Kompozisyon kelime anlamıyla; herhangi bir konu veya alanla ilgili ayrı ayrı malzemeyi en uygun şekliyle bir araya getirmek, birleştirmek, duzenlemek demektir. Kompozisyon her ne kadar, oğrencilere yazı yazma alışkanlığı kazandırmak amacıyla verilen yazma odevi, veya daha geniş anlamıyla; duyguların, duşuncelerin, olayların sozle veya yazıyla ifadesi olarak kullanılsa da sadece edebiyata ait bir terim değildir ve kullanım alanı da edebiyatla sınırlı değildir.

Yukarıdaki tanımın kapsamına giren her alanda ve hayatın her anında kompozisyon vardır ve olmalıdır. Cunku “kompozisyonda, duzen esastır. Aslında dunya da bir duzen icerisindedir. Geceleri gunduzler, mevsimleri mevsimler takip eder. Nitekim buyuk sanatkÂrların pek coğu kendilerine tabiatı ornek almışlardır. Tabiattaki herhangi bir varlık, manzara, duzen, ahenk ve bunun sonucu olan guzelliği ile insanı kendine ceker, buyuler. Duzen ve tertip dunyanın ve hayatın esasıdır. Her sabah, doğu diye adlandırdığımız bir taraftan doğan guneş, doğma yerini ve zamanını değiştirse her şey alt ust olur”[1]

Malzemesi dil olan, dille yapılan kompozisyonlara gecmeden once kompozisyonun kullanıldığı diğer bazı alanlardan ornekler vererek sağladığı kolaylıklardan bahsedelim: Bugun, değeri milyarlarca dolarla ifade edilen, meşhur bir resmin, boyaların tuvale gelişiguzel surulmesiyle yapılmadığı muhakkaktır. Buradaki ustalık, boyaların en uygun bicimde secilmesinde ve bunların bir duzen icinde, ressamın da kendinden bir şeyler katarak, yeteneğiyle tuvale uygulamasındadır.

Bir piyanonun tuşlarına rast gele basarak kulağa hoş gelecek bir muzik eserinin terennum edilmesi mumkun değildir. Besteci (kompozitor) bu alana ait deneyimiyle notaları en uygun şekliyle sıraya kor, duzenler ve ortaya guzel bir eser cıkar.

Birbirinden farklı ve dağınık hÂlde bulunan tuğla, demir, kum, cimento vb. gibi malzemenin hayranlık duyulan mimarî bir esere donuşmesi terkibin usulune gore yapılmasıyla mumkundur.
Bir marketteki urunlerin raflara gelişiguzel konduğunu; evinizdeki eşyanın şuraya buraya oylesine bırakıldığını; saclarınıza tarağın, fırcanın hic değmediğini; yemeğinizi yaparken elinize ne gecerse tencereye attığınızı; herkesin, arabasını istediği şekilde surduğunu; toplu taşıma araclarının rast gele saatlerde kalktığını; ...vs. duşununuz. Duzenin bozulacağını, huzurun kalmayacağını, cevrenin birden bire, yaşanılamayacak bir hÂle donuşeceğini fark edeceksiniz. Cevrenizde sizi rahatsız eden her ne varsa, dikkat ediniz bunların pek coğu plÂnsızlıktan ve duzensizlikten kaynaklanmaktadır. Bununla ilgili orneklerin sayısını dilediğiniz kadar artırmanız mumkundur. Demek ki kompozisyonun ozunu oluşturan tertip, duzen ve plÂn her alanda bir kolaylık sağlıyor, insana huzur veriyor ve bu anlamda hayatın vazgecilmez bir unsuru oluyor. Dikkat edilirse maddî malzeme belli olculerle bir araya getirilirken onu birleştiren kişi malzemeye kendinden bir şeyler katıyor. Aynı malzemeyi kullanan ressamlar, mimarlar, muzisyenler, dekoratorler, sanatcılar birbirinden az cok farklı eserler, projeler ortaya koyuyorlar. Demek ki kompozisyon, sadece maddî unsurların birleştirilmesi değil, madde ile mananın ahengidir.

[1] Kemal Yavuz, Orya; Universite Turk Dili ve Kompozisyon Dersleri, İstanbul, 1996, s. 223.Kompozisyon Turleri



Kompozisyonu ve onemini boyle kısaca belirttikten sonra dil ile yapılan kompozisyonlara gecebiliriz: İsteğin, haberin, duygunun, duşuncenin, anlayışın... diğer insanlara en kolay, tam ve etkili bir şekilde anlatılması sozle veya yazıyla olur. Buna gore dille yapılan iki turlu kompozisyon vardır:

a) Sozlu kompozisyon: Anlatılmak istenene konuşma yoluyla bir butunluk ve duzen vermektir.

b) Yazılı kompozisyon: Duyguyu, duşunceyi, isteği yazı yoluyla duzenlemek ve butunluk kazandırmaktır.
Temel ilkeler bakımından diğer alanlardaki kompozisyonlarla dille yapılan kompozisyonlar arasında fazla farklılıklar yoktur. Bir makinenin calışır duruma gelmesi, muhendisin alanıyla ilgili iyi bir eğitim almasına; proje ureterek bunu plÂnlamasına; parcaları en uygun bicimde bir araya getirmesine bağlı ise başarılı bir (sozlu veya yazılı) kompozisyonun ortaya konması da bilgi birikimine sahip olmaya; işlenmeye uygun bir konu tespit ederek bunun plÂnını cıkarmaya; en uygun kelimeleri secerek bunları bir duzen icinde sıralayıp cumleler, paragraflar oluşturmaya bağlıdır. Makinede olması gereken fakat takılmayan bir parca veya yanlış takılan bir parca makinenin calışmasını nasıl engelliyorsa eksik veya yanlış kullanılan bir kelime de yazının guzelliğini ve duzenini bozacaktır.
__________________