Asırlarca idaremiz altında yaşayan ve Balkan savaşından sonra is*tiklÂline kavuşan Arnavutluk, tarih bakımından eski bir maziye maliktir. 1633 yılında Pivar başpiskoposu Pjeter Mazrreku Romada Arnavut mil*leti hakkında verdiği bir hitabede bu bahse temas ederek, Arnavut milletinin eski Makedonyalıların neslinden geldiğini ve bunların lisanları ayrı olmakla beraber icinde bircok Yunanca ve İtalyanca kelimeler bu*lunduğunu ve (32) kelimenin manÂsını gostererek bu kelimelerin italyan*ca olduğunu soylemiştir.
Balkan milletleri topluluğu icinde Arnavutluk kucuk olmasına rağmen halk edebiyatı bakımından zengin kaynaklara maliktir. Tarihî araştırmalar eski edebiyata ait bir cok yeni anıtların bulunmasına sebep olmuştur.
Arnavutlar musluman ve Hıristiyan olmak uzere iki kısma ayrılır.Hıristiyan arnavutlar yuzyıllarca muhtelif kiliselerle Papaya bağlı olduk*larından bu milletin edebiyatı icinde en onemli yer tutan eski anıtlardan takdisnamelerdir. ilk bulunan ve Arnavut dili uzerine yazılan takdisname 8 kasım 1462 tarihini taşır ve bu Drac piskoposu Pal Engelli tara*fından hıristiyanlığı kabul etmiyen Arnavutların, kiliseye cocuklarını getiremedikleri takdirde evlerinde okunmak ve hıristiyan olmaya teşvik etmek icin hazırlanmış ve tamim edilmiştir. Bu tarihî belge Floransada Laurentiane de Flerance'dedir.

Arnavut Von Harff (1497) lugatı.
Kolnden Flistine gitmek uzere yola cıkan Alman şovalyelerinden Arnold von Harff arnavut iskeleleri olan Ulcini ve Tivar'dan gecerken bazı Arnavut kelimelerini manÂları ile yazarak ilk Arnavut lugatini mey*dana getirmiştir. Bu lugatin ihtiva ettiği kelime miktarı (26) yi gecmez ve sekiz satırdan ibarettir,

XV. Yuzyılda Paskalya ilÂhileri:
XIV cu yuzyıla ait ve yunanca yazılmış ilÂhilerin iki yerinde arnavutca parcalar bulunur. Bu kısımların kitapla hic bir suretle alÂkası yoktur. Arnavutca yazılı parcaların arasında musiki notlan da vardır. Bunlar paskalya şarkılarıdır.

Palermonun yanında Piana dei Greci şehiri İtalyan arnavutların merkezidir. Bu bolgede yaşayan Arnavutlar ana dillerini uzun zaman muhafaza etmişler ve hatt mezar taşlarının uzerine bile arnavutca kitabeler yazdırmışlardır. Bazı kiliselerin ve mesel 1728 de Piana'nın Z. Rruzare klisesinin kapısı uzerinde arnavutca yazılmış bir kitabe mevcuttur.
Gjon Buzuk ilk once dinî kitapları Arnavut dili uzerine yazanlar*dandır. (1555). Bu kitaplardan biri Vatikan kutuphanesinde bulunmakta*dır. Kitap (188) sayfadır. Bu kitap evvel Uskup başpiskoposu Gion Ka*sası tarafından Propaganda kutuphanesinde bulunmuştur.

1635 de Frang Bardhu, Dictionarium LÂtine — Eperiticum (Arnavutca-lÂtince) lugati hazırlamıştır. Kitap 224 sayfa olup (5000) kelimeyi ihtiva eder.1685 de Pjeter Begdani "Cuneus Prophetarum,, başlıklı bir kitap yazmıştır. Kitabın her sayfası Arnavutca ve italyanca olmak uzere iki sutun uzerine hazırlanmış ve birinci kısmın ihtiva ettiği bahisler:
İnsanın doğuşu ve tekemmulu, Gunahlar ve bunun ıslÂhı, peygamberlerin hayatları ve mucizeleri. İkinci kısım da İsanın hayatını tasvir eder.
En onemli musluman Arnavut şair ve ediplerinin eserleri: Mehmet Cami (Erveheja) nın muellifidir ve Arnavut halk edebiyatın*la onemli bir yer işgal eder.
Nezim Berati (1754) : Nezimin Divanını yazmıştır.
Osmanlı devleti zamanında muhim memuriyetler işgal etmiş ve 1892 le Lubnan mutasarrıfı iken olen İşkodralı Vaso Paşa yazdığı şiirleriyle Arnavut lisanının gelişmesinde Âmil olmuş ve Arnavut gramerini fransızca olarak yazmıştır. En muhim eserleri: Fransızca yazılan Etud de sur 'Albanie et ies Albanais; ve La verite sur 1' Albanie les Albanais.

Cağdaş Arnavut edebiyatının onemli şahısları:
Arnavutluk tarihinin tipik bir şahsiyeti Fan Neli'dir. Amerikalı şair
Longfelloıv'un "iskender Bey, adlı ingilizce dramını arnavutcaya cevirmiştir. Peter Fişta, Naim Fraşi ve Faik Konitsa dır.
Arnavut muellifleri arasında ilk eser neşreden kadın muellif Kadriye hanımdır. "Sultan Hamid,, isimli tarihî bir roman neşretmiştir.
ikinci Cihan harbinin başına kadar Arnavutlukta tercumeye cok onem verilmiş, Alman italyan ve Rus edebiyatından bazı secilmiş parcalar arnavutcaya cevrilmişti. Cenubî Arnavutlukta yunan edebiyatı cok revacdadır. Son zamanlarda bir cok rumca eser arnavutcaya cevrilmişti.
Halk edebiyatı Millî cevahir (Tiran 1938) aamı altında Dine Spirs, Cari Gurakuki, Filip Fişta, Bernardin Palay ve Donat Kurti tarafından neşredilmiştir.

Alıntı
__________________