Turk lehcelerinden biri, Orta Asya Turk yazı dilinin başlangıcı. Orta Asya Turk yazı dili, Karahanlı (ya da Hakaniye) Turkcesi, Harizm-Altınordu Turkcesi ve Cağatayca olmak uzere uc doneme ayrılır.
İlk İslÂmî edebiyat dili olan Karahanlı 11.-12. yuzyıllar arasında Kaşgar ile Doğu ve Batı Turkistan’dan gelişmiştir. Karahanlı Turkcesi aynı zamanda Karahanlı Devleti’nin resmî dili olmuştur. Doğu Turkistan ile Maveraunnehir arasındaki bolgede kurulan Karahanlı Devleti’nin icinde ceşitli Turk boyları bulunmaktaydı.

Ancak Karahanlı Devleti’ni oluşturan asıl boylar Karluklar ile Uygurlardı. Karahanlı devleti 10. yuzyılda İslÂm dinini benimsedi ve cevredeki İslÂm devletleriyle yakın ilişkiler kurdu. Bu ilişkiler zamanla ceşitli toplum kurumlarında, bu arada ozellikle dil uzerinde birtakım etkiler yaptı.
Karahanlı Turkcesinde Arapca ve Farsca kimi dil ogeleri (sozcukler, ekler vb.) yerleşmeye ve halk dili dışında bir zumre dili oluşmaya başladı. Orta Asya’da İslÂm dil ve kulturunun Abbasîler donemindeki (9.-10. yuzyıl) akınlarla yayılması sonucu, ceşitli kultur merkezlerinde yankılar uyandırdı.
Karahanlı Turkcesinin ozelliklerini gosteren yapıtlar arasında Kaşgarlı Mahmut’un “Divan-ı Lugat-it-Turk”u (Turk Lehceleri Sozluğu), Yusuf Has Hacib’in “Kutadgu Bilig”i (Saadetli Olma Bilgisi), Edip Ahmet’in “Atabet-ul Hakayık”ı (Hakikatlerin Eşiği) ve “Ashab-ul-Kehf” (Yedi Uyurlar) ozellikle anılabilir. Karahanlılar donemi kultur ve sanat yaşamında İslÂm gelenek ve goreneklerinin buyuk etkisi gorulur.

Zaten bu donem, Turk dunyasında İslÂm kultur ve uygarlığına gecişi simgelemektedir. Bu etkiler dilde de kendini gostermektedir. Adı gecen yapıtlarda gorulen “aceb, adavet, Âdet, beyt, cahil, ceza, dost, dunya, ecel, edeb, emir, fazilet, gazab, hayır, kerem, resul, tekebbur, zikir” gibi Arapca ve Farsca sozcukler bunun en guzel kanıtıdır.

__________________