SOZCUKTE ANLAM
Sozcuklerin tek başlarına anlamları olmakla beraber cumle icinde de farklı anlam ozellikleri kazanabilirler. Hatta aynı sozcuk farklı cumlelerde farklı anlama gelebilmektedir.
Or: Uzerinde ince bir gomlek vardı. (kalın değil)

Bu yaptığın cok ince bir davranıştı. (kibar)

GERCEK ANLAM
Bir sozcuğun soylendiğinde aklımıza gelen ilk anlamıdır. Sozlukte ilk anlam olarak verilir.
Or: Kağıtların hepsini tek tek yaktı.
Yere duşen cocuğun burnu kanadı.
Kuşun kanadında kırmızı bir tuy var.

YAN ANLAM
Sozcuğun gercek anlamına bir yonu ile benzeyen yeni anlamıdır. Mutlaka gercek anlam ile şekil, ozellik, renk gibi bir bağlantısı vardır.
Or: Yine bizimki yemeği yaktı.
Ayakkabının burnunu eskitiyor.
Ucağın kanadını maviye boyamışlar.

MECAZ ANLAM
Bir sozcuğun gercek anlamı ile hicbir ilişkisi olmadan o sozcuğu yepyeni bir anlama gelecek şekilde kullanmaktır.
Or: Ayrılık acısı ciğerimizi yaktı.
Ne kadar da burnu havada bir kızsın sen.
Rıfkı Bey, mahallenin yetimlerini kanatları altına aldı.

AD AKTARMASI
Bir kavramı uzun uzun anlatmak yerine, o kavramla alakalı bir yada birkac sozcuğu kullanıp tamamını kastetmedir. Or: Bizler Yahya Kemal okuduk. (Yahya Kemal şiirleri)
Yine sobayı yakmamış. (Sobanın icindeki odunları)
Beş dakikada uc tabak yedi. (Uc tabak yemek)

DUYULAR ARASI AKTARMA
Bir duyu organının bir bir ozelliğini başka bir duyu organınınkini karşılayacak şekilde kullanmaktır.
Or: Adamın acı bir sesi vardı. (Acı - tat alma)

DOLAYLAMA
Tek sozcukle ifade edilebilecek bir kavramı, birkac sozcukle anlatmaktır.
Or: Kaleci - file bekcisi Komur - kara elmas
Sinema - beyaz perde Turizm - bacasız sanayi

GUZEL ADLANDIRMA
Soylenince insanlarda korku, uzuntu, uğursuzluk gibi duyguları uyandıran sozcuklerin yerine başka sozcuklerin kullanılmasıdır.
Or: Verem - ince hastalık Olum - son yolculuk
Cinler - uc harfliler doğa ustu varlık - iyi saatte olsunlar

EŞ ANLAM (ANLAMDAŞ)
Yazılışları farklı; anlamları aynı olan sozcuklerdir.
Or: oğrenci - talebe konuk - misafir

EŞ SESLİ (SESDEŞ)
Yazılışları aynı; anlamları farklı olan sozcuklerdir.
Or: Yaz: yazma eylemi Yaz: bir mevsim

ZIT ANLAMLI
Birbirine karşıt anlamları karşılayan sozcuklerdir.
Or: Guzel - cirkin ağla - gul
Not: Bir sozcuğun olumsuzluk eki almış hali ile zıt anlam
yapılmaz.
Or: gel - git ( gelme zıt anlam olmaz)
Not: Her sozcuğun eş anlamlısı, eş seslisi, ya da zıt anlamlısı yoktur.
Not: sozcuklerin bu anlam ozellikleri cumledeki kullanılışı ile bulunur. Orneğin “ince" sozcuğunun zıt anlamlısı “kalıri’dır. Oysa "cok ince bir insansın" cumlesindeki “ince" sozcuğunun zıt anlamlısı “kaba''dır.

GENEL VE OZEL ANLAM
Dar kapsamlı sozcuklere ozel; geniş kapsamlı sozcuklere genel anlamlı denir. Aşağıda genelden ozele bir sıralama yapılmıştır.
Varlık-canlı-bitki-ağac-cam ağacı-diken yapraklı cam ağacı

NİCEL VE NİTEL ANLAM
Nicel sayılabilen, olculebilen ozelliği olan kelimelerdir; nitel sayılamayan, olculemeyen ozelliği olan kelimelerdir.
Or: Eve gelince bir tabak yemek yedi. (Nicelik)
Bu cok lezzetli bir yemek. (Nitelik)

SOYUT VE SOMUT ANLAM
Beş duyu organımızdan herhangi biri ile algılayamadığımız varlıklar soyuttur. Beş duyu organımızdan herhangi biri ile algılayabildiğimiz varlıklar somuttur.
Or: Akıl, zeka, sevgi, ilgi, nazar, ofke... - soyut anlamlı Kalem, okul, taş, hava, yazı, gul.. - somut anlamlı

TERİM ANLAM
Bilim, sanat ya ada meslekle alakalı ozel kelimelerdir.
Bir sozcuğun gunluk anlamdaki kullanımı terim değildir.
Or: Ucgenin ic acıları toplamı 180 derecedir. (Terim)
Bu olaya bakış acını beğenmedim. (Terim değil)

SOZCUK OBEKLERİ (GRUPLARI)
Birkac sozcuğun bir araya gelmesi ile oluşmuş, kendi icinde kalıplaşıp artık bir butun olmuş sozcukleridir.

DEYİMLER
En az iki sozcuğun bir araya gelerek kendi anlamlarından başka bir anlamı karşılayarak oluşturduğu butundur. Tum deyimler mecaz anlamlıdır. Deyimler genellikle eylem bildirdikleri icin, genellikle sonlarına “-mek,-mak" eki alırlar. Or: Aldığı her işi yuzune gozune bulaştırır.
Bu yaptıklarınla oğretmenin gozunden duştun.

ATASOZU
Soyleyeni belli olmayan, deneyimlere dayanan, bizlere oğut veren ve her zaman bir cumle şeklinde olan kalıplaşmış kelime gruplarıdır.
Or: Dost ile ye ic; alışveriş etme.
Horoz olur gozu coplukte kalır.
Not: Kimi atasozleri sadece gercek; kimileri hem gercek hem de mecaz; kimileri ise sadece mecaz anlamlıdır.
Or: Son pişmanlık fayda vermez (gercek)
Ağac yaşken eğilir (hem gercek hem mecaz)
Tatlı soz yılanı deliğinden cıkarır (mecaz)
Not: Deyimleri ve atasozlerini oluşturulan kelimeler kesinlikle atılamaz ya da değiştirilemez.

OZDEYİŞLER (VECİZE)
Unlu biri tarafından soylenmiş ozlu sozlerdir. Atasozlerinden farkı soyleyenin belli olmasıdır.
Or: Bir Turk dunyaya bedeldir (Ataturk)

İKİLEMELER
İki sozcuğun bir araya gelerek kalıplaşması ile oluşan gruplardır. Şu şekillerde oluşur:
❖ Aynı sozcuğun tekrarı ile,
Or: Her tarafa sarı sarı yapraklar dokulmuş.
❖ Yakın anlamlı sozcuklerin tekrarı ile,
Or: Yalan yanlış sozlerle beni oyalama.
❖ Zıt anlamlı sozcukler ile,
Or: Elindeki irili ufaklı taşları denize atıyor.
❖ Anlamsız sozcuklerle,
Or: Abur cubur yemekten midesi bozuldu.
❖ Biri anlamlı diğeri anlamsız iki sozcukle,
Or: Bu sorunu para mara cozemez.

YANSIMA SOZCUKLER
Doğada duyulan seslerin taklidiyle oluşur.
Or: Ağaclardan gelen hışırtı beni korkutuyor.
Not: Onemli olan bir sesten yola cıkarak oluşmasıdır.
Or: Masa gıcır gıcır ediyordu. (Yansıma)
Evi temizledi, her yer gıcır gıcır oldu. (Yansıma değil) Sabahleyin pırıl pırıl guneşte uyandım. (Yansıma değil) Not: İsim ve sıfat tamlamaları da birer soz obeğidir.

BAKINIZ
Yakın Anlamlı Sozcukler
Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sozcukler
Karşıt (Zıt) Anlamlı Sozcukler
Terim Anlam ve Ozellikleri
Mecaz Anlam, Gercek Anlam ve Yan Anlam
Eş Sesli Sozcukler
Deyim Anlam

alıntı
__________________