı soydan gelen kopekler artık birbirlerine cok benzemektedir. Kopeklerin bireysel ozelliklerini yitirmelerine yol acabildiğinden, bu kopek soyları icin zararlı olabilir ve soydan gecme hastalıklara yol acabilir. Alman coban kopeklerinde sık sık kalca cıkıklığı gorulmesinin nedeni budur.

AVCI KOPEKLERİ
YABAN HAYVANLARINI AVLAMADA kopeklerin kullanılması dunyanın her yanında yuzyıllarca eskiye dayanır. Ortacağ'da yanında kopeklerle at sırtında avlanmanın, Avrupa'da kralların ve feodal soyluların yaşamında onemli bir yeri vardı. Avcılık, şovalye turnuvaları ve savaşlar icin gerekli bir idman sayılmaktaydı.Avcılığa ilişkin yasalar son derece karmaşıktı; belirli hayvan turleri yalnızca soylular tarafından avlanabilecek bir sınıflandırmaya alınmıştı.Onemli "av hayvanları" erkek ve dişi kızıl geyik, yaban tavşanı, yaban domuzu ve kurttu.Alageyik, karaca, tilki ve yaban kedisiyse ikinci sırada kabul edilmekte ve "kovalanan hayvanlar" diye adlandırılmaktaydı.Koklayarak ve gorerek iz surmek icin ozel olarak yetiştirilmiş tazı ve zağarlar av sırasında farklı zamanlarda kullanılır, kral saraylarında ve soyluların malikanelerinde bunlar icin ozel kulubeler bulunurdu. En değerli avcı kopekleri, erkek tazılardı.

COBAN KOPEKLERİ
HAYVAN SURULERİNİ korumak ve gutmek amacıyla kopeklerden yararlanmanın başlangıcı, ciftcilerin buyuk miktarda koyun, keci ve sığır yetiştirmeye başladığı İ.O 1000'lere kadar uzanır.Romalı yazar Columella, İ.S I. yuzyılda ciftlik hayvanlarının bakımı konusunda yazdığı kitapta, cobanların kurttan kolayca ayırt edilmesi icin beyaz coban kopeklerini yeğlediklerini (cunku cobanın, hayvanlarına dadanan bir kurt olduğunu sanarak kendi kopeğini oldurme tehlikesi her zaman vardı) belirtmiştir.Kurtların artık buyuk olcude ortadan kalkmış olduğu gunumuzde bile, dunyanın hemen her ulkesinde onemli coban kopeği soylarının coğu hala yetiştirilmektedir.Bunların postları yine, birsuru beyaz lekeyle kaplı sarımsı kahverengi ya da acık renklidir.

YARDIMCI KOPEKLER
KOPEKLER TARİH BOYUNCA insan topluluklarına yardımcı olma acısından vazgecilmez bir onem taşımışlardır. Başka hayvan surulerini gutmenin ve insanlara arkadaşlık etmenin yanısıra, kopeklerin yerine getirdikleri başlıca gorev, evlere ve ciftliklere bekcilik etmektir. Gununmuzde bekci kopeklerinin gorduğu işler icine fabrikaların ve sanayi tesislerinin korunması da girmektedir .Ama bir kopeği tek başına boş bir bina ya da başka kapalı bir alana kapatmak ve kendi başına yaşayıp davetsiz konukları uzak tutmasını beklemek, kopeğin butun toplumsal davranış kalıplarına aykırı duşen acımasız bir uygulamadır. Polisin koruma ve uyuşturucu maddeler ile patlayıcıları arayıp bulma konusunda eğittiği kopeklerse, ender olarak yalnız kalırlar ve normalde dengeli bir yaşam surdururler.
Belirli kopek soyları, oburlerine oranla doğuştan daha saldırgandır; bununla birlikte, aşağı yukarı butun kopeklerin, yabancılara karşı saldırgan olma ve bakıcılarına zarar vermeme konusunda eğitilmeleri gerekir. Gunumuzde kopekler hasta, sakat ve yalnız insanlara yardımcı olmak gibi bircok yararlı iş gorurler; ustelik gunluk yuruyuş konusunda gosterdikleri ısrarla, sahiplerinin sağlıklı kalmasına yardımcı olurlar.

SPOR KOPEKLERİ
KOPKLERİN BUYUK BİR BOLUMU cağlar boyunca yazık ki oldukca acımasız sayılabilecek bircok spor dalında kullanılmıştır.Romalılar doneminde moda haline gelen kopekleri ayı ve boğa gibi hayvanlarla dovuşturmek, Batı'da 14. yuzyıl sonlarına kadar surmuştur.Gunumuzdeyse, insanların cok buyuk bolumu bir kopek dovuşunu ya da bir kopek topluluğunun bir porsuğa saldırıp onu parca parca edişini izlemekten zevk duymayı anlaşılmaz bulmaktadır.Ama bazı ulkelerde yasaklanmış olsa da, dunyanın bircok yerinde bu tur gosteriler hala duzenlenmektedir.
Ote yandan kopekler birbirleriyle yarışmaktan hoşlanırlar ve aynı olcude zalimce olmayan bircok spor dalı vardır.Cok sayıda farklı tazı soylarının tumu, tavşan,vb. hızlı koşan avları izlemek ya da kovalamak icin geliştirilmişlerdir.Gecmişte "doğancılık" diye adlandırılan kuş avında, tazıların yırtıcı av kuşlarıyla birlikte kullanılması yaygındı.Kuzey Afrika'da ve Asya'da, Saluki ve Afgan tazısı, ceylan kovalamaya yarayan soylardı.Gunumuzde yapılan kopek yarışlarında, hızlı koşmak icin ozel olarak geliştirilmiş tazılar, mekanik bir "tavşan"ın peşinde koşarlar.

TAZILAR VE ZAĞARLAR
CEŞİTLİ OZELLİKLER TAŞIYAN kopekler, evcilleştirmenin başlamasından kısa bir sure sonra (gunumuzden yaklaşık 6,000 yıl once),farklı obeklere ayrıldılar.En ozgun obeklerden biri olan av izleme kopekleri de, zamanla iki ayrı obek altında toplandılar:
İngiliz tazısı ve Afgan tazısı gibi gorerek iz suren tazılar;
bloodhoud gibi koku alarak iz suren zağarlar.Av sırasında, ince yapılı olan ve cok hızlı koşan tazılar avı kovalamada, daha ağır yapılı olan ve daha yavaş hareket eden zağarlarsa avın yerini belirleyip ortaya cıkmaını sağlamada kullanılıyordu.Tazılar ve zağarlar, buyukluk bakımında obur kopek obeklerine gore daha buyuk ceşitlilik gosterir.Eskiden tazı olarak kullanılan ve şimdi zağar obeğinde sayılan İrlanda kurt kopeği en ağır kopeklerden biridir; minik porsuk zağarıysa, en kucuk soylar arasında yer almaktadır.Bircok tazı ve zağar soyu hala avlanmada kullanılmaktaysa da, bazıları ev kopeklerine donuşmuş durumdadır.Kucuk yapılı ceşitlerin omru 15 yıl dolayındayken, cok iri olanlarda ortalama sure bunun ancak yarısı kadardır.

KUŞ AVI KOPEKLERİ
SPANYELLER, SETERLER, puanterler (pointer'lar) ve avları bulup getiren kopeklerin tumu, "kuş avı kopeği" diye adlandırılan obekte yer alır.Kulubede yaşamak icin geliştirilmiş bu soylar genellikle saldırgan değillerdir. Gunumuzde en cok kullanıldıkları alan, tufekle kuş avcılığıdır. Yalnızca "işaret etme" ve "yer belirleme" konusunda eğitilirler. Kuşları bulmak icin havayı koklar, sonra comelmiş durumda sessizce durarak, avcıların peşinde olduğu kuşların varlığını belli ederler; avı kovalama gibi bir huyları yoktur. Olu ya da yaralı avı dişleriyle hırpalamadan getirebilmeleri icin, ağızlarının yumuşak olması gerekir. Kuş avı kopekleri eğitime cok olumlu tepki verirler; bu nedenle yalnız spor icin değil, ev kopeği ve refakat kopeği olarak da yetiştirilirler.Labrador kopeği belki de, dunyanın en gozde refakat hayvanı ve yardımcı kopeğidir.

TERİYELER
ADLARI "TOPRAK" ANLAMINDAKİ Latince terra sozcuğunden gelen teriyeler, toprak kazmadaki ustalıklarıyla tanınırlar.Porsuk, tilki, tavşan ya da fare yakalamak amacıyla yerde delikler acıp ilerlemeleri icin ozel bir caba gostermelerine gerek yoktur.İngiltere'de cok eski bir gecmişleri olan ufak tefek teriyeler, her zaman spor ve avcılık amacıyla kullanılmışlardır.
Ciftliklerdeki ve maden ocaklarındaki fareleri oldurmek icin en uygun kopekler de teriyelerdir.Gecmişte İngiltere'nin bircok bolgesinde sınsr teriyesi, İskoc teriyesi ve Yorkshire teriyesi gibi farklı teriye ceşitleri geliştirilmiştir; ama Avusturalya teriyesi gibi yeni soylar elde edilmiş birkac ulke daha vardır.Gunumuzun kopek kulupleri tarafından tescil edilmiş teriyelerin coğu, 19. yuzyıl icinde ayrı birer soy olarak belirlenmişlerdir.

HİZMET KOPEKLERİ
KOPEKLERİN COĞU şu ya da bu bicimde insanlar icin yararlı bir iş gorurler.Ceşitli soylardan kopeklerin yer aldığı karışık bir obek olan "hizmet kopekleri" obeği, aslında obur beş obeğe alınamayan soyları kapsar.Bu bakımdan hizmet kopeklerinin tekil ve ozel niteliklerinin ceşitliliğini belirtmek icin "ozel kopekler" teriminin belki de daha uygun olduğu soylenebilir.Gercekten de, hizmet kopekleri arasında cok daha ilgi cekici ve tuhaf kopekler vardır.
Bazı hizmet kopeklerinin gecmişi yuzyıllarca onceye iner;
sozgelimi cov-covun atası 3 000 yıl kadar once Moğolistan'da
savaşta yararlanılmak icin yetiştirilmiş, daha sonra Cin'de bir kurk ve besin kaynağı olarak kullanılmıştır.Aslında hizmet kopeklerinin buyuk bolumu, gecmişte belirli ozel amaclarla geliştirilmiş soylardır.Sozgelimi buldog, boğayla gureşme, kanişse su kuşlarını avlama amaclarına yonelik geliştirilmişlerdir;
ama gunumuzde varlıklarını ev ve gosteri kopekleri olarak surdurmektedirler. Hizmet kopekleri obeğinde ABD kokenli Boston teriyesi, Britanya kokenli buldog ve Fransa kokenli kaniş gibi ceşitli ulkelerden ulusal kopek soyları da yer almaktadır.

İŞ KOPEKLERİ
EVCİLLEŞMİŞ KURTLARIN SOYUNDAN yaklaşık 12 000 yıl once tureyen ilk evcil kopekler, mamuttan kucuk kuşlara kadar her turlu hayvanı izlemede insan avcılara yol arkadaşı oldular.Aradan gecen binlerce yıl boyunca insanlar ile kopekler arasındaki işbirliği hep surdu. Avrupalıların 15. yuzyılda Kuzey Amerika'ya ulaşmalarından once, Amerika Kızılderililerinin evcilleştirmiş oldukları tek hayvan kopekti. Bu kopeklerin başlıca işi, bir ailenin başka yere taşınması sırasında eşyaların yuklendiği kızakları cekmekti; ayrıca, buyuk caplı bizon avlarında da kopeklerden yararlanılıyordu (bazen butun bizon surusu, oldurmek icin bir kopeğin peşine takılırdı).Kağnıların atlarla ve okuzlerle cekildiği Avrupa'daysa, kopeğin cekim işlerinde kullanılması o kadar yaygın değildi. Ama daha sonraları, kutuplara yonelik keşif gezilerinde, Eskimo kızak kopekleri, vazgecilmez bir oğe haline geldi. Kopek yarışmaları acısından, soy kutuklerinde coban kopekleri ile yardımcı kopekler, iş kopekleri obeğinde sınıflandırılırlar.

SUS KOPEKLERİ
SUS KOPEKLERİ OBEĞİNDE, en kucuk yapılı soyların tumu toplanmıştır; bunların coğunda omuz yuksekliği 30,5 cm'nin altındadır.Belki de butun evcil hayvanlar icin gecerli en ilgi cekici olgulardan biri, ne kadar kucuk olursa olsun, her sus kopeğinin sonucta kurt soyundan gelmiş olmasıdır.Genetik bakımdan bu yırtıcı atasından bazı ozellikler almış olması nedeniyle, en minik kopek bile bir kurt gibi davranmak icin
elinden geleni yapmaya calışır: Tıpkı bir kurdun yaptığı gibi kemikleri kemirerek yer; yaşadığı alanı savunur; obur kopeklere karşı duygularını duruşuyla ve kuyruğuyla gosterir.Minyatur kopek turleri yetiştirmeye Romalıların onculuk ettiği soylenebilir:
Roma kazı alanlarında gunumuzun soyları kadar kucuk kopeklere ait kemikler bulunmuştur. Malta kopeği adı verilen kucuk beyaz kopeğin Roma kokenli olduğu sanılmaktadır; gercekten de bir Roma resminde bu tur bir kopek gorulmektedir.Tibet, Cin ve Japonya gibi yerlerde eski cağlardan beri yetiştirilmiş başka kucuk kopek soyları da vardır.Sus spanyelleri, Ortacağ boyunca soyluların gozde hayvanları olmuşlardır.

MELEZ KOPEKLER
KOPEK SOYLARININ avcılık, cobanlık, bekcilik, spor gibi farklı amaclarla yetiştirilmesi, 5 000 yılı aşkın surelik uzun ve yavaş bir surectir.Bununla birlikte, dunyadaki kopeklerin coğu hala karışık soylu, yani melezdir.İnsanların yon verdiği secici bir uremeyle aynı soydan gelen safkan kopeklerden farklı olarak, gelişiguzel uremeler sonucunda ortaya cıkmış kopekler de vardır.Sayısı 400'u bulan dunyadaki kopek soylarının tumu arasında karışıma dayalı uremeler gercekleştirilebilir; cunku tumu kurt soyundan gelir;dolayısıyla tek bir tur oluşturur.Pratik acıdan bakıldığında, bir Danua kopeği ile minik bir Pekin kopeğinin ciftleşmesinin guc olduğu acıktır.
Ama porsuk zağarı ile Alman coban kopeği arasında olduğu gibi, akla gelmeyecek pek cok melezleşmeler gercekleşmiştir.
Coğunlukla melez kopeklerin safkan kopeklere oranla daha zeki olduğu one surulurse de, bir dizi farklı soyun ozelliklerini bunyelerinde topladıkları icin davranışlarının daha buyuk bir ceşitlilik gosterdiğini soylemek, daha akla yakındır.



COBAN KOPEKLERİ

Coban kopekleri ilk olarak koyunlarla sığırlara cobanlık ve insanlara bekcilik yapmaları icin uretilmişti. Ama gunumuzde yalnızca bazıturler coban kopeği olarak kullanılmaktadır.
__________________